علی سروری‌مجد، استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که با کدام روش تفسیری، می‌توان به استخراج خصوصیات جامعه آرمانی در قرآن پرداخت؟ و مراد از جامعه آرمانی اسلامی چیست، گفت: با روش تفسیری اجتماعی می‌توان به استخراج خصوصیات جامعه آرمانی پرداخت.
سروری‌مجد ادامه داد: آرمان شهر نمادی از یک واقعیت است، در این جامعه تمام ضوابط و قوانین بر اساس کرامت انسانی پایه‌ریزی شده است؛ عدالت در تمام شئون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قضایی و... رعایت شده، در این جامعه اتّحاد و همبستگی، محبّت و مهرورزی، ایثار و از خود گذشتگی، تعاون و بقیه فضائل و مکارم اخلاقی جریان دارد.
وی افزود: جامعه آرمانی مدّ نظر قرآن، جامعه‌ای است که در آن فرصت برای تمام افراد جامعه برای نیل به هدف اصلی و نهایی خلقت که همان معرفت و بندگی خداست: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»(ذاریات،6) فراهم شود، این جامعه تنها تحت رهبری و امامت مستقیم فردی معصوم و منصوب پروردگار شکل خواهد گرفت.
جامعه آرمانی قرآن توحیدی استسروریمجد در پاسخ به این پرسش که خصوصیات جامعه آرمانی در قرآن را چه می‌دانید، گفت: اولین خصوصیت جامعه آرمانی قرآن توحیدی بودن است.
وی ادامه داد: همان طور که در آیه ی 55 سوره ی مبارکه ی نور اشاره شده: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون: خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان‌گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدل گرداند [تا] مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید آنانند که نافرمانند» از مهم ترین ویژگی های جامعه آرمانی یگانه پرستی و نفی شرک و بت پرستی است.
استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات تصریح کرد: این اصل جامع تمام ویژگی‌های جامعه مطلوب قرآن بوده که سایر ویژگی‌ها به نوعی زیر مجموعه آن محسوب می‌شوند؛ دلیل آن هم این است که اگر بخواهیم اصول دین را در یک اصل جمع کنیم که گویای بقیه اصول باشد، آن اصلِ توحید خواهد بود، با پذیرش توحید در هر سه حیطه ذات، صفات و افعال، در واقع به اصولی مثل معاد، نبوّت و امامت نیز گردن نهاده‌ایم.
کرامتوی با بیان اینکه کرامت والای انسانی دومین خصوصیت این جامعه آرمانی است، گفت: خداوند متعال کریم است «اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ»(علق،3) پس فعل صادر شده از او نیز کریم خواهد بود و چون هستی مظهر اسماء حسنی الهی است، مظهر اسم کریم خداوند بوده و بر اساس کرامت آفریده شده است، بنابراین بشر نیز می‌بایست طبق آفرینش خود و براساس تعلیمات قرآن به سوی کسب کرامت پیش برود، درواقع "کرامت" یکی از بارزترین ویژگی‌های جامعه آرمانی است، در این جامعه تمام ضوابط و قوانین بر اساس کرامت انسانی پایه‌ریزی شده است و امّت اسلامی نیز باید به دنبال تشکیل دولت کریمه و زندگی در مدینه فاضله باشد.
آزادیسروریمجد با بیان اینکه آزادی حقیقی دیگر خصوصیت جامعه آرمانی قرآنی است، گفت: انسان در اسلام صاحب آزادی حقیقی است: « لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ : در دین هیچ اجبارى نیست و راه از بیراهه بخوبى آشکار شده است ...»(بقره،256)، هر چه انسان از بند تمایلات نفسانی آزادتر باشد سهم بیشتری از حریّت و آزادی حقیقی را دارا خواهد بود.
وی ادامه داد: در مقابل، هر کس که به خواسته‌ها و تمنیّات نفسانی گوش فرا دهد و به مخالفت با خدای متعال برخیزد، در حقیقت اسیر نفس خویش خواهد شد: «... أُوْلَئِکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِکَ الأَغْلاَلُ فِی أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدونَ: اینان همان کسانند که به پروردگارشان کفر ورزیدهاند و در گردن‌هایشان زنجیرهاست و آنان همدم آتشند و در آن ماندگار خواهند بود» (رعد،5) جامعه آرمانی نهایی یک جامعه سراسر توحیدی بوده، بنابراین نماد آزادی حقیقی می‌باشد.
استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات تصریح کرد: عدالت دیگر خصوصیت این جامعه است، عدالت عصاره نظام هستی بوده و در اسلام از چنان اهمیّتی برخوردار است که در زمره اهداف بعثت انبیاء قرار گرفته: «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط»(حدید،25)، رعایت عدالت در تمام شئون آن یکی از مشخصه‌های بارز جامعه آرمانی نهایی است که تحت امامت و رهبری مستمرّ و مستقیم امام عصر(عج) تشکیل خواهد شد و در روایات نیز به آن اشاره شده است: «تَاسِعُهُمُ الْقَائِمُ الَّذِی یَمْلَأُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ نُوراً بَعْدَ ظُلْمَتِهَا وَ عَدْلًا بَعْدَ جَوْرِهَا»(صدوق، کمال الدین و تمام النعمه،ج1: 259).
