مقدمه
فرهنگ به عنوان پدیده ای پیچیده که عاملی تأثیرگذار و مهم در تمام جنبه های حیات اجتماعی است، شکل گیری خود را پس از سالها و سده ها و در پی تحولات و تغییرات اساسی در زندگی اجتماعی آدمیان پی می گیرد. نضج تدریجی مسائل و خصوصیاتی که فرهنگ را شکل می دهند، ضرورت نگاه بینادی، گام به گام و ریشه ای به این امر را یادآور می شود. باید در انجام فعالیت های فرهنگی به این مهم یعنی مناسبت عمیق و ژرفانگری از یک سو و عدم انتظار تأثیر آنی و زود هنگام از سوی دیگر توجه داشت و بر پژوهش و تحقیق و تمرکز بر فعالیت های بنیادی فرهنگی به خصوص مواردی که مربوط به برنامه ریزی برای خارج از کشور می شود، تأکید کرد، بر آن اصرار نمود و با توان تمام آن را پی گرفت.
با اندکی تأمل در برخی اقدامات غربیان درمی یابیم که پروسه تأثیر بر فرهنگ ملت ها به خصوص ملت هایی که واجد ریشه های عمیق در تاریخ اندیشه و فرهنگ بشری هستند، پروسه ای است زمان بر، پرهزینه و خطیر. چه بسا فعالیت هایی که در کوتاه مدت هیچ نتیجه عاجلی بر آن متصور نباشد. ولی گذشت سال ها و روزگاران، اثرگذاری عمیق آن را در اساسی ترین و ریشه ای ترین باورهای اقوام و ملل نمایانگر نماید. بنابراین عرصه، عرصه خلق دائم فرصت هاست و لازمه فرصت شناسی شایسته، بها دادن به عنصر پژوهش و تحقیق در این وادی از یک سو و نقد عالمانه و منصفانه عملکردها از سوی دیگر است. امروز قرابت های فرهنگی و فکری و تعلق خاطر دیرین برخی کشورها و فرهنگ ها و تاریخ مشترک طولانی بسیاری از آنها با ایران، وجود انسان های پاک و تشنه حقایق در سرتاسر جهان، وجود تکنولوژی در اختیار بشر در غرب و به کارگیری درست آن در راستای تحقق فرامین عالی اسلامی، جایگاه تشیع در اقصی نقاط جهان چه در متن یا در حاشیه و در نهایت با مراجعه به کم کاری ها یا بی کاری ها در این زمینه ها، ما را وامی دارد تا با در اختیار گذاشتن تمام امکانات و شرایطی که تا کنون برای حضور صحیح و منطقی فرهنگی دینی در کشورهای مختلف فراهم آمده و جلب امکانات جدید مورد نیاز، مطالعه ای همه جانبه و مفید، کارآ و همه سونگر را سامان دهیم، تا با تابش آن و روشنی گیری از آن، از فضای نسبتا مخدوش و تاریک در برنامه ریزی ها بدر آییم و در جذب و گزینش و آ موزش و پرورش طلاب خارجی با چشم باز و فکری سرشار از نوآفرینی، خلق موقعیت کرده، از فرصت های به دست آمده بهترین و بیشترین استفاده را نماییم.
