آیا قسمت و سرنوشت را میتوان با همت تغییر داد؟

قرآن کریم میفرماید: ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی (و ملتی) را تغییر نمیدهد مگر آن که آنان آن چه را در خودشان است، تغییر دهند.
- چند نکته باید در امر تبدیل و تغییر سرنوشت مورد دقت و تأمل قرار گیرد:
1 - سر مطلب در امکان تبدیل سرنوشت این است که قضا و قدر، وجود هر موجودی را فقط از راه علل و اسباب خاص او ایجاب میکند. ایجاب و ایجاد موجودی از غیر مجرای علل و اسباب خاص او، ممتنع (غیر ممکن) است. از طرف دیگر، علل و اسباب طبیعی، مختلف است و مواد این عالم در آن واحد استعداد متأثر شدن از چندین علت را دارند.
شهید مطهری (ره) در مورد مطلب فوق میگوید: اعمال و افعال بشر از آن سلسله حوادث است که سرنوشت حتمی و تخلفناپذیر ندارد، زیرا بستگی دارد به هزاران علل و اسباب و از آن جمله انواع ارادهها و انتخابها و اختیارها که از خود بشر ظهور میکند.
2 - سعادت و شقاوت، خوشبختی و بدبختی یک امر حتمی و اجتنابناپذیر نیست، حتی اگر انسان کارهایی انجام داده باشد که در صف اشقیا قرار گیرد، اما میتواند با تغییر موضع خود و روی آوردن به نیکیها، مخصوصاً خدمت به خلق خدا (با قصد نزدیکی به خدا) سرنوشت خود را دگرگون سازد.
چنان که در دعای مخصوص شب سوم ماه مبارک رمضان میخوانیم:
و ان کنتُ من الاشقیا فامحنی من الاشقیا و اکتبنی من السعداء؛ خدایا! اگر من از شقاوتمندانم (یعنی کارهای من موجب شده که اسم من در فهرست بدبختها و شقاوتمندان قرار گیرد)، نامم را از آن ردیف حذف کن و در فهرست سعادتمندان و خوشبختها بنویس، یعنی توفیق این کار را به من مرحمت کن. سپس در ذیل دعا علت درخواست دگرگونی سرنوشت را مستند میکند به آیه قرآن که خدایا! تو در قرآنت که بر پیامبر(ص) فرستادهای فرمودی: یمحو الله ما یشاء و یثبت؛ خداوند هر چه را بخواهد (از آن چه که قبلاً ثبت شده) محو میکند و هر چه را بخواهد (از آن چه که قبلاً ثبت نشده) ثبت میکند.

تبدیل سرنوشت در روایات
از رسول اکرم(ص) سؤال شد که: آیا دوا و دعا جهت استشفا به کار گرفته میشود و این امور میتوانند سرنوشت بیمار را تغییر دهند و جلوی قدر الهی را بگیرند؟ حضرت فرمود: دعا و دوا میتوانند سرنوشت بیمار را تغییر دهند. اینها جلوی قدر الهی را نمیگیرند، بلکه خود اینها نیز از قدر الهی هستند(5)، یعنی خداوند مقرر نموده است که عوامل مادی و معنوی (چون دعا، صدقه و انفاق، خدمت به خلق خدا) در سرنوشت انسان تأثیر گذارند. نقل شده که حضرت علی(ع) کنار دیواری تکیه دادهه بود و چون احساس کرد دیوار در حال فرو ریختن است، از کنار آن بلند شده و دور شد. یکی از یاران حضرت پرسید: آیا از قضای الهی فرار میکنی؟ حضرت فرمود: از قضای الهی فرار نمیکنم، بلکه از قضای آن، به سوی قدر میروم؛ یعنی اگر در کنار دیوار بنشینم و روی من دیوار سقوط کند، قضا و قدر خداوند است. اگر کنار بروم و بر سرم فرو نریزد، نیز قضا و قدر الهی است. این خود من هستم که کدامین را انتخاب میکنم؛ پس همه چیز در این عالم به قضا و قدر و سرنوشت مختوم الهی است، اما انسان است که کدامین را انتخاب میکند. آیا بهترین را برمیگزیند یا چیزی دیگر را.
امیرالمؤمنین (ع) به نقل از پیامبر اکرم(ص) میفرماید: کمک به نیازمندان هرگاه به صورت صحیح انجام گیرد و نیکی به پدر و مادر و انجام هر کار خیر، شقاوت را به سعادت مبدل میکند و عمر را طولانی و از خطرات جلوگیری مینماید.
بنابراین همان گونه که ساختن سرنوشت به دست انسان و با اعمال و عقاید او است که توسط خدا تقدیر میگردد، تغییر و تبدیل سرنوشت نیز با همت وی ممکن و مقدور است.