پروفسور ویلفرکانت ول اسمیت2 این کتابخانه را به همراه مؤسسّه مطالعات اسلامی در سال 1952 تأسیس کرد. از همان هنگام این مؤسسّه و کتابخانه، فضای چندین دانشگاه را اشغال کرده بودند، امّا از سال 1983 م در موریس هال3، کالج کلیسایی پیشین مونترال مستقر شدند. کتابخانه مطالعات اسلامی از سطح یک مجموعه متوسط تا حدّ کتابخانه ای بسیار عالی با مجموعه ای بالغ از 000/100 جلد کتاب از کل تمدّن اسلامی ترقّی یافت. این مجموعه بزرگ و غنی در کانادا کاملاً منحصر بفرد است.
اگر چه این کتابخانه مخزن اصلی مواد مرتبط با اسلام و تمدّن اسلامی است، امّا دیگر کتابخانه های مک گیل4 نیز به لحاظ تاریخی و دلایل دیگر، از اینگونه مواد چایی و نسخه خطی برخوردارند. در اینجا باید مخصوصا به کتابخانه هایی همچون کتابخانه علوم انسانی و اجتماعی، بخش مجموعه های کتب کمیاب و ویژه کتابخانه هنر و معماری بلک ادر لاترمن5، کتابخانه حقوق ناهام گیلبر6، کتابخانه زیست شناس بلکر وود7 و کتابخانه تاریخ پزشکی کتابخانه اُسلِر8 اشاره کرد.
مواد مجموعه این کتابخانه می تواند در سه موضوع عمده چایی، نسخه خطی و مواد سمعی و بصری تقسیم شود که این مواد به زبانهای اروپایی مثل انگلیسی، آلمانی، دانمارکی، اسپانیولی، ایتالیایی و روسی از یک سو، و به زبانهای اسلامی همچون عربی، فارسی، ترکی عثمانی و ترکی جدید، اردو و اندونزیایی از سویی دیگر می باشند. مجموعه مزبور عمدتا بازتابی از علائق آکادمیک مؤسسه و تعلیم و تحقیق در زمینه تفسیر قرآن سنّت، علم حقوق، فلسفه، الهیّات، صوفیسم و نظریه شیعه، تاریخ و پیشرفتهای مدرن در جهان اسلام است که با ساختاری از زبانهای گوناگون، موجب شکل گیری پیشرفت محتوای این کتابخانه شده اند.
ISL کتابخانه ای است تحقیقاتی که مجموعه ای را در خود جای می دهد که به جهت استفاده اساسی دانشکده و دانشجویان دوره کارشناسی ارشد به همراه بخش مرجع در مرکز آن اختصاص یافته است.
مواد این کتابخانه طبق دو سیستم طبقه بندی می شوند: الف) طبقه بندی اسمیت که این طرح از طرف خود مؤسس این کتابخانه پروفسور اسمیت معرفی شد و به این نام نیز شناخته می شود. ب) طبقه بندی کتابخانه کنگره (LC)9 که در سال 1983 م. معرفی و مجهز به تجهیزات خودکار می باشد و از همان هنگام یافته های تازه در کتابخانه کنگره طبقه بندی شدند و اکنون از طریق کاتالوگ کامپیوتری کتابخانه های مک گیل در دسترس هستند.
کتابخانه مطالعات اسلامی 992 عنوان نشریه ادواری دارد که بسیاری از آنها مجموعه های کامل کمیابی هستند و مدّتها است که به چاپ نرسیده اند. نمونه هایی از آن عبارتند از: مجموعه های شرقی (لندن، 1799 1797)، مجلّه انگلیسی محمّدان دانشکده شرقشناسی (علیگره10)، مجلّه معارف (اعظم گره11) و مجلّه معلومات (استانبول).
بسیاری از چاپ سنگی ها و کتابهای چاپ قدیمی و نیز 226 نسخه از نسخ خطی در این مجموعه موجود است.