به طور قطع، تعمیق علم و تربیت در طلاب با ترجیح کیفیت، پرورش شخصیت هایی که بتوانند در برابر انگیختن موج های کاذب و سحرهای مقابل معجزه، نفوذناپذیر باشند، کشف انسان های قوی و مقتدری که قادر باشند علوم را در قبضه اقتدار خود درآورند و خود را از آسیب کسانی که مجهز به آنها هستند در امان نگه داشته باطل کننده سیاست های آنها شوند، پرورش انسان هایی که قابلیت لازم برای مقاومت در مقابل قدرت های علمی پیشرفته را از طریق قوی سازی دین، تقوی، ایمان و روحیه مناسب تحصیل داشته باشند، ایجاد روح و فکر تحول در طلاب و تربیت شخصیت هایی موج آفرین و شخصیت ساز برای حوزه های علمی خارج از کشور و بالاخره جدی گرفتن محتوای دروس و پژوهش به گونه ای که با نیازهای امروز جهان دوست و دشمن سازگاری داشته باشد، حاصل نمی گردد جز با نگاهی عالمانه و از سر تحقیق و درد به آن چه که امروز از آن به عنوان «نیازشناسی» نام می بریم که بخش عمده ای از استراتژی و همچنین برنامه ریزی های بلندمدت در مرکز را رقم خواهد زد. از آن جا که برای مرکز جهانی، در دنیای به شدت رو به تحول با رقابت های فشرده و نزدیک، توجه به مسائل بنیادین و استراتژیک وزن بیشتری یافته و بر اساس تعیین راهبردها و تشخیص موقف خویش سعی در تعریف و قالب بندی موجودیت و هویت خود دارد و در این بین، وزن پژوهش و تحقیق در ابعاد مختلف به نقشی اساسی در تعیین راهبردهای همسو با منابع تعیین آنها قرار گرفته است؛ ضرورت تقویت فرهنگ پژوهش محوری در کشف راههای دست یابی به اطلاعات مفید و جدید، تلاش در جهت تحکیم فرآیند اطلاع رسانی در قالب تقویت منابع اطلاع رسان، حمایت و سامان دهی فعالیت های پژوهشی منطبق با نیازهای فکری و فرهنگی مناطق مختلف و بیان علمی فعالیت های کنونی جوامع، مشارکت در همایش های علمی داخل و خارج کشور برای تکمیل پروژه تحقیقی، گسترش پژوهش های نیازشناسی منطقه ای به منظور دستیابی به نظریه علمی، تعیین استراتژی ها و دیدگاههای منطقه ای، همه بیانگر ضرورت حضور فعال و پژوهش گرانه در دفتر مطالعات و کارشناسی کشورها و در نهایت ارائه نظریه های کارشناسانه به معنای صحیح و علمی آن می باشد.
دفتر مطالعات و کارشناسی کشورها، از مجموعه های معاونت پژوهش، تلاش دارد برای تحقق این اهداف با سه شعار اساسی کیفیت گرایی؛ پویانگری و مصلحت اندیشی و عمل به آن، این مهم را سامان دهی نماید.
دفتر مطالعات بر آن است که بر اساس طرح نامه جامع خود به منظور چراغ روشن پیش راه این مجموعه تا رسیدن به یک نظریه جامع گام های موثری در سامان دهی مطالعات در این رابطه برداشته به نظام مند نمودن مجموعه مرکز تا حدی که به مطالعه در زمینه کشورها مربوط می شود، یاری رساند.
اهداف
بر اساس شرح وظایف دفتر در دست یابی به اهداف و سیاست های پژوهشی تدوین شده مرکز، اهداف دفتر مطالعات کارشناسی کشورها در دو بخش هدف کلی و اهداف جزیی به شرح زیر می باشند:
الف) هدف کلی
انجام و گسترش پژوهش های نیازشناسی منطقه ای، بین المللی در باب فرهنگ، آموزش، تربیت و پژوهش به منظور دستیابی به نظریه ای علمی و تعیین استراتژی های مطنقه ای بین الملی مرکز در این عرصه ها، آسیب شناسی آن و ارائه راه کارهای مناسب.
ب) اهداف جزیی
1. جمع آوری، طبقه بندی و روزآمد کردن اطلاعات درباره کشورها به ویژه در دو حوزه عام فرهنگ و خاص دین و با توجه به اولویت های مطالعاتی.
2. شناسایی شبهات و چالش های نو پدید فرهنگی دینی در مناطق مختلف جهان جهت پاسخ یابی در بخش های مختلف مرکز.
3. تبیین و تحلیل صحیح وضعیت فرهنگی اجتماعی سیاسی منطقه بر اساس اطلاعات جمع آوری شده در راستای اهداف مرکز.
4. تبیین نیازها و پیشنهاد جهت گیری های بین المللی لازم و متناسب با سیاست ها و اهداف مرکز.
5. شناسایی مراکز و شخصیت های علمی دینی مناطق مختلف جهان و ایجاد زمینه های همکاری علمی پژوهشی با آنان در راستای اهداف مشترک.
