راهکارها و مدل های توسعه ی معنویت اسلامی (۳)

حمایت از مؤسسات آموزشی و پژوهشی در حوزه ی عرفان های نوپدید
 

با توجه به کاستی هایی که در حوزه ی تعلیم و تربیت در این موضوع وجود دارد، لازم است مؤسسات آموزشی و پژوهش شکل بگیرد که به طور اختصاصی به این موضوعات بپردازند. از آن رو که این موسسات در آغاز راه نیازمند فرصت مطالعاتی و تربیت پژوهشگر توانمند در این زمینه هستند، باید مورد حمایت های اولیه قرار گیرند و سپس به مرحله ی خودکفایی برسند. چنین طرحی در پژوهشگاه های موجود با توجه به اهداف و برنامه های رایج و معمول در این مجموعه ها قابل اجرا نیست.
موضوع دیگری که حمایت از این مؤسسات مستقل و تخصصی را ضروری می سازد، گذشته از نیاز به کار ممحض و اختصاصی، ضرورت کاربردی کردن تحقیقات آنها در این زمینه است. در صورتی که پژوهشکده های نوع سوم در این موضوع شکل گیرد، هم از توانایی های مراکز علمی و آموزشی موجود استفاده خواهد شد و هم تحقیقات به طور انتزاعی و غیر کاربردی و صرفاً آکادمیک انجام نخواهد شد. پژوهشکده های نوع سوم، در متن یا کنار مراکز علمی و آموزشی شکل می گیرند و از سوی سازمان ها و موسسات اجرایی و دولتی در قالب پروژه ها حمایت می شوند. این نوع پژوهشکده ها هم اکنون در حوزه ی علوم فنی مهندسی ایجاد شده اند و ضرورت دارد در حوزه ی علوم اسلامی نیز ایجاد گردند.
نهادها به مفهوم جامعه شناختی در قبال نیازهای یک جامعه پدید می آیند. وقتی در جامعه ای با معضل و نیازی نو مواجه می شویم و نهادهای مناسب با آن را تأسیس نمی کنیم، در واقع، دچار ناهوشیاری مدیریتی و کندی تدبیر هستیم. پس نتیجه ای جز مزمن شدن مشکلات فرهنگی و اجتماعی نخواهیم داشت. لازم است که هر چه زودتر سازمان ها و نهادهای فرهنگی به فکر تأسیس یا حمایت از نهادهای خرد و متمم باشند تا بتوانند این نیاز را پوشش دهند.

اهتمام مدیران اجرایی به استفاده از کارشناسان ممحض و پژوهشگر
 

مدیران اجرایی و مسوولان باید باور کنند که اگر کاری با تکیه بر پشتوانه ی علمی و پژوهشی صورت گیرد، هزینه های پژوهشی آن در طول زمان مستهلک شده و در نهایت بسیار کمتر از هزینه های پراکنده بر مبنای آزمون و خطا خواهد بود. در حوزه ی مسایل فرهنگی و به ویژه در حساس ترین و ژرف ترین موضوعات، یعنی امور معنوی، چه بسا تأخیر یا خطا ماهیت و اهداف انقلاب بزرگ اسلامی را تهدید می کند و پس روی جبران ناپذیری را در حیات معنوی مردم ایران رقم زند.
در صورتی که از سوی نهادهای نظارتی، نظیر مجلس، از سازمان های فرهنگی خواسته شود که برنامه های خود را در زمینه ی معنویت های نوظهور بر اساس پروژه های کارشناسی انجام دهند، و برای این کار بودجه و وقت مناسب در نظر بگیرند، در مدیران اهتمامی افزون تر برای رعایت اصل مسبوقیت اجرا بر پژوهش ایجاد خواهد شد. این مسأله هم ابهامات و تردیدهای موجود در مدیران را برطرف می سازد و هم کندی، و ارایه ی برنامه های شعاری و کلیشه ای را اصلاح می کند. بر این اساس، می توان گروندگان و علاقه مندان به فرقه های معنویت گرایی وارداتی را نیز در گروه مخاطب تعریف کرد، نه این که مطابق وضع موجود، برنامه ها تنها با هدف ایمن سازی دیگران از نزدیک شدن و پیوستن به این نحله ها انجام شود؛ که صد البته تاثیرگذاری این برنامه ها نیز محل تردید است.