از میان کتابهای چاپی قدیم، حدّاقّل شش اثر در سده 16، سی و شش عنوان 17 و 144 عنوان سده 18 میلادی در اروپا به چاپ رسیده اند، نمونه هایی از صفحه آرایی عربی قدیمی وجود دارد که شامل 16 موضوع در اوایل سده 18 در کنستانتین (استانبول) توسط چاپگر نامدار ترکی، ابراهیم متفرقه و شماری از مشخصّات ناشرین بولاق می شود. علاوه بر آن، ISL بطور تخمینی مجموعه ای از 700 کتاب چاپ سنگی در سده 19 و اوایل سده 20 از مراکش، مصر، ترکیه، ایران و هندوستان دارد. (مجموعه نسخ خطی: متون عربی شامل 126 جلد، ترکی عثمانی 68 جلد، فارسی 31 جلد). با وجود کوچکی ابعاد، این مجموعه غنی از متون شیعی است. 127 متن عربی به تنهایی در موضوعات علم حقوق و قضا، فلسفه و الهیّات بیش از 50% آن را تشکیل می دهد. در میان این نسخ خطی مجموعه خوشنویسی شده زیبایی از ادعیه (مجموع ادعیه) وجود دارد که اغلب، اثر عبدالقادر جیلانی، استاد شهیر صوفی (متوفای 1167 م / 561 ه . ق) است که در سال 1683 م / 1094 ق چاپ آن به انجام رسید. نیز نسخه ای تذهیب شده از کتاب من لایحضره الفقیه ابن بابویه (متوفای 381 ق / 991 م) در سال 993 ق / 1585 م به چاپ رسیده و اخیرا تألیفی از شرف الدّین الهیمی (متوفای 1140 / 1727) در اوایل سده 18 میلادی بدست آمده است. این آثار و دیگر نسخ خطی عربی در کتابخانه مک گیل (با نام بخش کتابهای کمیاب و مجموعه های ویژه از کتابخانه های بِلکر و اُسلِر) نگهداری می شوند که در مجله فونتاتوس12 و یک جزوه منتشر شده در سری چاپ های سنگی فونتانوس معرفی می شوند.
از برجسته ترین نمونه ای هنرهای کتابهای مجموعه مک گیل می توان به اثر «گنجینه های اسلام» (که به تازگی در CD منتشر شده است) اشاره کرد. بیشتر نسخ خطی فارسی نگهداری شده در کتابخانه مطالعات اسلامی و دیگر کتابخانه های مک گیل (بخش کتابهای کمیاب و مجموعه های ویژه کتابخانه های بلکروود و اسلر) هم اکنون از طریق جزوه کامپیوتری آن کتابخانه ها در دسترس هستند.
مجموعه کتابخانه مطالعات اسلامی با افزودن 2500 تا 3000 کتاب به طور ثابت در سال رو به توسعه است. در سال 1988، در حالیکه کتابخانه بررسی دارائی هایش را با نگاهی به سمت تکمیل خلاءهای عمده آغاز می نمود، 120 عنوان نشریه ادواری جدید و 3500 نسخه کتاب مرجع به این مجموعه افزوده شد. نتیجه این بررسی توافق بر سیاست مجموعه مشروح و مفصلی است که در پی مشورت کارکنان آکادمیک مؤسسه و بخش مجموعه های کتابخانه های دانشگاه مک گیل حاصل شده است.
جهت اطلاع بیشتر در خصوص مجموعه این کتابخانه می توان از پایگاه اطلاع رسانی آنجا بهره یافت:http://www.library.mcgill.ca/islamic/islam.htm
پی نوشتها
1- Islamic studies Library (ISL).
2- Prof. Wilfred Contwell Smith.
3- Morrice Hall.
4- McGill.
5- Blackader - Lauterman Library.
6- Nahum Gelber Law Library.
7- Blacker - wood Library.
8- Osler Library.
9- Library of Congress Classification.
10- Aligarh شهر علیگره (در شمال هند ایالت اوتایرداش)
11- Azamgarh.
12- Fontanus.