6. توسعه ارتباطات پژوهشی با دانشگاهها، حوزه های دینی، سازمان ها و تشکل های همسو در راستای اهداف مشترک.
7. برنامه ریزی برای برگزاری سمینارها، کنفرانس ها و نشست های علمی پژوهشی بین المللی با همکاری مراکز همسو و سازمان های خارجی طرف قرارداد
8. پشتیبانی پژوهشی طلاب، فارغ التحصیلان، مبلغان و اساتید در خصوص موقعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی کشورها
9. تشکیل کانون های نیازشناسی منطقه ای در دو بخش کارشناسان و صاحب نظران و طلاب فاضل مرکز در خصوص مسائل کشورها
10. پشتیبانی کارشناسانه از هیأت های اعزامی پذیرشی، پژوهشی و عالی رتبه در قالب جزوات، کتاب، بروشورها و خبرنامه های ویژه کارشناسی کشورها
11. تبادل اطلاعات پژوهشی در خصوص کشورها با مراکز و شخصیت های علمی و مجموعه های فعال در مرکز جهانی
12. اطلاع رسانی مستمر به بخش های کلیدی و سیاست گذار در مرکز در دو بخش صف و ستاد
13. تشکیل نشست های تخصصی مستمر در خصوص جمع آوری اطلاعات و تحلیل وضعیت فعلی و دورنمای کشورها
14. ارائه تبیین صحیح و کارآمد در خصوص خروجی ها و نتایج تحقیقات در دفتر مطالعات
15. تلاش برای استفاده از امکانات در اختیار مراکز همسو بر اساس اهداف مشترک و کاهش هزینه ها
16. تشکیل کمیسیون های پژوهشی در خصوص کشورهای دارای اولویت ویژه
17. تهیه و تبیین دقیق و صحیح ملاک های تعیین سهمیه پذیرشی
18. ایجاد مرکز روزآمد اطلاعات و اسناد در خصوص اوضاع مختلف کشورها
19. ارزیابی مستمر از مطالعات صورت گرفته و در حال انجام و محورهای قابل مطالعه در خصوص کشورها
20. تمرکز کلیه مطالعات در خصوص کشورها در دفتر مطالعات و جهت دهی لازم به سایر مطالعات ضروری همسو
21. کارشناسی در خصوص تعیین شاخص های سهمیه، پیشنهاد درصد آن برای هر کشور و تعداد هیأت های اعزامی
حوزه ها و گروههای کارشناسی
متناسب با قالب عمومی مطالعات بین المللی در مراکز همسو و از جمله تقسیم بندی مورد عمل در وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و از طرفی سهولت ارتباطات و تعامل با این مراکز در حوزه های یاد شده حوزه های مطالعاتی دفتر، حوزه های سه گانه زیر در نظر گرفته شده که مطالعات در خصوص آن حوزه ها توسط سه گروه اصلی صورت خواهد گرفت.
1. گروه مطالعاتی حوزه اروپا و آمریکا
در بخش اروپا در این حوزه کشورهای اروپای شرقی و غربی، کشورهای اسکاندیناوی و کشورهایی که بخش عمده آنها اروپایی است مورد مطالعه قرار می گیرند و در بخش آمریکا، امریکای جنوبی و شمالی مورد مطالعه اند.
2. گروه مطالعاتی حوزه آسیا و اقیانوسیه
در این حوزه کشورهای بخش آسیای مرکزی، ترکیه و قفقاز، آسیای دور و شرق آسیا، شبه قاره هند، افغانستان و اقیانوسیه مورد مطالعه است.
3. گروه مطالعاتی حوزه آفریقا و عربی
این حوزه شامل مطالعه کشورهای آفریقایی اعم از شمال، جنوب و مرکز آن و همچنین خاورمیانه می باشد.
ملاک های اولویت در مطالعه هر حوزه
1. کشورهای با موقعیت سوق الجیشی از نظر فرهنگی سیاسی.
2. کشورهای دارای دین مشترک با ایران.
3. کشورهای دارای مرز مشترک با ایران.
4. کشورهایی که علی رغم فاصله دور، اسلام دارای جایگاه ویژه ای در آن ها می باشد.