مدل های معنویت گستری
 

مدل ها، شیوه های معین عملی کردن راهکارهای طرح شده است. مدل های پیشنهادی در قالب یک الگوی کلان ارایه می شود که افزون بر انسجام، دارای سهولت اجرایی باشند.

بنیاد معنویت نوین
 

بنیادی فرهنگی ـ پژوهشی با محوریت تعدادی از کارشناسان و پژوهشگران ممحض در این موضوع، بدون وابستگی ساختاری به سازمان های دولتی که در قالب بخش خصوصی تأسیس می شود. این بنیاد، نخست، کارهای ناتمام سازمان ملی جوانان در موضوع معنویت های نوظهور را به سرانجام رسانده و با استفاده از تحقیقات میدانی انجام شده، طرح کلان رویارویی با آنها و جایگزینی معنویت اسلامی را طراحی می نماید. این طرح پس از بررسی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به نهادها و سازمان های فرهنگی کشور ابلاغ می شود. سازمان ها و نهادهای دولتی کشور نیز می توانند برنامه های خود را در قالب پروژه به این بنیاد سفارش دهند.
تأسیس یک موسسه ی غیر دولتی و ممحض در فعالیت پژوهشی می تواند در کیفیت تحقیقات تاثیر بسزایی داشته باشد. گذشته از این، فضای موجود نشان می دهد که نیاز به وجود مراکز غیر دولتی برای ترویج معنویت اسلامی جدی و ضروری است. به این ترتیب، گروه های مخاطب و هدف، گستره ی بیشتری خواهند یافت و افرادی که نمی پذیرند در این امور مخاطب سازمان های دولتی باشند، امکان بیشتر برای گرایش به این مجموعه ها خواهند داشت.
بنیاد معنویت نوین، در بخش پژوهش خود، لزوماً متخصصان گوناگونی را به کار خواهد گرفت. کارشناسان استراتژیستی که بتوانند با رویکردهای آینده نگرانه روند تحولات معنوی را پیش بینی کنند و ضرورت های مدیریت این تحولات را شناسایی نمایند، و نیز روانشناسانی که شیوه های مؤثر ارایه ی مطالب به مخاطب را طراحی کنند و برای مخاطبان گوناگون، از لحاظ سن، جنسیت، تحصیلات و غیره، شیوه های مناسب انتقال پیام معنوی دین را بیابند و همچنین جامعه شناسان، متخصصان عرفان و ادیان و اسلام شناسان از جمله متخصصانی هستند که حضورشان در بخش پژوهش بنیاد ضروری است.
در شاخه ی فرهنگی این بنیاد، حضور گروه های حرفه ای برای استفاده از بهترین قالب های نشر، گروه های قوی اجرایی برای برگزاری مراسم معنوی به صورت های جدید و با استفاده از شیوه های هنری و موثر در برنامه ها و نیز گروه ادبیات برای نگارش و ویرایش مناسب و آراسته ی تولیدات ضروری است. در شاخه ی فرهنگی، باید افراد فعال، سخنرانان و نویسندگان و معلمان موفقی در زمینه های معنوی شناسایی شده و دعوت به همکاری شوند.
افرادی هستند که هم اکنون در حال فعالیتند و می کوشند معنویت اسلامی را ارایه دهند. این افراد شامل نویسندگان موفق معنی و اساتید و سخنرانان معنوی و غیر روحانی و بعضاً با تحصیلات متوسط ولی مطالعات خوب هستند. که گاهی تقیّدات ظاهری شرعی آنها کمرنگ است. شاخه ی فرهنگی بنیاد باید این افراد را در یک برنامه ی حساب شده و بدون این که حساسیت ها برانگیخته شود مورد حمایت قرار دهد و در قالب هم اندیشی های اختصاصی و محدود آنها را در جهت اهداف بنیاد به کار گیرد. در صورت عدم همراهی، مقاومت یا ... از فعالیتشان ممانعت به عمل آورد.
در بین سخنرانان و نویسندگان فعال این حوزه افرادی هستند که کاملاً با استفاده از منابع غیر اسلامی ولی با موفقیت به ترویج معنویت های نادرست پرداخته اند. این گروه نیز در قالب هم اندیشی اساتید معنوی بنیاد معنویت نوین راهنمایی می شوند. در صورتی که از پذیرش تمرکز بر معنویت اسلامی و پرهیز از ترویج معنویت های غیر اسلامی استنکاف کردند، لازم است از دور خارج شوند و از فعالیتهایشان ممانعت شود. بدین ترتیب، حالت برزخی و سردرگمی سربازان گمنام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در رابطه با این افراد که زیر نظر هستند، اما اقدامی برای کنترل شان نمی شود، برطرف شده و مغرض از غیر مغرض جدا می شود.
شرح وظایف این بنیاد به ترتیب زیر پیشنهاد می شود: (1)

