به گزارش خبرنگار مهر، نیمه دوم آذرماه امسال اجلاس سراسری رایزنان و نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بعد از وقفه‌ای شش ساله، با حضور تمامی نمایندگان فرهنگی کشورمان در جهان (83 دفتر نمایندگی در 63 کشور جهان) در تهران برگزار می‌شود؛ اجلاسی که در آن راهبردهای حضور موثر فرهنگی ایران در جهان متلاطم کنونی، تعیین و تبیین خواهد شد. قربانعلی پورمرجان، جانشین رئیس ستاد و دبیر دهمین اجلاس سراسری نمایندگان فرهنگی ایران در خارج از کشور، در این گفتگو اهداف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از برگزاری این اجلاس، دستاوردهایی که از برگزاری دوره‌های قبلی این اجلاس عاید کشور شده و نیز نتایج مورد انتظار از برگزاری دوره دهم آن را بازگو کرده است.
* اهداف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از برگزاری اجلاس سراسری نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور چیست؟
سازمان در برگزاری این اجلاس اهداف متعددی را پیگیری می‌کند. ما در وهله اول تبیین اندیشه‌های مقام معظم رهبری را دنبال کنیم که در طول سال‌های گذشته ارایه رهنمود فرمودند که فعالیت‌های فرهنگی ما در خارج از کشور باید چگونه باشد و اینکه اگر بخواهیم توسط نمایندگان فرهنگی در خارج از کشور اقتدار فرهنگی خودمان را اعمال کنیم، این کار چطور باید انجام شود. در این مورد کارهای پژوهشی متعددی در داخل کشور صورت گرفته است. تبیین و عملیاتی ساختن این اندیشه‌ها نیاز به این دارد که کار مقدماتی انجام شود که البته در داخل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی آغاز شده که برای نهایی کردن، آنها را در اجلاس آذرماه بررسی خواهیم کرد.
از زمان برگزاری گردهمایی نهم نمایندگان فرهنگی، زمان زیادی گذشته است. بر این اساس به این ضرورت رسیدیم که بتوانیم امسال دهمین گردهمایی رایزنان فرهنگی را برگزار کنیم و تأکیدات زیادی بر اجرای این برنامه بود.
به‌روز کردن اطلاعات رایزنی‌های فرهنگی در همه حوزه‌ها به ویژه حوزه‌های مربوط به سیاست‌های دولت، سیاست‌های داخل سازمانی، سیاست‌های وزارت ارشاد، از اولویت‌های ماست که این عامل باعث شد تا در برگزاری این دوره از همایش اصرار داشته باشیم. از سوی دیگر برای نهایی کردن برخی از کارهایی که ما در سازمان شروع کرده‌ایم و متأسفانه نیمه‌تمام مانده‌اند، دهمین اجلاس را برگزار کنیم؛ از جمله این کارها، بحث اولویت‌بندی کشورها برای فعالیت‌های فرهنگی است. در چند سال گذشته این اولویت‌بندی‌ها را انجام داده‌ایم؛ ولی برای نهایی کردن و ارزیابی مجدد آنها نیاز داریم که یک بار دیگر و به اشکال منطقه‌ای و کشوری، در جمع نمایندگان فرهنگی این اولویت‌ها را مورد کنکاش و بررسی جدی قرار دهیم.
از دیگر مواردی که ضرورت دارد که با نمایندگان فرهنگی گردهم آئیم، بحث تعیین یا تبیین نقشه راه فرهنگی ما در کشورهای مختلف و تنظیم سند نهایی فعالیت‌های فرهنگی ما در این کشورهاست. این موضوع را در دوره آقای ابراهیمی‌ترکمان در برخی از کشورها و مناطق نهایی کرده‌ایم؛ ولی برای نهایی شدن نقشه راه در کشورهای دیگر، ضرورت دارد که با حضور نمایندگان فرهنگی در مرکز، بحث و مذاکره و گفتگو داشته باشیم که نتیجه آن، نقشه راهی برای آینده فعالیت‌های فرهنگی ما در خارج از کشور باشد.
همراه کردن رایزنان فرهنگی با تأکیدات و سیاست‌های داخلی مدیریت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، از اهداف دیگر این همایش است؛ هرچند به صورت مکاتبه یا بخشنامه‌ها این سیاست‌ها ابلاغ شده‌اند، ولی نشست صمیمانه و بررسی سیاست‌هایی که مدیریت سازمان در طول چند سال گذشته داشته، این ضرورت را ایجاب کرد که اجلاس را برگزار کنیم.