5. کشورهای دارای متقاضی زیاد تحصیل در ایران.
6. کشورهایی که اگر چه دارای متقاضی زیاد نیستند ولی حداقل آن نیز زمینه ساز مهمی جهت
حضور جدی در آن منطقه است (کشورهای اروپایی از این قبیل اند)
7. کشورهایی که وجود تشیع در آن در محدودیت و عزلت است و یا بسیار فعال و چشمگیر است.
8. کشورهای دارای جایگاه قابل توجه در استراتژی جمهوری اسلامی.
9. کشورهایی که تأخیر تصمیم گیری در رابطه با آن ضایعات غیرقابل جبرانی را هم برای مرکز و هم برای آن کشور و منطقه به دنبال خواهد داشت.
10. کشورهای دارای امکانات و یا زمینه های مناسب فعالیت از طریق مرکز و یا مراکز همسو در راستای اهداف مرکز.
برخی از سیاست های اجرایی دفتر
1. مطالعه و تکمیل منابع در اختیار (اعم از مکتوبات سابق مرکز، گزارش سفرها، کتب، مجلات، مقالات و...)
2. عملیاتی کردن طرح شناسایی کارشناسان کشورها در حوزه و دانشگاه در راستای مشاوره با متخصصین و کارشناسان کشورها.
3. تشکیل سلسله نشست های تخصصی در خصوص نیازشناسی منطقه ای و شناخت فرهنگ ملت ها.
4. تشکیل کانون های نیازشناسی منطقه ای «بر اساس شناسایی طلاب فاضل و نخبه مناطق».
5. عملیاتی کردن طرح مطالعه و شناسایی دانشگاه های معتبر جهان.
6. برگزاری همایش ها و سمینارهای تخصصی در خصوص نیازشناسی منطقه ای با همکاری مراکز همسو از جمله سازمان مدارس و فرهنگ و ارتباطات برای.
الف. فراهم سازی زمینه های منطقی جهت همکاری بخشهای همسو در انجام مطالعات تخصصی کشورها
ب. نیازشناسی همه جانبه در فرصت کمتر که از نیازهای اصلی امروز مرکز جهانی است
ج. ایجاد همفکری و همسویی در جهت سامان دهی به فعالیت های فرهنگی همسو در کشورها
د. استفاده از امکانات داخلی مراکز همسو در جهت رسیدن سریع تر به اهداف
ه. استفاده از امکانات خارج از کشور در اختیار مراکز همسو خصوصا سازمان مدارس
و. تعامل و توافق در خصوص استفاده از یک رابط همیشگی برای مرکز در خصوص امور مربوط به آن در خارج از کشور
ز. استفاده از کارشناسان متخصص موجود در مراکز یاد شده و همکاری متقابل
ح. جلوگیری از هزینه های اضافی برای انجام امور فرهنگی
ط. یک سو کردن اهداف سه مرکز جهت تحقق اهداف عالیه اسلام
نتایج پژوهش در دفتر مطالعات
پژوهش در خصوص نیازشناسی منطقه ای و شناسایی صحیح و جامع از کشورها به تناسب اهداف، ساختار و سیاست های راهبردی مرکز، شامل نتایج کوتاه مدت و بلندمدت (متناسب با دوره های کوتاه مدت و بلندمدت) در محورهای زیر می باشد:
الف) نتایج در بخش آموزش پذیرش
1. محوریت مطالعات کارشناسی در تهیه نظام نامه جامع پذیرشی و تحقق سهمیه پیشنهادی و تکمیل پرسشنامه های پذیرش.
2. برنامه ریزی برای تعیین اولویت های آموزشی بر اساس درک صحیح از نیازهای منطقه ای
3. کمک به تعیین استراتژی صحیح در تدوین کتب و سرفصل های رشته های متناسب با نیازهای منطقه ای و...
4. ارائه دورنمایی روشن برای برنامه ریزی در سطح کلان آموزشی
5. سامان دهی به زمینه های تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت و آموزش های زبان دوم
6. معرفی صحیح و مورد استفاده در خصوص مراکز مهم علمی کشورها و ساختار آموزشی آنها اعم از مراکز آموزشی عالی و یا سنتی
7. کمک برای به روز کردن اطلاعات و آموزش های در حال ارائه، اصلاح و ارزیابی دائمی آن و بهینه کردن تصمیم گیری در خصوص آموزش اهل سنت و...