الف. راهکارهای توسعه پژوهش ها در حوزه ی علوم معنوی (عرفان، اخلاق، حکمت متعالیه، حکمت اشراق)
 

1ـ در حوزه ی مدیریت پژوهش:
 

ـ برنامه ریزی راهبردی و تعریف نظام جامع تحقیقات عرفانی و اخلاقی به منظور اولویت گذاری پروژه ها و تعریف.
ـ ‌مناسبات منطقی میان آنها.
ـ شناسایی مراکز فعال در عرصه ی اندیشه ی عرفانی و اخلاقی جهت رایزنی و تعامل علمی.
ـ ایجاد بانک اطلاعات محققان عرفان و اخلاق (شناسایی و رده بندی علمی پژوهشگران عرصه ی اخلاق و تربیت) و تلاش برای جلب مشارکت هدفمند ایشان.
ـ سامان دهی و هدایت پژوهش های عرفانی و اخلاقی با ایجاد ستاد هماهنگی مراکز پژوهشی در حوزه ی عرفان و اخلاق.
ـ تربیت نیروی پژوهشگر در حوزه ی عرفان و اخلاق اسلامی و نقد عرفان های غیر اسلامی با برگزاری دوره های آموزشی مستمر، ویژه ی محققان و مؤلفان عرفان و اخلاق.
ـ تأمین کادر قوی و مجرب مدیریت پژوهش در عرصه ی مطالعات معنوی.
ـ تشکیل تیم های ویژه ی رایزنی های پژوهشی ـ فرهنگی جهت تعامل با مراکز آکادمیک و سازمان های دولتی متولی امور فرهنگی سایر فرهنگ ها و کشورها جهت غنی سازی مطالعات تطبیقی.
ـ حمایت از پایان نامه های دوره های کارشناسی ارشد و دکتری و پیشنهاد موضوعات خاص در حوزه ی دانش اخلاق و عرفان اسلامی و نقد عرفان های غیر اسلامی.
ـ‌ فراخوان مقالات در رده های مختلف علمی و تشویق جامعه ی علمی جوانان کشور به تفکر معنوی و اخلاقی و روی آوری به پژوهش های معنوی با رویکرد انتقادی نسبت به عرفان های کاذب.
ـ برگزاری همایش و نشست های تخصصی.
ـ تعریف و تأسیس پژوهشکده ی عرفان و اخلاق اسلامی مشتمل بر گروه های پژوهشی: مسایل بنیادین نظام اخلاق و عرفان اسلامی، اخلاق هنجاری، عرفان عملی، اخلاق کاربردی، تربیت اخلاقی و فلسفه ی علم اخلاق، تاریخ ادیان، جامعه شناسی ادیان نوپدید، روانشناسی معنویت، نقد مکاتب معنوی نوظهور.
ـ تأسیس مرکز آموزش تخصصی اخلاق و عرفان اسلامی در حوزه ی علمیه.
ـ برگزاری کلاس های تدریس آزاد عرفان اسلامی در آموزشگاه های خصوصی، فرهنگ سراها و ...
ـ تشکیل انجمن علمی عرفان اسلامی.
ـ ایجاد باشگاه اندیشه ورزی اخلاق و عرفان جهت توسعه ی همگرایی محققان.
ـ تأسیس اتاق فکر معنویت اسلامی به منظور طراحی سیستم بهینه سازی و توسعه ی مستمر علوم معنوی (عرفان و اخلاق و ...) و نهاد معنویت.
ـ راه اندازی کرسی های نظریه پردازی و نقد اندیشه های معنوی.
ـ طراحی سیستم دریافت کننده و انتقال دهنده ی پرسش ها و مسایل عینی جامعه.
ـ طراحی سیستم بازخورد گیرنده ی معنویت از مخاطبان و ارزیابی مستمر فعالیت های پژوهشی و تبلیغی از نظر تأثیرگذاری و میزان کارآمدی.
ـ ایجاد ستاد مشترک اجرایی متشکل از نمایندگان حوزه ی علمیه، دانشگاه، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دبیرخانه ی مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، امور زندان ها و مراکز بازپروری، معاونت فرهنگی و اجتماعی نیروی انتظامی، قوه ی قضاییه، شورای فرهنگ عمومی وزارت ارشاد، واحد تربیتی آموزش و پرورش و نهادهای مشابه، به منظور برنامه ریزی، سیاسیت گذاری و اجرای برنامه های توسعه ی اخلاق عمومی و تقویت نهاد اخلاق.
ـ ایجاد کتابخانه های تخصصی عرفان و اخلاق اسلامی در مراکز بزرگ علمی، نظیر حوزه ی علمیه ی قم، دانشگاه تهران و ....
ـ شناسایی و ایجاد ارتباط با پژوهشکده ها، انجمن های علمی و آموزشگاههای عرفان و اخلاق در سایر کشورها جهت آشنایی با تجارب کاری و انتقال دستاوردهای ایشان و تمهید مطالعات گسترده ی تطبیقی.

