با کمال تأسف باید عرض کنم که در حال حاضر، حوزه اندیشه به مسائل جنبی و حاشیه ای فراوانی گره خورده است. تنش های سیاسی، تعارضات سیاسی و خلاصه هر چه که بیرون از حوزه اندیشه و نظریه پردازی است، نباید این اندازه بر این حوزه تاثیرگذار باشند. گاهی از ترس این که مبادا به جناح های سیاسی کشور منسوب شویم، مجبوریم حرفمان را در حوزه اندیشه نزنیم. همه چیز را می برند به آن سمت. باید فاز نزاع های فکری را از منازعات سیاسی جدا کرد. چاره ای جز این نداریم. با بخش نامه و توصیه های حکومتی هم نمی توان به این تفکیک رسید. جدایی حوزه اندیشه از سیاست، باید یک فرهنگ در میان ما بشود. حالا اگر فشاری هم از بیرون نباشد، گاهی خود نظریه پرداز نمی خواهد نظریه اش، آب در جوی یک جناح سیاسی بریزد. شما گاهی به یک نتیجه علمی می رسید و می خواهید اعلام کنید. بعد می بینید اگر حرفتان را بگویید، حتما یک عده ای به نفع خودشان مصادره می کنند. این هم از مصیبت هایی است که گریبان گیر ما شده است.
قاعدتا باید منظور شما از آثار سیاسی، آثار جناحی باشد؛ یعنی نمی خواهید اندیشه شما، به تقویت یا تضعیف یک گروه سیاسی بینجامد؛ وگرنه هیچ اندیشه ای نمی تواند از آثار و پیامدهای اجتماعی مبرا باشد. شما هر چه بگویید، یا به تضعیف ساختار قدرت می انجامد یا به تقویت آن. اگر موجب تقویت آن بشود، شما را همراهی می کند و اگر مخالف قدرت موجود باشد، حداقل این است که شما را همراهی نمی کند. در هر صورت هر اندیشه و ایده ای، موجی از موافقت ها و مخالفت های اجتماعی را برمی انگیزد.
همین، آفت بزرگی است. اندیشه برای خود، حریم مجزایی دارد که نباید به آن تجاوز کرد. این وضع که از اندیشه ها سوءاستفاده سیاسی بشود، بسیار خطرناک است. من فکر می کنم که ما به یک حریم امن برای اندیشه احتیاج داریم. این حاشیه امنیتی، با فرهنگ سازی ممکن می شود. نباید اندیشه ای را به جرم این که قابلیت تطبیق بر سیاست های موجود را ندارد، درو کنیم. باید محیطی ساخت که حتی اندیشه ها و ایده های غلط هم جرات عرض اندام داشته باشند. اگر خودشان را نشان ندهند، چگونه می توان اصلاحشان کرد یا غلط بودنشان را نشان داد؟ البته این کارها باید در جای مناسب خود صورت بگیرد. به هر حال باید صاحبان اندیشه را از ترکش های سیاسی، بیمه کرد؛ وگرنه هیچ گونه ایده و اندیشه ای - غلط یا درست - مجال بروز پیدا نمی کند؛ چون معیار غلط و درست بودن را داده ایم به دست کسانی که در بیرون از حوزه اندیشه، زیست اجتماعی دارند.
…………………………………………………………
یکی از موانع آزاردهنده و ناخوشایند در مسیر تولید علم، همین سیاسی کردن امور علمی است. سیاسی کردن چند لطمه بزرگ بر پیکر جامعه علمی کشور وارد کرده است: یکی این که مانع اظهار نظرهای علمی می شود. وقتی هر چیزی را سیاسی کردیم، مجال بحث و گفتگو را گرفته ایم. عرصه سیاست، با امنیت ملی کشور مرتبط است. چه لزومی دارد ما هر مبحث علمی را به این عرصه بکشانیم و بعد که امنیت ملی کشور را در خطر دیدیم، فضا را ببندیم؟ دیگر از آسیب های سیاست زدگی در مباحث و موضوعات علمی، این است که ما وقتی نظریه ای را که باید علمی تلقی شود، سیاسی تلقی کردیم، دیگر وزن آن نظریه در دست ما نیست. یعنی نمی توانیم اهمیت واقعی آن را تخمین بزنیم. چون هر چیز که به سیاست مربوط شود - به غلط یا به صواب - بزرگ نمایی شده است و خیلی بیش از ظرفیتی که دارد، خود را بزرگ می نمایاند. سیاست، مباحث خرد علمی را گاهی آنقدر بزرگ می کند که دیگر کار از دست همه بیرون می رود. اگر سیاست به حوزه علم، کاری نداشته باشد، هر بحث علمی به اندازه اعتبار و اهمیتی که دارد مطرح می شود و بر سر زبان ها می افتد. یک مناظره شایسته و متین علمی، - ولو به صورت کتبی - به اندازه همه وسایل ارتباط جمعی و تبلیغی، قادر است یک نظریه را توزین کند و راه را برای قضاوت عمومی هموار سازد. چرا ما از مسیر درست نمی رویم؟ سیاست راه همواری برای نظریات علمی نیست. گاهی همین دخالت های سیاسی، باعث می شود که عالمان ما خودشان را کنار بکشند و در شان خود ندانند که با یک نظریه غلط، برخورد کنند. دانشمندانی که از سیاست پرهیز می کنند و نمی خواهند عنصر سیاسی محسوب شوند، به جنگ نظریاتی که قبلا حساسیت سیاستمداران را برانگیخته است، نمی روند. گاهی شما با یک نظریه مخالف هستید؛ ولی چون اعلام مخالفت با این نظریه، شما را به یک گروه یا جناح سیاسی ملحق می کند - البته ناخواسته - مخالفت خود را اعلان عمومی نمی کنید و ممکن است خیلی ها گمان کنند که شما اصلا آن نظریه را قبول دارید. اگر اهل سیاست، در امور علمی دخالت نکنند، مسائل خیلی بهتر، زودتر و متین تر حل می شود و اگر هم حل نشود، حداقل به اعتبار و آبروی حوزه های علمی کشور لطمه نمی خورد. همه می گویند آنها بحث و جدل کردند، ولی فعلا به نتیجه نرسیده اند. این قضاوت خیلی بهتر از این است که بگویند با ابزار سیاسی و نظامی، می خواهند مشکلاتشان را در امور علمی حل و فصل کنند. آیا شما تن به چنین قضاوت هایی می دهید؟