* اینها که برشمردید، به نوعی بیانگر اهداف کلی از برگزاری این اجلاس هستند. حتماً در خصوص موارد جزیی‌تر هم فکر شده تا با عنوان «هدف» بتواند راهگشای بسیار مناسبی برای ادامه حضور مقتدر فرهنگی ایران در کشورهای خارجی باشد.
بله، همینطور است. یکی دیگر از اهداف برگزاری این همایش بررسی مشکلات نمایندگی‌های فرهنگی ما در حوزه‌های مختلف است؛ ما هم در حوزه منابع انسانی مشکلاتی داریم و هم در حوزه منابع مالی و پولی یا بودجه‌ای و هم در حوزه‌های مختلف دیگر. در این اجلاس از فرصت استفاده می‌کنیم تا این مشکلات را بررسی و راهکارهایی برای رفع آنها بیابیم. البته قبل از برگزاری همایش این مشکلات توسط نمایندگان فرهنگی ما در کشورهای مختلف احصا و به مرکز ارسال می‌شود تا بتوانیم آن به نحو شایسته‌ای در اجلاس طرح موضوع کنیم. راه حل برخی از این مشکلات منوط به این است که خود نمایندگان فرهنگی دور هم حضور داشته باشند تا به صورت عقل جمعی یا خرد جمعی، نسبت به رفع آنها بکوشیم.
موضوع مهم دیگر این است که جهان دارای تحولات متعددی است و هر گوشه‌ای از دنیا بالاخص در مناطق مختلف، با چالش‌های متعدد فرهنگی مواجه است. نحله‌های مختلف فرهنگی در برخی کشورها و مناطق در حال نشو و نما هستند. جریان‌های فکری و سیاسی و فرهنگی در بعضی از مناطق جغرافیایی به طور ناخودآگاه در عملکرد فرهنگی ما در کشورهای مختلف تأثیرگذار هستند که برخی از این نحله‌های فکری یا جریانات فکری، ما را هم به چالش می‌کشند و هم وادار می‌کنند تا روش‌های فرهنگی خود و روش‌های اجرایی فعالیت‌های خودمان را به سمتی سوق دهیم که علاوه بر آشنایی با این چالش‌ها، مقابله فراگیر و فرهنگی با آنها داشته باشیم. از طرفی این چالش‌ها و این جریان‌های فکری، در مناطق مختلف با همدیگر متفاوتند. جریان فکری در آسیای مرکزی با چالش‌های فکری در شبه قاره و هر کدام از آنها با مناطق دیگر متفاوت است. پس نشست‌های مشورتی برای بررسی این نحله‌های فکری الزامی است. برخی از متخصصین حوزه فکری فرهنگی هم از دانشگاه‌های مختلف در نشست‌های تخصصی اجلاس به بررسی این موضوع خواهند پرداخت.
هدایت رایزنان به سوی فعالیت‌های ماندگار و ابتکاری و پرهیز از روزمرگی و فعالیت‌های روتین از جمله اهدافی است که ما در این دوره از اجلاس بر آن تأکید داریم. تلاش مدیران سازمان این بوده و هست که فعالیت‌ها در رایزنی‌ها به سمتی هدایت شوند که از حالت روزمرگی فراتر بروند و به فعالیت‌های ماندگار و ابتکاری تبدیل شوند. برای نیل به این منظور مباحث مستوفی بین نمایندگان فرهنگی و مدیریت سازمان در این گردهمایی انجام خواهد شد.
تبادل و معرفی آخرین دستاوردهای فرهنگی هم کشور خودمان و هم کشورهای دیگر، از جمله اهدافی است که این اجلاس آن را در قالب کمیسیون‌های تخصصی، پیگیری می‌کند. با توجه به گسترش علم در جهان، در برخی از حوزه‌ها، توسعه علم به صورت تصاعدی است که در این حالت دستاوردهای علمی - فرهنگی کشورها هم متفاوت خواهد بود. حتی در کشور خودمان هم دستاوردهای امروز در حوزه فرهنگی را در اوایل انقلاب نداشتیم. این حجم و سرعت توسعه در حوزه فرهنگی در سال‌های اخیر می‌طلبد که اینها را برآورد و ارزیابی کنیم و در قالب پروژه‌های مختلف به رایزنی‌های فرهنگی خودمان عرضه کنیم. برگزاری بخش‌های موضوعی و کمیسیون‌های تخصصی اجلاس دهم نمایندگان فرهنگی، عامل افزایش تجربیات خودمان خواهد شد و می‌توان به عنوان الگو از آن استفاده کرد.