2ـ در حوزه ی اجرای پژوهش:
 

ـ توسعه ی مطالعات تطبیقی میان نظام عرفانی و اخلاقی اسلام، ادیان مختلف و نیز مکاتب بشری و اندیشمندان غیر مسلمان، مانند مقایسه ی عرفان و اخلاق و حیانی و عرفان و اخلاق مدرن و پست مدرن و چالش های برخاسته از این تقابل. (2)
ـ‌گسترش مطالعات تطبیقی بین المذاهب و برجسته سازی وجوه تمایز و عناصر اختصاصی مکتب معنوی اهل بیت(ع).
ـ واکاوی اندیشه ی اندیشمندان و اسلام شناسان بزرگ معاصر در حوزه ی عرفان و اخلاق .
ـ بازخوانی آرای منتقدان عرفان و اخلاق دینی و اسلامی از میان مستشرقان و روشنفکران.
ـ ترجمه ی کتاب های عرفان و اخلاق اسلامی از فارسی و عربی به زبان های زنده ی دنیا.
ـ ترویج مطالعات میان رشته ای در ابعاد گوناگون مباحث علوم معنوی اسلامی (عرفان، اخلاق، حکمت متعالیه و ...)
ـ‌تدوین استراتژی پژوهش در حوزه ی تفکر معنویت اسلامی.
ـ تعریف استانداردهای کیفی پژوهش های عرفانی و اخلاقی و ارزیابی دقیق پژوهش های گذشته و کنونی بر اساس آن.
ـ توسعه ی خدمات پژوهشی، از قبیل تدوین کتابشناسی توصیفی، مأخذشناسی موضوعی، دایره المعارف، فرهنگ نامه، اصطلاح نامه، موسوعه های روایی (3) و معاجم در حوزه ی علوم معنوی اسلام.
ـ تولید دانش فلسفه ی علوم معنوی اسلامی و توسعه و تدقیق نگاه های درجه دو به ساخت این دانش ها به منظور بالندگی آنها.
ـ تأسیس و انتشار نشریات تخصصی در حوزه ی علوم معنوی اسلام.
ـ راه اندازی سایت تخصصی علوم معنوی اسلامی در شبکه ی جهانی اینترنت.
ـ تدوین کتب درسی در سطوح مختلف.
ـ احیای نسخ ارزشمند خطی در موضوعات معنوی.
ـ تحقق و تصحیح و فهارس نگاری و نمایه زنی متون عرفانی، حکمی و اخلاق اسلامی.
ـ بازنویسی و جمع آوری موضوعات میراث معنوی پراکنده ی موجود در لابه لای تفاسیر و شروح روایات.
ـ پژوهش ها و تک نگاری هایی(4) در زمینه های معناشناسی مفاهیم معنوی، عرفان نظری، عرفان عملی، اخلاق هنجاری (فردی، اجتماعی، خانواده و ... ). تربیت اخلاقی، تربیت عرفانی (سیر و سلوک)، اخلاق کاربردی (محیط زیست، رسانه، هنر، کار، ورزش، پزشکی)، اخلاق کاربردی (محیط زیست، رسانه، هنر، کار، ورزش، پزشکی)، اخلاق ادیان، مکاتب اخلاق و عرفان بشری.
ـ تدوین فرهنگ نامه ها و نیز اصطلاح نامه های تخصصی عرفان نظری، عرفان عملی، اخلاق هنجاری، تربیت اخلاقی و اخلاق کاربردی.

