ماهنامه معیشت - امین عسگری: اگرچه رفتن به مسافرت اختصاص به ایام خاصی ندارد و دست کم در کشور ما که از جغرافیای چهارفصل برخوردار است، در تمام فصول سال امکان گردشگری وجود دارد، اما به هر حال موضوعاتی از قبیل تعطیلی مدارس و دانشگاه ها باعث می شود تا اغلب خانواده های ایرانی که بیشترشان حداقل یک دانش آموز یا دانشجو در منزل دارند، به فصل تابستان به چشم فرصت ویژه ای برای گشت و گذار نگاه کنند.
با وجود این، موضوع سفر از دیرباز در فرهنگ اقتصادی خانواده های ما همواره مانند کالایی نسبتا گران خودنمایی کرده است. به طوری که اغلب افراد لازم می دانند تا از مدت ها قبل برای آن برنامه ریزی کنند تا بتوانند با هزینه انجام شده، بهترین دستاوردها و لذت ها را از مسافرت کسب کنند.
در این نوشتار، در صدد خواهیم بود تا راجع به پدیده سفرهای ناگهانی یا همان تورهای لحظه آخری و ابعاد اقتصادی آن کنکاش بیشتری کنیم و برخی پرسش ها را در این زمینه پاسخ دهیم.
این موضوع از دو جهت اهمیت زیادی دارد. اول آنکه سهم هزینه های سفر در سبد مصرف خانوار بالاست و این گونه تورها در سال های اخیر توانسته است تا حدی این نقیصه را برطرف کند.
از سوی دیگر واقعیت نیز این است که صنعت گردشگری در کشور ما همچنان نوپا و نحیف است و لذا این گزینه، یعنی تورهای لحظه آخری می تواند جان تازه ای به این صنعت ببخشد.
البته ناگفته نماند که حول و حوش چنین تورهایی مانند هر پدیده تازه دیگری آسیب های اقتصادی و اجتماعی متعددی شکل گرفته که آن هم در جای خود نیازمند بررسی است. در ادامه تلاش می شود که به هر یک از این موارد تا حدی پرداخته شود.
در ابتدا لازم است به این سوال پاسخ داد که اساس چنین فرصت هایی چگونه ایجاد می شوند؟ آن گاه باید به این پرسش جواب داد که اصولا چه تیپ افرادی بیشتر از این گونه سفرها بهره می گیرند و در نهایت باید اسیب ها و حواشی احتمالی این گونه سفرها را معرفی کرد و برای حل آن ها راهکارهایی به دستگاه های مربوطه پیشنهاد کرد.
در پاسخ به این سوال که چگونه چنین فرصت هایی شکل می گیرند، باید گفت برخی محصولات و خدمات، جنسشان طوری است که نمی توانند از یک میزان کمتر تولید و عرضه شود. برای مثال کسی که مالک سالن سینما است، باید در هر سانس تمام صندلی های سالن را عرضه کند؛ چه مشتری داشته باشد و چه نداشته باشد.
در هر حال هزینه های ثابتی وجود دارد، مانند آب، برق، گاز، کادر اداری و نیروهای خدماتی که مشتری چه کم باشد چه زیاد، مالک سینما آن ها را باید بپردازد. مالک سینما نیز با درنظر گرفتن تمام این موارد چنان قیمت گذاری می کند که با بخشی از قیمتی که وی برای بلیط دریافت می کند، این هزینه ها را جبران کند و بخش دیگر آن هم سود خود او باشد.
حقیقت این است که اگرچه مالک سینما حاضر نیست از این قیمت محاسبه شده دست بردارد، اما چنانچه عده ای این بلیط را به همین قیمت اولیه بخرند، آنگاه برای مالک سینما به صرفه خواهد بود تا صندلی هایی را که تقریبا یقین دارد خالی خواهندماند، با قیمت های کمتر واگذار کند تا دستِ کم بخشی از هزینه های ثابت خود را جبران کند.
همین موضوع عینا در مورد هتل ها و هواپیماها هم وجود دارد که گاهی با اتاق های خالی و صندلی های خالی مواجه می شوند و چنانچه بتوانند این ظرفیت های خالی را ولو به قیمت اندک واگذار کنند، موفق شده اند بخشی از هزینه های ثابتشان را تامین کنند. این کار باعث شکل گیری پیشنهادهای لحظه آخری می شود.
