جاسک و عسلویه، پرخطر برای نهنگ‌های ایران

به گفته مدیر پروژه پستانداران دریایی، بندر جاسک و عسلویه دو مکان خطرساز برای پستانداران دریایی هستند. در بندر جاسک به دلیل رسوب‌گذاری در مصب خورها احتمال به گل نشستن گله‌های دلفین و نهنگ وجود دارد. در عسلویه نیز امکان برخورد با پره کشتی‌ها بسیار زیاد است.

به گزارش ، روزنامه صبح نو نوشت: پستانداران دریایی جانداران خونگرمی هستند که در آب‌های سراسر جهان زندگی می‌کنند اما از آنجا که مطالعه در زمینه نحوه زندگی آنها، عادات غذایی، رفتاری و تعاملات آنها با محیط‌های آبی کار دشواری است، در جهان با کمبود اطلاعات در رابطه با آنها مواجه هستیم. خلیج‌فارس دریای عمان نیز اگرچه محل زندگی هفت گونه دلفین و 14 گونه نهنگ است اما از این قاعده کلی درباره کمبود اطلاعات مستثنی نیست. به همین دلیل سازمان‌های مردم‌نهاد برای رفع این نقیصه وارد عمل شده و تلاش می‌کنند اطلاعات مورد نیاز برای رصد جمعیت پستانداران خلیج‌فارس و دریای عمان را به کمک سازمان حفاظت محیط‌زیست در یک بانک اطلاعاتی گرد هم جمع کنند. بر اساس گزارش کارشناسان «طرح سرزمین» از اطلاعات ارسال شده به پروژه اجرا شده توسط این سازمان مردم‌نهاد چنین بر می‌آید که جاسک و عسلویه مناطق پرخطری برای پستانداران دریایی بوده و احتمال به گل نشستگی برای دلفین و نهنگ در این مناطق زیاد است؛ همچنین طی دوهفته اخیر گزارش‌هایی از تلف شدن دو تا سه دلفین در هرمزگان و بوشهر دریافت کرده‌اند.

گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که کیفیت آب دریاها به‌شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد و زیستگاه ماهیان و پستانداران دریایی یعنی آب دریاها از نظر کیفی در حال تغییر است. آن طور که خانم نازنین محسنیان مدیر پروژه پستانداران دریایی انجمن طرح سرزمین مطرح می‌کند: از سال 89 این انجمن با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست شبکه ملی امداد و نجات پستانداران دریایی را در استان بوشهر راه‌اندازی کرده و تلاش می‌کند به جمعیت درگیر با این جانداران شامل صیادان، جوامع محلی، آتش‌نشانان و غیره آموزش‌های لازم را ارائه دهد. به گفته وی از زمان راه‌اندازی این شبکه به‌دلیل آنکه گزارش دهی در زمینه تلفات پستانداران دریایی افزایش یافته، به‌شدت آمار تلفات این جانداران رشد کرده است؛ اما این به مفهوم آن نیست که با افزایش مرگ و میر در جمعیت دلفین‌ها و نهنگ‌ها مواجه شده‌ایم. محسنیان تعداد تلفات ثبت شده از پستانداران دریایی طی 6 سال راه‌اندازی شبکه ملی پستانداران دریایی را 90 دلفین و نهنگ اعلام می‌کند. وی ادامه می‌دهد: دو به گل‌نشینی گسترده در دهه اخیر شاهد بوده‌ایم. بهمن ماه سال 89، 11 دلفین در بندرعباس به گل نشستند که اکثر آنها ماده و باردار بودند یا به بچه‌های خود شیر می‌دادند. از این تعداد فقط یک دلفین در زمان رسیدن جوامع محلی زنده مانده بود که به‌دلیل ارائه آموزش‌های لازم، مردم محلی این دلفین زنده را به دریا بازگرداندند.

ارتش بهترین یاور پروژه پستانداران دریایی
مدیر پروژه پستانداران دریایی بیان می‌کند در آذرماه سال 90 نیز یک دلفین دندان ناصاف توسط آتش‌نشانی زنده به آب باز گردانده شد. مرگ و میر عمومی دیگری نیز قبل از راه‌اندازی شبکه نجات پستانداران دریایی به ثبت رسیده است. وی اضافه می‌کند: در سال 86 بیش از 70 دلفین به گل نشستند که هیچ‌گاه دلیل مرگ آنها مشخص نشد اما آنچه مسلم است اختلال سیستم راداری در دلفین‌ها این فاجعه را رقم زده است. برخی تلفات گسترده را به پروژه نظامی هارپ و فعالیت‌های سری آمریکا در اتمسفر نسبت می‌دهند اما باید گفت سوختگی‌های روی بدن دلفین در فصل تابستان و در مجاورت خورشید، بیشتر می‌تواند ناشی از سوختن لایه چربی زیر پوست این حیوان باشد و نباید آن را به پروژه هارپ نسبت داد. به گفته حسینیان اگرچه مانورهای نظامی و انفجار در آب‌ها به شدت به روی سیستم راداری پستانداران تأثیر دارد و زمینه به گل نشستن آنها را فراهم می‌کند اما نیروهای دریایی ارتش و سپاه همکاری بسیار مناسبی با پروژه حفاظت از پستانداران دریایی دارند. ارتش، بسیار با پروژه همکاری کرده و حافظ دلفین‌ها و نهنگ‌هاست. وی بر این باوراست که همکاری بیشتر نیروهای نظامی و انتقال مانورها به محل‌هایی که کریدور حرکت پستانداران دریایی نیست، در حفاظت بیشتر از این گونه‌های دریایی می‌تواند مؤثر باشد. به گفته مدیر پروژه پستانداران دریایی، بندر جاسک و عسلویه دو مکان خطرساز برای پستانداران دریایی هستند. در بندر جاسک به دلیل رسوب‌گذاری در مصب خورها احتمال به گل نشستن گله‌های دلفین و نهنگ وجود دارد. در عسلویه نیز امکان برخورد با پره کشتی‌ها بسیار زیاد است. البته وی در ادامه عنوان می‌کند: ممکن است محل‌های خطرساز دیگری نیز برای پستانداران دریایی وجود داشته باشد اما به دلیل اینکه پایش سواحل کامل نیست، هنوز آنها را شناسایی نکرده‌ایم.