ب ـ راهکارهای توسعه ی نهاد معنویت
 

1ـ برنامه های فرهنگی:
 

ـ شناسایی ابتلائات عام معنوی و اخلاقی جامعه و برنامه ریزی جهت آسیب زدایی در محورهای شناخته شده.
ـ الگوسازی و بازنمایی شخصیت های برجسته ی اخلاقی و معنوی و انتشار زندگی نامه ی آنها و تهیه ی فیلم زندگی ایشان.
ـ تولید کتب و نشریات معنوی جذاب، در سطح کودکان، نوجوانان و عموم مردم.
ـ استفاده از رسانه ی ملی (صدا و سیما) در توسعه ی معنویت در جامعه ی اسلامی با تولید و پخش برنامه هایی با مضامین معنوی و زیر نظر کارشناسان زبده و پر هیز از پخش هر گونه برنامه ای که الگوسازی منفی به دنبال دارد.
ـ استفاده از ابزار پر نفوذ هنر در ارتقای سطح معنوی جامعه و دعوت از هنرمندان (شاعران، خطاحان، داستان سرایان، فیلم سازان، خوش نویسان) برای تولید فیلم، رمان، داستان، تابلوهای نقاشی، طراحی، خوشنویسی، پویانمایی (انیمیشن) و سرود، با موضوعات معنوی.
ـ مشارکت فعال آموزش و پرورش از طریق بازآموزی معنوی پدران، مادران و مربیان توسط نهاد انجمن اولیاء و مربیان.
ـ جهت دهی معنوی به اوقات فراغت جوانان با همکاری سازمان ملی جوانان و سایر سازمان ها و نهادهای مرتبط.
ـ بهره گرفتن از فنون روانشناسی اجتماعی و تکنیک های تبلیغاتی برای ترویج معنویت اسلامی.
ـ غنی سازی برنامه های معنوی مراکز رسمی آموزش و پرورش از مهدکودک تا مراکز آموزش عالی و حوزه های علمیه.
ـ بهینه سازی متون درسی اخلاق و عرفان اسلامی در دانشگاه ها.
ـ تدوین منشور اخلاق برای سازمان ها و نهادها و تلاش برای اجرای آن و التزام بدان.
ـ ایجاد مجتمع های بزرگ فرهنگی ـ تفریحی با جهت گیری معنوی و تربیتی برای جوانان.
ـ تأسیس مؤسسات و مراکز مطالعاتی و حمایت از هسته های مطالعات معنوی.
ـ بهره گیری از ظرفیت های بی نظیر مساجد، هیأت و مراسم مذهبی برای ترویج و تعمیق هر چه بیشتر هنجارهای معنویت ناب اسلامی.
برگزاری دوره های تربیت مربی عرفان و اخلاق برای ائمه ی جماعات و تأکید بر جهت دهی بیش از پیش ظرفیت های محراب و منبر به سوی تربیت اخلاقی و تزکیه ی نفوس.
ـ سرمایه گذاری بیشتر برای تأسیس مراکز مشاوره ی اسلامی با مدیریت کارشناسان متخصص و متعهد.
ـ بسترسازی برای ارادت ورزی بیش از پیش مردم به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و بیان شیوه ی سلوک ایشان.
ـ ترویج و حمایت از نقاط قوت در فرهنگ ملی، مثل فضایل راسخ و نهادینه شده ی عشق به خدا، عبادت، حیا، احترام به بزرگ تر، مهربانی، غیرت، مهمان نوازی و ...
ـ اجرای مسابقات کتاب خوانی، مقاله نویسی، عکاسی، شعر و ... با مضامین معنوی.
ـ تهیه ی سبد فرهنگی (مشتمل بر کتاب و اسلاید و نرم افزار و کاست) با مضمون تجربه های عینی و قصه های مستند و معتبر در رابطه با مسایل معنوی و ترویج آنها در میان نوجوانان و جوانان.
ـ بازآفرینی و انتشار قصه های معنوی موجود در ادبیات کهن فارسی به زبان روز.