البته ناگفته نماند که از دیرباز چنین فرصت هایی وجود داشته است؛ اما به دلیل فقدان رسانه های جمعی مانند ایمیل، پیامک، وب سایت و اخیرا شبکه های اجتماعی بهره مندی از این گونه فرصت ها تقریبا اختصاص به دوستان، اقوام و خلاصه نزدیکان مسئولان و کارمندهای هتل ها و آژانس های مسافرتی داشت که البته در خیلی مواقع تعداد این افراد آن قدر کم بود که تورها با ظرفیت ناقص برگزار می شد. اما اکنون به لطف وجود رسانه های جمعی این امکان برای همه فراهم آمده است تا از چنین فرصت هایی برخوردار شوند.
پس در وهله اول باید گفت این پدیده جدید بیش از هر کس برای مالکان تورها و هتل ها مفید است که می توانند تا جای ممکن از ظرفیت های خالی مانده شان نیز بهره اقتصادی ببرند و در درجه دوم برای کسانی ارزشمند است که در گذشته به دلیل بی اطلاعی شان از چنین فرصت هایی محروم می شدند.
اما این پرسش هم وجود دارد که آیا همه تیپ افراد را می توان مشتری این گونه تورها دانست؟
باید به این نکته توجه کرد که هر فرد یا خانواده ای به هنگام تصمیم برای مسافرت به سه موضوع و معیار توجه می کند که نخستین آن مقصد سفر است. معیار دوم نیز زمان سفر است و در نهایت سومین معیار سطح کیفی خدمات اقامتی و حمل و نقلی است که دریافت می کند.
به طور ساده باید گفت هرچه افراد نسبت به این معیارها منعطف تر باشند و با روی بازتری با شرایط مواجه شوند، امکان استفاده آن ها از چنین تورهایی بیشتر می شود.
برای مثال خانواده ای که اصرار دارد در ایام تعطیل مشخصی مانند عید فطر حتما شهر خاصی مانند تبریز را از نزدیک ببیند و از قضا خیلی روی مکان اقامتش هم حساسیت دارد، منطقا نمی تواند مشتری خوبی برای تورهای لحظه آخر باشد که سراسر نااطمینانی و مملو از نامعلومی است و در تمام معیارها با ریسک مواجه است.
در مقابل، افرادی که عموما مشاغل پاره وقت یا آزاد دارند و اختیار وقتشان دست خودشان است و نیز بیشتر از کیفیت سفر به خود سفر اصالت می دهند، احتمالا از چنین تورهایی بیشتر لذت خواهندبرد.
مانند کسانی که اگرچه تصمیم دارند عید فطر به مسافرت بروند، اما خیلی مقصد برایشان اهمیت ندارد یا برای مثال کسانی که گرچه در پی بازدید از شیراز هستند، اما اینکه چه وقت این اتفاق بیفتد برایشان تفاوت زیادی نمی کند.
در نهایت افرادی هم هستند که خیلی اهمیتی به کیفیت خورد و خوراک و وسیله سفر و مکان استراحتشان نمی دهند و توجه اصلی آن ها به مکان هایی است که از آن ها بازدید می کنند. این سه دسته افرادی که از آن ها نام برده شد و با تعریف ما افراد منعطف نامیده می شوند، مناسب ترین مشتریان برای استفاده از چنین سفرهایی به شمار می روند.
البته در پایان ذکر یکی دو نکته به صورت هشدار نیز خالی از فایده نیست و آن اینکه تور لحظه آخری موقعی تور خوبی به شمار می رود که حقیقتا لحظه آخری باشد؛ یعنی توری باشد که از مدت ها پیش برنامه ها و قیمت هایش را اعلام کرده باشد و صرفا در روزهای آخر نزدیک به پرواز، دست به پیشنهادهای ارزان بزند. در مقابل باید از تورهایی که از بدو طراحی نام لحظه آخری روی آن ها گذاشته اند بسیار پرهیز کرد؛ چرا که این ها غالبا تورهای با کیفیت کم هستند که البته به خاطر کیفیت نامطلوب، طبیعتا قیمت ارزانی هم دارند.
از آن جا که ممکن است بسیاری از مشتریان تمایلی به استفاده از چنین سفرهای کم کیفیتی نداشته باشند، متاسفانه از واژه سرقت شده تور لحظه آخر برای نام گذاری این تورها استفاده می شود و تنها راه تشخیص آن هم این است که سوابق تور بررسی شود و این موضوع ثابت می کند که آیا این تور در هفته های قبل قیمت بیشتری داشت است یا اینکه از ابتدا با نام تور لحظه آخر معرفی شده است.