8. توزیع سقف پذیرشی سالانه در کشورها و ارئه سهمیه مناسب بر اساس ملاک های علمی تجربی تعیین آن
ب) نتایج در بخش تربیت
1. جهت دهی بیشتر به انجمن های فرهنگی متناسب با نیاز منطقه ای آنان
2. ارائه اطلاعات کافی در خصوص نیاز و مشکلات فرهنگی کشورها برای ارائه برنامه های فرهنگی تربیتی و اتخاذ تدابیر لازم در امر جذب و گزینش به منظور جلوگیری از مسائل ناخواسته اخلاقی که ریشه در عدم شناخت مسائل و ویژگی های ملل مختلف دارد.
3. تبیین عالمانه از هنجارها و نورم های ملل جهت برخورد منطقی و عاقلانه با آن در کشور ایران تا سر حد تأثیرگذاری قابل قبول
4. تقویتِ بخشِ آموزش های کاربردی جهت تجهیز به ابراز فرهنگی جدید متناسب با نیازهای منطقه ای و آموزش های لازم خانواده
5. کمک در انجام مطالعات کارآمد آسیب شناسی فرهنگی در معاونت تربیتی
ج) نتایج در بخش پژوهش
1. کمک و همیاری در خصوص عملیاتی کردن طرح مسئله شناسی جهت کشف و شناسایی صحیح مسائل مهم علمی پژوهشی و تعیین چالش ها و فرصت های پژوهشی در کشورهای مختلف
2. بستر سازی در خصوص جایگاه و بایدهای برون مرزی مرکز و گسترش فرهنگ عمیق پژوهش در این خصوص
3. شناسایی و معرفی مراکز مهم پژوهشی علمی در خارج از کشور متناسب با اهداف پژوهش و مشارکت علمی پژوهشی با آنان
ه) نتایج در بخش ارتباطات
1. کمک به اولویت بندی ها در ارتباطات کلان و استراتژیک
2. کمک به تدوین آئین نامه های اعزام (از جمله اعزام هیأت ها و افراد)
3. کمک در امر سامان دهی به فارغ التحصیلان بر اساس مطالعات نیازشناسی
رئوس برنامه های سال جاری
بر این اساس برنامه های سال جاری برای دستیابی به این اهداف به شرح زیر است:
1. ارتقای کمی و کیفی نیروهای دفتر مطالعات
2. انجام مطالعه نمونه ای حداقل 5 کشور جهان بر اساس اولویت محورهای پژوهشی دفتر در چهار مرحله
3. تهیه سهمیه سال جاری و تکمیل و اصلاح ملاک های سهمیه
4. تشکیل و راه اندازی و پشتیبانی کمیسیون های منطقه ای (11 کمیسیون)
5. تکمیل پروژه شناسایی مراکز، شخصیت ها و دسته بندی اطلاعات آن (متناسب با اهداف مرکز)
6. تکمیل 5 دفتر منبع شناسی و چاپ آن
7. گسترش توسعه همکاری با مراکز همسو
8. برنامه ریزی برای اجرای یک همایش داخلی و یک همایش بین المللی پژوهشی با همکاری سازمان های همسو خصوصا صدا و سیما با تأکید بر نیازشناسی و مسئله شناسی به ویژه جهان اسلام
9. تهیه شناسنامه ویژه کشوری و منطقه ای
10. توسعه ارتباط با دانشگاهها و حوزه های دینی داخل و خارج کشور از طریق حضوری اینترنت
11. راه اندازی ویژه نامه اخبار ملل، ویژه آخرین رخدادهای تأثیرگذار در کشورها به صورت منطقه ای و کشوری
12. آغاز اجرای طرح تشکیل کانون های نیازشناسی (با حضور طلاب منطقه)
13. آغاز اجرای طرح شناسایی کارشناسان کشورها در داخل کشور
دفتر مطالعات و کارشناسی کشورها