2ـ برنامه های اجتماعی:
 

ـ تسهیل ارتباط های چهره به چهره با شخصیت های معنوی و در معرض انظار و افکار عمومی قرار دادن رفتار آنها.
ـ آسیب شناسی فرهنگ عمومی در عرصه ی رفتار و باورهای معنوی.
ـ ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر و نظارت عمومی، ایجاد حساسیت ارزشی و پرورش روحیه ی مواجهه با عوامل آسیب زای بهداشت روانی و اسباب تهدید سلامت معنوی جامعه از طریق تشکیل تیم های گسترده ی کارآمد و آموزش دیده ی امر به معروف و نهی از منکر در بین مردم، به ویژه جوانان.
ـ‌ شناسایی و برنامه ریزی برای جایگزینی سرگرمی های غفلت زا.
ـ مقابله با سیاست گذاری های اقتصادی، فرهنگی، تبلیغی و ... که منجر به کمرنگ شدن ارزش های اخلاقی در جامعه می شود، از قبیل تبلیغ تجمل گرایی و مصرف زدگی و دامن زدن به روحیه ی تکاثر، چشم هم چشمی و ...
ـ توجه بیشتر مادی و معنوی به مراکز گروهی، مانند پادگان ها و زندان ها و مراکز بازپروری با به کارگیری مدیران دلسوز، تأمین بودجه ی مناسب فعالیت های فرهنگی و ایجاد ساختار کارآمد تربیتی ـ معنوی.
ـ تجلیل از شخصیت های اخلاقی و معنوی در هر مجموعه ی کاری یا صنفی و معرفی افراد نمونه با ذکر شاخصه های برتری آنان.
ـ بهره گیری از مقبولیت و محبوبیت شخصیت های اخلاقی، معنوی و نقش فراوان آنها در گسترش فرهنگ معنوی.
ـ اطلاع رسانی مناسب به جوانان در خصوص جلوه های حیات اخلاقی و معنوی هنرمندان و ورزشکاران محبوب و متعهد.
برای شفاف تر شدن موضوع چند مورد از موارد مذکور را کمی بیشتر توضیح خواهیم داد.

نشریات تخصصی معنویت برای مخاطبان گوناگون
 

نشریاتی که به صورت ماهانه و فصلانه منتشر می شوند، یک روند ملایم و مستمر تأثیرگذاری را دنبال می کنند. پس از مدتی، این جریان به رسوب آموزه ها و پیدایش جهت گیری های فکری و تحولات رفتاری و بینشی منجر می شود.
در نشریات، با فضاها و رویکردهای گوناگون، سلایق مختلف جذب می شوند. نشریه ای در موضوع ادبیات معنوی و ادبیات کلاسیک و جدید، نشریه ای در حوزه ی تفکر و اندیشه ی معنوی، نشریه ای در موضوع معنویت و خانواده که به روابط معنوی زن و شوهر و والدین و فرزندان در تربیت و رفتارهای عادی می پردازد و نمونه های بسیاری که می تواند معنویت را به متن زندگی بکشد، می توانند در این حوزه فعال شوند تا شکوه زندگی معنوی را آن طور که اسلام در نظر دارد به مردم نشان داده و شیرینی آن را به کامشان بچشانند.

