آسیب کرونا گریبانگیر کارگران

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ توده عظیم بیکاران به‌دلیل کرونا، موضوع بحث‌برانگیز و نگران‌کننده برای سیاستگذاران اجتماعی در ماه‌های اخیر بوده و اکنون واقعیت عینی این روزهاست.کسب و کارها پس از دو‌ماه و اندی رکود، تلاش می‌‎کنند با شرایط جدید سازگار شوند. در شهر کرکره تعدادی از مغازه‌ها بالا رفته و ترافیک به خیابان‌های شهرها بازگشته است اما برای بسیاری شرایط فعلی شباهتی به روزهای پیش از اسفند 98ندارد: بسیاری از کارگرانی که سابقه بیمه‌ای ندارند و در بسته‌های حمایتی دولت قرار نگرفته‌اند.

طبق آمارهای رسمی کارگرانی که تا به حال برای دریافت بیمه بیکاری به سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده‌اند، حدود یک میلیون نفر هستند و همچنین طبق آمار اعلامی از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حدود 3 میلیون نفر برای پرداخت حق بیمه اقدام کرده‌اند. پیش‌تر مرکز پژوهش‌های مجلس هم گزارش داده بود اشتغال 2تا 6میلیون نفر تحت‌تأثیر کرونا قرار می‌گیرد.

بیش از 5میلیون کارگر بیکار

اولین گروهی از کارگران که در جریان کرونا آسیب بیشتری دیده‌اند کارگران بخش خدماتی هستند. مشاغل‌خدماتی مثل رستوران‌ها و هتل‎ها، آرایشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی و شماری دیگر مانند آنها بیشترین آسیب را دیده‌اند. زمانی که جامعه درگیر مسئله قرنطینه خانگی بوده، ‌استفاده از همه خدمات به جز خدمات خیلی ضروری برای پیشگیری از انتقال بیماری و شکستن زنجیره انتقال، محدود و ممنوع شده و به کمترین میزان ممکن تقلیل یافته است. بسیاری از مشاغلی که به این ترتیب بازارشان تحت‌تأثیر قرار گرفته ناگزیر از تعدیل یا کاهش حقوق و مزایای کارگرانشان شده‌‎اند.

به گفته «حمید حاج اسماعیلی»، کارشناس حوزه کار، 50درصد نرخ اشتغال کشور در بخش خدمات قرار می‌گیرد که هم‌اکنون بیش از 90درصد آنها بیکارند.  او  تعطیلی گردشگری، مغازه‌ها و صنوف را مصداق ضربه دیدن کارگران بخش خدماتی می‌داند:«در جریان کرونا گردشگری تعطیل شد. بخشی از مشاغلی که در بستر اینترنت و فضای مجازی هم شکل گرفته بود که به‌رغم اینکه حمایت‌های بیمه‌ای، اجتماعی و... از آنها نمی‎شد، تعطیل شدند.» علاوه بر کارگران بخش خدماتی، کسب‌وکارهای فاقد شناسنامه و فاقد ثبت هم در جریان کرونا دچار آسیب شده‌اند و برنامه‌ حمایتی مناسبی برای آنها وجود ندارد. دستفروشان، جمعیت بزرگی از این گروه را تشکیل می‌دهند که فاقد شناسنامه و ثبت هستند. آنها هم جزو گروه کارگران محسوب می‌شوند. در بخش حمل‌ونقل جمعیت بزرگی از کارگران مشغول به‌کار هستند که در جریان کرونا بیکار شده‌اند. بحران کرونا ادامه دارد و هنوز کسب و کارها رونق نگرفته است. اسماعیلی می‌گوید:«آنطور که برآورد کرده‌ایم در بخش کارگری در جریان کرونا بیش از 5میلیون بیکاری مطلق در کشور داریم. این در حالی است که با تورم و کاهش تقاضا روبه‌رو هستیم و این بخش ممکن است تا پایان سال با این بحران دست و پنجه نرم کنند.»  دومین گروهی که به گفته اسماعیلی، شیوع کرونا به آن آسیب بسیاری وارد کرده کشاورزان هستند. کشاورزان در گروه کارگری جای می‌گیرند:«ما در سال‌های متمادی با خشکسالی مواجه بودیم. اما در چند سال اخیر با بارندگی‌های به نسبت زیاد، کشاورزی رونق گرفت. به اندازه‌ای که در بخش کشاورزی صادرات افزایش یافت. حالا در جریان کرونا محصولات کشاورزان صادر نمی‌شود.» این در حالی است که طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن جمعیت روستانشینان ایران حدود 21میلیون نفر هستند که 25درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند وبخش عمده‌ای از آنها به‌کار کشاورزی مشغول هستند.