شکوفایی عقلوی ادامه داد: عقل به عنوان حجّت باطنی علاوه بر حجّت ظاهری (پیامبران) از طرف خداوند به انسان عطا شده است. عقل قوه‌ی بازدارنده از خطا در مسیر عبودیت خدا در حوزه نظر و عمل است.
سروری‌مجد تصریح کرد: در جامعه آرمانی، عقل هم در حیطه نظر و هم در حیطه عمل رشد کرده و به تکامل می‌رسد. در روایاتی ویژگی‌های جامعه پس از ظهور را به عنوان مظهر تامّ یک جامعه‌ی آرمانی بیان می کنند؛ از جمله اینکه: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا ع وَضَعَ یَدَهُ عَلَى رُئوُسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهَا أَحْلَامُهُم؛ هنگامی که قائم ما ظهور کند؛ دستش را بر سر بندگان می‌نهد و عقل‌هایشان را کامل می‌کند.» (همان،ج2: 675)
نسبت جامعه آرمانی قرآن با مبانی دنیای جدیدوی در پاسخ به این سوال که خصوصیات جامعه آرمانی در قرآن چه نسبتی با مبانی دنیای جدید دارد، گفت: بشری که بر آموزه‌های الهی پشت کرده و به سمت ایدئولوژی‌های خودساخته برای رسیدن به چنین جامعه‌ای پیش رفت؛ در تحقق این آرزو ناکام مانده است؛ بر عکس هرقدر که جوامع بشری به سوی ایثار، محبّت، تعاون، عدالت، آزادی، امنیت، امامت و ولایت تعریف شده در آموزه‌های الهی پیش رود به تشکیل چنین جامعه و زندگی در آن نزدیک تر خواهد شد، امّا زندگی عصر حاضر بیشتر رنگ ظلم و ستم، جنگ، استعمار، فقر و ... را دارد و تا زمانی که مردم با اختیار خود به آموزه‌های وحیانی روی نیاورند، قابلیّت و امکان زندگی در مدینه فاضله یا حیات طیبه قرآنی را نخواهند یافت.
وی در خصوص نسبت جامعه آرمانی قرآنی با تاریخ و اقتضائات جوامع خاص، گفت: قرآن کریم به زبان فطرت که زبان مشترک بین همه انسان‌هاست و جغرافیا و گذر زمان روی آن اثری ندارد، سخن گفته، در واقع راز ماندگاری و جهان شمولی قرآن نیز همین است، حیات طیّبه و جامعه آرمانی هم که برگرفته از قرآن است به همین صورت می‌باشد، جامعه آرمانی همواره مورد آرزوی بشر بوده و هست و بشر برای دست‌یابی به آن تلاش می‌کند.
وحدت مسلمینسروری مجد در خصوص وحدت مسلمانان و کیفیت این وحدت، گفت: با توجه به شرایط کنونی و خطراتی که از درون و برون امّت اسلامی را تهدید می‌کند، داشتن وحدت، برادری و همدلی از جمله مهم‌ترین وظایف امّت اسلامی محسوب می‌شود؛ قرآن کریم امّـت اسلامی را مانند یک خانواده دانسته و بین آن‌ها رابطه اخوّت ایجاد کرده: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُون؛ مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس بین دو برادر خود صلح و آشتى برقرار سازید و تقواى الهى پیشه کنید، تا مشمول رحمت او شوید.» (حجرات،10) و همواره از تفرقه و جدایی برحذر داشته است و به وحدت و همبستگی دستور می‌دهد: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُو؛ و همگى به ریسمان خدا [قرآن، و هرگونه وسیله وحدت الهى]، چنگ زنید، وپراکنده نشویدا»(آل عمران،103)
وی در پایان گفت: دین محور وحدت بین امّت اسلامی است، زیرا اساس آن ایمان به مبدأ و معادی واحد است که بر اساس برنامه‌ای هماهنگ و کتاب و پیامبری مشترک به سوی هدفی واحد هدایت می‌کند، بنابراین لازم است در این شرایط که دشمنان اسلام از هر موقعیّتی برای ایجاد تفرقه و فتنه‌های مذهبی استفاده می‌کنند، مسلمانان به دور از تعصّبات بی‌جا و با داشتن بصیرتی کافی و با دامن نزدن به اختلافات به قدرتمند شدن جهان اسلام از تمام جهات علمی، عقیدتی، فرهنگی، نظامی و.. کمک کرده تا جهان اسلام بار دیگر به جایگاه درخور خویش بازگردد.