همایش های تولید کننده ی انرژی جمعی
 

یکی از مهمترین برنامه های معنوی در همه ی سنت های عرفانی و ادیان، تجمع ها و گردهم آرایی هایی است که با اجرای برنامه های عملی خاصی همراه است. افراد وقتی در جمع قرار می گیرند، انرژی و نیروی مضاعفی را تجربه می کنند که در اثر نزدیکی جسم ها، فکرها و پیوندهای عاطفی پدید می آید. برای تقویت معنویت، این اجتماعات، ضروری و برای ترویج معنویت، حضور در برنامه های جمعی بسیار موثر است. در اسلام بیش از سایر سنت ها و ادیان از این ظرفیت استفاده شده و مردم روزی چند بار کنار هم جمع می شوند و مجموعه ای از مراقبه های بسیار بزرگ را که می تواند روح انسان را سیر دهد و به اصل خود نزدیک سازد و به معراج ببرد، انجام می دهند.
گذشته از این، گردهم آیی بزرگ تر هفتگی و همایش های بسیار با شکوه سالانه در مراسم حج و نمازهای عید، حس زیبای معنوی را در مسلمانان زنده و تازه و بالانده می سازد. افزون بر این، در بین شیعیان، مناسب های ولادت و شهادت امامان فرصت های مضاعفی را برای این امر فراهم کرده است.
امروزه، مقتضیات روزگار ما تغییر کرده و این گردهم آیی ها می تواند به صورت های تازه تری برگزار شود. همچنین فنون هنری در استفاده از نور و صدا می تواند در ارایه ی جذاب و برگزاری موثرتر این گونه مراسم به کار گرفته شود. مثلاً جشن میلاد امام زمان در یک تالار بزرگ، همراه با اجرای موسیقی سنتی و معنوی و ارایه ی یک سخنرانی بینش بخش و انگیزه ساز، می تواند اثری ماندگار و تجربه ی معنوی خاطره انگیزی به جا گذارد.
مردمی که در شهرهای ساخته شده بر اساس اصول شهرسازی مدرن زندگی می کنند، از فاصله با طبیعت رنج می برند و اماکن طبیعی دلکش با کمی رسیدگی و تدبیر ممکن است به محیطی برای گردهم آیی های معنوی تبدیل شوند.

برگزاری دوره های آموزشی مراقبه های شرعی
 

گنجینه ی بزرگ شریعت که هر عمل کوچکی در آن گوهری گران بها، مراقبه ای بزرگ و پلی به سوی عالم غیب و معنا و ملکوت عالم است، با تأسف و سوگ بسیار، دست نخورده مانده و کسانی که به آن عمل می کنند به این گنجینه دست می کشند و گوهری بر نمی دارند.
قرائت قرآن و تکرار کلمات خداوند، واژگان و معانی بلندی که از حقیقت نامتناهی نور و قدرت و عشق و زیبایی جاری شده، اگر با کمی توجه و آمادگی انجام شود، اگر چه به اندازه ی یک سطر خوانده شود، انسان را از تاریکی ها خارج کرده و از عشق و روشنایی سرشار می سازد.
وضو از دل انگیزترین مراقبه هایی است که رحمت بی کران خداوند را در صورت آب، که مظهر رحمت و لطافت است، به حس بشر می چشاند و هستی او را در پاکی و صفا غرق می کند. همچنین سجده و سایر اجزای نماز، عشق بازی زن و مرد در نهاد خانواده که سرشار از آیات مودّت و رحمت الهی است، نگریستن به پرندگان و ستارگان و گیاهان و روز و شب و آسمان و زمین که همه و همه نشانه های قابل تفکر خداوند است، مراقبه های تحول آفرینی را رقم می زند که برای بهره بری از آنها باید برنامه های آموزشی موثر و دل پذیری طراحی و ارایه گردد.
دوره های آموزشی این مراقبه ها را می توان به صورت همایش های بزرگ در مناطق زیبای طبیعی و یا تالارهای بزرگ با استفاده از نور و صوت مناسب در حین آموزش و اجرا برگزار کرد. مثلاً آموزش مراقبه ی تفکر در آفرینش و نمودهای خلقت یا مراقبه ی عشق برای همسران، به ویژه زوج های جوان، در محیط باز طبیعی و مراقبه های نیایش، نماز و غیره در تالارهای مناسب قابل اجراست.
مباحثی نظیر معنویت و شادی، معنویت و خلاقیت، معنویت و موفقیت و غیره نیز در قالب همایش و به طور فاخر و هنرمندانه قابل اجراست.