غفلت در حق کارگران

اسماعیلی می‌گوید درخصوص کارگران تا به حال دو غفلت بزرگ ایجاد شده؛« اول اینکه دولت مسئول سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای آحاد جامعه است. حقوق و معیشت همه شهروندان باید در برنامه‌ریزی‌ها درنظر گرفته شود نه فقط آن بخش‌هایی که از ردیف بودجه استفاده می‌کنند. دومین غفلتی که درخصوص کارگران صورت گرفته به‌مراتب ابعاد وسیع‌تری دارد بحث مسئولیت کار فرمایی دولت است. دولت براساس شرایطی قانونی که در کشور وجود دارد تصور می‌کند که تنها مسئول کارمندان است. چون از طریق بودجه کشور حقوق کارمندان را پرداخت می‌کند نه حقوق کارگران را. بنابراین یک نگاه اشتباه از سوی مدیریت کلان کشور درخصوص نیروی کار در کشور شکل گرفته که دولت توجه به حقوق کارگران ندارد و تصور می‌کند تنها مسئول حقوق کارمندان است و بایددر بودجه حقوق، مزایا، مسکن و... کارمندان را درنظر بگیرد.»  این کارشناس حوزه کار با بیان اینکه اقتصاد ایران، اقتصاد دولتی است معتقد است د ر این شرایط دولت باید حامی کارگران باشد: « هر چند تا به حال از دهه 80براساس ابلاغ سیاست‌های اصل 44آهنگ خصوصی‌سازی‌ در ایران شدت گرفته است اما این واگذاری و فعالیت‌ها در بخش خصوصی عمدتا وابسته به دولت است. در واقع دولت علاوه بر نقش حاکمیتی باید نقش کارفرمایی برای رفع دغدغه معیشتی کارگران را ایفا می‌کرد. دولت مسئول مستقیم تامین نیازهای کارگران است چون طبق آمار رسمی بیش از 85درصد اقتصاد کشور در اختیار دولت و حاکمیت است.»

فقر همسایه کارگران

 اسماعیلی با بیان اینکه تا پیش از کرونا طبق آخرین آمار مراجعان به سمت سازمان‌های حمایتی کشور بیش از 25میلیون نفر بوده است، افزایش جمعیت فقرا را نگران‌کننده می‌داند:« در اوایل انقلاب تنها 500هزار نفر تحت پوشش سازمان‌های حمایتی بودند. گستردگی این جمعیت و افزایش این آمارها زنگ خطری است که هشدار می‌دهد هر روز جمعیت بزرگی به سمت فقر سوق داده می‌شوند. اگر این روند همچنان ادامه پیدا کند هیچ تردیدی نیست که جامعه بزرگی به یک جامعه بزرگ فقیر بدل شود. جامعه‌ای که نه‌تنها کارگران بلکه کارمندان حقوق بگیر آن هم فقیر هستند.»  پیش‌تر برخی نمایندگان مجلس به مشکلات فقر در کشور اشاره کرده‌اند. سهیلا جلودارزاده، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این‌باره گفت:«خط فقر 7میلیون تومان است. » محمد رضا تابش، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز در این ارتباط معتقد است؛ مهم‌ترین موضوع کنونی کاهش قدرت خرید و ضعف معیشت مردم است که باید تدبیری شود تا به قشر کارگر فشار نیاید. خط فقر 4میلیون و 800هزار تومان است و متأسفانه 90درصد کارگران ما زیر خط فقر هستند که پیامدهای خاص خود را دارد. احمد امیرآبادی فراهانی، عضو هیأت رئیسه مجلس هم گفته بود؛ در بودجه 98 تورم نقطه به نقطه 50درصد و عدد خط فقر برای خانواده در تهران زیر 4 میلیون و 592هزار تومان است.