گزارشی در زمینه صید برای دلفیناریوم نداریم
خانم شادی کربلایی، کارشناس پروژه دلفین‌های گوژپشت نیز با اشاره به اینکه اعتبار این پروژه از طریق شرکت پتروشیمی نوری و سازمان حفاظت محیط‌زیست تأمین می‌شود، فعالیت این واحد پتروشیمی را بر جمعیت دلفین‌ها نسبتاً بی‌اثر دانست زیرا محل زندگی دلفین‌های گوژپشت 150 کیلومتر از پتروشیمی نور فاصله دارد. وی با اشاره به اینکه در دو هفته اخیر دو تا سه مورد تلفات دلفین در آب‌های بوشهر و هرمزگان گزارش شده، بر لزوم گزارش‌دهی تلفات توسط جوامع محلی تاکید کرد. البته سازمان مردم نهاد طرح سرزمین برای گزارش دهی شماره موبایل 09174470700 را در نظر گرفته تا مردم بتوانند موقعیت جغرافیایی کشف لاشه یا پستانداران به گل نشسته، تصاویر مربوطه و هر اطلاعاتی را که به تکمیل بانک اطلاعاتی پستانداران دریایی کمک می‌کند، از طریق پیامک یا سایر ابزارهای ارتباطی نظیر تلگرام و غیره به این طرح اطلاع دهند. کربلایی، عدم استفاده از گوشت دلفین در ایران را شانسی برای پستانداران دریایی ایران معرفی می‌کند زیرا در جنوب شرق آسیا به دلیل مصرف گوشت این‌گونه، شکار آن رخ می‌دهد اما خوشبختانه ما در ایران با چنین مشکلی مواجه نیستیم. وی تاکید می‌کند: در لیست اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش نام دلفین گوژپشت در وضعیت اطلاعات ناکافی قرار گرفته است و به طور کلی در ارتباط با پستانداران دریایی، اطلاعات کافی در دسترس نیست. به گفته کارشناس پروژه دلفین‌های گوژپشت خوشبختانه در ایران بر خلاف سایر زیستگاه‌های دلفین، گزارشی از صید این پستاندار برای اعزام به دلفیناریوم‌ها دریافت نشده است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر حضور کشتی‌های صیادی خارجی بر جمعیت پستانداران دریایی می‌گوید: به طور کلی صید بیش از حد، این جانداران را با کمبود مواد غذایی مواجه می‌کند اما در پروژه فعلی به این مساله توجه نکرده‌ایم و بیشتر به روی رصد جمعیت دلفین‌ها متمرکز شده‌ایم. کربلایی درباره استفاده از ماهواره‌ها برای مطالعه جمعیت دلفین‌ها یادآور می‌شود: تگ‌گذاری روی نهنگ‌ها در دنیا مرسوم است ولی درباره دلفین‌ها اجرای این روش بسیار سخت است. فقط در استرالیا یک نمونه تگ‌گذاری انجام شده است. این روش علاوه‌بر اینکه گران است، تکنولوژی آن باید از آمریکا و انگلیس وارد شود که به‌دلیل تحریم‌ها با ایران تعامل ندارند و داده‌های ماهواره‌ای نیز به دلیل اعمال محدودیت‌های حاصل از تحریم، در اختیار ایران قرار نمی‌گیرد. کارشناسان طرح سرزمین که برای پایش و حفظ جمعیت پستانداران خلیج‌فارس و دریای عمان تلاش می‌کنند، مشارکت جوامع محلی در حفظ این گونه‌ها را بسیار ضروری توصیف کرده و به ضعف اطلاعات نسل جدید درباره جانداران دریایی اشاره می‌کنند. آن‌ها تلاش می‌کنند به روش‌های گوناگون علاوه بر اینکه اطلاعات جوامع محلی را درباره تنوع زیستی ارزشمند آب‌های جنوبی بالا ببرند، به نوجوانان و کودکان ساکن در جنوب کشور آموزش‌های لازم را ارائه دهند تا اگر لاشه‌ای از دلفین یا نهنگ یافتند به هیچ وجه به آن دست نزنند زیرا علت مرگ حیوان مشخص نیست و ممکن است بیماری به کسانی منتقل شود که به حیوان تلف شده دست می‌زنند.