ترویج معنویت با ایجاد جنبش های مردمی
 

بنیاد معنویت نوین می تواند با انگیزه سازی و هدایت مخاطبان، خود آنها را به فعالیت های ترویجی در حوزه ها و شاخه های خاص با گرایش به معنویت و در قالب NGO ها و سازمانهای مردم نهاد دعوت کند و به شکل گیری حرکت های خود جوش، نظیر گروه های هنری معنویت گرا، طرفداران معنویت گرای محیط زیست، گروه های اخلاق فن آوری اطلاعات، گروه های ورزش و معنویت، خانواده ی معنوی و غیره که می کوشند رویکرد اخلاقی و معنوی را به عرصه های مختلف زندگی تسری دهند، کمک کند.
نقش یابی و مسؤولیت پذیری در نشر معارف حق و معنویت، موجب تثبیت هویت معنوی می شود. شخصی که نقش مروج معنوی را پیدا می کند، با جاری ساختن معنویت خویش، به شکوفایی و بالندگی و زندگی معنوی خویش کمک می نماید و خود را به عنوان یک فرد معنوی درک می کند. پذیرفتن این نقش باعث می شود شخص، مفهوم «خود» را که روابط اجتماعی و در آیینه ی رابطه ی او با دیگران و تصور آنها از «من» او شکل می گیرد، بهتر و متعالی تر نماید. این نقش در تعمیق و تثبیت معنویت او اثر بی بدیلی داشته و به تحول معنوی شخصیت وی می انجامد.
مجموعه ی این برنامه ها می تواند در جذب مردم به معنویت ناب اسلامی و شکوفایی و کاربردی کردن آموزه های عرفانی اسلام موثر باشد. برخاستن چنین موجی در جامعه باعث می شود که سایر مردم گمان کنند که اگر حرکتی معنوی را آغاز نکنند و نگاهی معنوی نسبت به زندگی پیدا نکنند، از حقیقتی گران قدر محروم شده اند. آنان ممکن است در آغاز متوجه ژرفای معنویت و نیازشان به آن نباشد، ولی این احساس آنها را به سوی حقیقتی راهنمایی می کند که بسیار بیش از آن که در ابتدا تصور می کردند، ارجمند خواهد بود. این مدل مردمی ترویج معنویت، بی تفاوتی ها یا احتمال در خدمت قدرت بودن معنویت را منتفی کرده و گروههایی از مردم را که در مدهای رسمی تر و دولتی به معنویات اقبال نشان نمی دهند، جذب می کند.
بدون شک، تمام لحظات ابعاد زندگی انسان، از دیدگاه اسلامی، معنوی و در راستای بندگی و دلدادگی به خداوند و عشق به اوست. پس با ایمان راسخ و هوشمندی و پشتکار و فعال کردن افراد و گروه های مختلف با استعدادها و ذایقه های متنوع باید در کشف این حقایق کوشید.
انقلاب اسلامی یک الگوی بزرگ و سرچشمه ی جاری و زلال معنوی در جهان است. متولیان و دلسوزان این انقلاب باید بر روی تمام ابعاد و اجزای زندگی انسان نگاهی معنوی بیندازند و این نگرش را به جهان صادر نمایند. دنیا تشنه ی معنویت است و اگر پاسخ درست و پاک و زلالی نیابد از مرداب ها و لجنزارها خواهد نوشید، و اگر نگاه معنوی اسلامی را بیابد، بی تردید، در ابعاد سیاسی و اجتماعی زندگی خود، همین منظر معنوی را خواهد گشود و آن گاه پایان ستم و استضعاف و بازگشت به آزادی و عزت و عدالت را خواهد خواست و بدین سان زمینه ی ظهور خورشید هدایت و ولایت فراهم خواهد شد.

پی نوشت ها :
 

1ـ این فهرست با اقتباس و تصرف از سند توسعه ی علم اخلاق، تهیه شده است. این سند، حاصل مطالعات و مباحث کار گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده و به سفارش دفتر جنبش نرم افزاری دفتر تبلیغات حوزه ی علمیه ی قم تهیه شده است.
2ـ این چالش ها بر دو قسم است: یا به شکل کلی با اصل اخلاق هنجاری سنتی مستند به وحی به مقابله بر می خیزند، مانند برخورد نیچه و کامو با کلیت اخلاق مسیحی، و بابا بخشی از سرشاخه ها و آموزه های آن درگیر می شوند، مانند آرای فروید و راسل در اخلاق جنسی.
3ـ از جمله، تدوین جامع روایی اخلاق، مانند وسایل الشیعه در فقه، شبیه موسوعه ی روایی نضره النعیم در میان آثار اخلاقی معاصر اهل سنت.
4ـ این تک نگاری ها می تواند به صورت کتاب، پایان نامه و ... تدوین گردد و مستقلاً یا در قالب کتاب، مقاله و یا در اینترنت منتشر می شود.
 

منبع:فصلنامه اخلاق 13-14
/ج