4میلیون کارگر بیکار طبق آمار رسمی 

درباره اینکه کرونا دقیقا چه تعداد از کارگران را بیکار کرده، همانند آمار مرگ‌ومیر و ابتلا به کرونا، اتفاق نظر چندانی وجود ندارد وبین یک میلیون نفر بیکار یعنی آمار رسمی که دولت اعلام می‌کند تا 6میلیون نفر که مرکز پژوهش‌های مجلس تخمین زده است، نوسان دارد. علی خدایی، عضو شورای‌عالی کار در این‌باره می‌گوید:« طبق آمار دولت تا به حال این بیماری باعث بیکاری یک میلیون کارگر رسمی شده است. کارگر رسمی آن دسته از کارگرانی است که زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند و تا به حال یک میلیون نفر از آنها درخواست دریافت بیمه بیکاری داده‌اند. این قشر کارگران هر چند دچار آسیب جدی شده‌اند اما این آسیب‌ها با توجه به حمایتی که بیمه بیکاری می‌شوند کمر شکن نیست.» به گفته خدایی در بخش غیررسمی- یعنی کارگرانی که تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی نیستند - بیشترین میران بیکاری وجود دارد:«این افراد غالبا در بخش خدمات فعالیت می‌کردند که از حمایت‌های بیمه برخوردار نبوده‌اند. آمار دقیقی از این افراد در دسترس نیست و تنها می‌توان به آمار وزارت کار استناد کرد که اعلام کرده است حدود 3میلیون نفر در هیچ بانک بیمه‌ای سابقه‌ای ندارند. گفته می‌شود وزارت کار به‌دنبال ساماندهی و حمایت از آنهاست اما تا به حال اقدام اجرایی ملموسی انجام نگرفته است. در نهایت از آمار‌های وزارت کار و تامین اجتماعی می‌توان اینطور برآورد کرد که در مجموع طبق آمارهای رسمی تا به حال 4میلیون نفر بیکار شده‌اند.»

 بررسی داده‌های آماری نیز نشان می‌دهد از مجموع 24میلیون و 446هزار شاغل کشور در پاییز سال 98(فصل قبل از شیوع کرونا) تعداد 17میلیون و 448هزار نفر در 18صندوق بازنشستگی کشور دارای بیمه بوده و نزدیک به 7میلیون نفر از شاغلان کشور فاقد بیمه هستند. خدایی با اشاره به اینکه در میان کارگران روزمزد که در پی شیوع کرونا بیکار شده‌اند، کارگران ساختمانی جمعیت بیشتری دارند، گفت:«تعداد کارگران ساختمانی که بیمه هستند بیش از 800هزار نفر است و بنابر اعلام مسئولان انجمن صنفی کارگرانی که برای بیمه اقدام کرده‌اند بیش از یک میلیون نفر هستند. از لایه‌های کارگران غیررسمی که بیکار شده‌اند و شناسایی آنها خیلی دشوار است می‌توان به‌دستفروشان، کارگران گردشگری، رستوران‌ها، آرایشگاه‌ها و خیلی از مشاغل دیگر که هنوز فعالیت آنها ممنوع است اشاره کرد. اما با توجه به اینکه کارگران ساختمانی عضو انجمن‌های صنفی، استانی و منطقه‌ای هستند دسترسی به اطلاعاتشان ساده‌تر از دیگر گروه‌ها است و می‌توان برای حمایت از آنها اقدامات عاجل انجام داد.»