در حوزه فرهنگی کشور هم در قالب‌های شکلی و هم در قالب‌های محتوایی، پیشرفت‌های متعددی را شاهد بودیم. این امر می‌طلبد که رایزنان فرهنگی ما با نرم‌افزارهای تولیدشده در کشور آشنا شوند. این امر هم در حوزه صنعت سینما و هم در حوزه صنایع دستی و حوزه نرم‌افزارهای مختلف صدق پیدا می‌کند. تولیدات فرهنگی ما در شاخه‌های مختلف آن در 10 سال پیش با زمان حال قابل قیاس نیست و رشد بسیار چشمگیری داشته است. فعالیت‌های فرهنگی ما شکل و نمای خودش را تغییر داده و اگر رایزنی‌های فرهنگی به همان شکل و سیاق گذشته باقی بمانند، از کشورهای دیگر عقب خواهیم بود. بنابراین به منظور آشنایی و به‌روزرسانی دانش خود از تولیدات نرم‌افزارهای فرهنگی در کشور، این دستاوردها را به صورت شکلی و محتوایی به رایزنان فرهنگی معرفی خواهیم کرد تا بتوانند در عمل از آن استفاده کنند.
در خصوص یکی دیگر از اهداف مهم سازمان از برگزاری دهمین اجلاس سراسری رایزنان و نمایندگان فرهنگی ایران در خارج از کشور، باید گفت: ما در فعالیت‌های فرهنگی خودمان در خارج نیازمند هم‌افزایی با سازمان‌ها و مؤسسات فرهنگی که در خارج از کشور عامل هستند، هستیم. در این گردهمایی سعی می‌کنیم تا تولیدات فرهنگی و پتانسیل‌های آنها را به نمایندگان فرهنگی خود معرفی کنیم و به نوعی به هم‌افزایی برسیم تا به یک صدا و انرژی واحد برسیم و با استفاده از پتانسیل این سازمان‌ها در خارج از کشور ظاهر شویم و فعالیت‌های فرهنگی خود را آنطور که در شأن جمهوری اسلامی است، ارائه دهیم.
* در پاسخ به سؤال اول از اولویت‌بندی جدید کشورها گفتید. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ساختار سازمانی خود یک تقسیم‌بندی جغرافیایی از کشورها را به این شکل دارد؛ اروپا ـ آمریکا، آسیا ـ اقیانوسیه و آفریقا - عربی که بر اساس آن، فعالیت‌ها و مأموریت‌های خود را پیش می‌برد. آیا در اجلاس دهم نمایندگان فرهنگی با تقسیم‌بندی جدیدی در این باره روبرو خواهیم شد؟
این تقسیم‌بندی که از آن یاد شد، مرتبط با تقسیم‌بندی موجود در سازمان است. در داخل سازمان کشورهای خارجی را به چند حوزه تقسیم کرده‌ایم؛ حوزه اروپا و آمریکا، حوزه شبه قاره، حوزه آفریقا، حوزه کشورهای عربی و خاورمیانه، حوزه کشورهای آسیای میانه و قفقاز و همچنین حوزه کشورهای شرق و جنوب آسیا. این شش حوزه‌ای است که به لحاظ جغرافیایی با آنها کار می‌کنیم، در داخل معاونت بین‌الملل سازمان هم فعالیت‌ها در این قالب انجام می‌شود. این تقسیم‌بندی به لحاظ اشتراکات فرهنگی و سیاسی مناطق تعیین شده‌اند و در این دوره از اجلاس نمایندگان فرهنگی هم، کارگروه‌ها را بر اساس این حوزه‌ها تقسیم کردیم. رایزنان فرهنگی در قالب این شش تقسیم‌بندی به بحث و گفتگو خواهند پرداخت. در این کارگروه‌ها از برخی از اندیشمندان و چهره‌های دانشگاهی داخلی و برخی رایزنان فرهنگی سابق هم برای رسیدن به نتایج سودمند استفاده خواهیم کرد.
اما آن اولویت جدیدی که گفته شد، به جز این تقسیم‌بندی جغرافیایی است. ممکن است در داخل یک حوزه جغرافیایی که در بالا به آن اشاره شد، با چندین کشور مراوده فرهنگی داشته باشیم که معمولاً اشتراکات فرهنگی با همدیگر دارند؛ ولی وزن سیاسی و فرهنگی آنها با همدیگر متفاوت است. از طرف دیگر چون امکانات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی محدود است و امکان مراودات فرهنگی با همه کشورها را نداریم، مجبور هستیم اولویت‌بندی کشورها را با شاخص‌های تعیین‌شده تعریف کنیم و در این گردهمایی اولویت‌های انجام شده با حضور نمایندگان فرهنگی و بر اساس تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
* یعنی امکان کاهش و یا افزایش نمایندگی‌های فرهنگی ایران در کشورهای خارجی در این اجلاس وجود دارد؟
احتمال افزایش در آینده وجود دارد و بر اساس تصمیمات برنامه ششم توسعه باید تعداد رایزنی‌های فرهنگی ایران در خارج از کشور در چند مورد افزایش یابند؛ بنابراین از تعداد آنها کاسته نمی‌شود؛ ولی ممکن است تغییراتی در اولویت‌بندی نمایندگی‌ها داشته باشیم و امکانات خود را در این بستر ساماندهی کنیم.
* سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از برگزاری 9 دوره قبلی اجلاس سراسری نمایندگان فرهنگی چه دستاوردهایی کسب کرده و دستاورد دوره آتی چه خواهد بود؟
اجلاس‌ها معمولاً بر اساس شرایط و مقتضیات زمانی برگزار می‌شوند. در هر دوره‌ای از این اجلاس‌ها، نمایندگی‌های فرهنگی با مشکلات خاص همان دوره مواجه بودند و برای ارایه راه‌حل‌ها، مشکلات خود را در این اجلاس‌ها مطرح می‌کردند که به اخذ راه‌حل منجر می‌شده است. برخی از دستاوردهای دوره‌های پیشین و دور دهم اجلاس که به برگزاری آن نزدیک شده‌ایم، یکی است. برای نمونه مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری، رهنمودهایی در دوره‌های مختلف ارایه می‌دهند که برای تبیین آنها و اجرایی و عملیاتی کردن آن رهنمودها نیاز بود که رایزنان فرهنگی دور هم جمع شوند.
برخی این دستاوردها هم با توجه به شرایط زمانی و مقتضیاتی که در آن برهه از زمان داشتیم، با همدیگر متفاوت بوده است. ولی در این دوره دستاوردهای جدیدی را دنبال می‌کنیم که از جمله آنها رسیدن به نقشه راهی است که در برخی از کشورها و مناطق داریم. مثلاً ما در حوزه آسیای میانه و قفقاز، راهبردهای فرهنگی خود را تدوین کرده‌ایم، یا راهبردهای فرهنگی خود را در حوزه شرق و جنوب آسیا نگارش کرده‌ایم. با این حال نیازمند این هستیم تا در حضور نمایندگان فرهنگی، آنها را نهایی کنیم. اگر در چند کشور و مناطق بتوانیم راهبردهای خود را نهایی کنیم، دستاورد بسیار خوبی برای ما خواهد شد. همچنین اگر یافته‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (توسط کارشناسان سازمان و رایزنان فرهنگی) با یافته‌های دانشمندان خارج از سازمان را بتوانیم همسو و یکسان کنیم، برای ماندگاری آن کمک خواهد کرد که در این اجلاس به دنبال انجام آن هستیم.
تشویق برای بومی‌سازی فعالیت‌ها و استفاده از پتانسیل حقوقی و قانونی کشورها از دستاوردهای است که در این اجلاس می‌توانیم به آن برسیم. به این معنا که متأسفانه در سال‌های گذشته ما از پتانسیل اسناد حقوقی در حوزه فرهنگی و دینی که جمهوری اسلامی ایران با کشورهای دیگر امضا کرده، کمتر استفاده کرده‌ایم. ما با ده‌ها کشور موافقتنامه فرهنگی - علمی - آموزشی داریم. با ده‌ها کشور برنامه اجرایی مفاد موافقتنامه فرهنگی (برنامه مبادلات فرهنگی) داریم. ده‌ها سند یادداشت تفاهم فرهنگی با کشورهای مختلف داریم؛ که رویکرد سازمان استفاده حدکثری از این اسناد است. تأکید بر این است که ما هر چقدر بتوانیم برنامه‌ها و فعالیت‌های خودمان را بر اساس اسناد امضا شده برنامه‌ریزی کنیم، راحت‌تر به اهداف خود دست خواهیم یافت. تلاش می‌شود که ما حداکثر استفاده را از این اسناد داشته باشیم و از فرصت‌ها و امکاناتی که کشورهای مختلف در قالب این اسناد به ما می‌دهند بتوانیم استفاده مطلوب کنیم. در این حالت هم صرفه‌جویی در بحث بودجه‌هایی می‌شود که در خارج از کشور داریم و هم وصول ما را به آن اهدافی که دنبال آن هستیم، بسیار سهل و آسان خواهد کرد. تبیین این امر و عملیاتی شدن آن، یک دستاورد بسیار بزرگی برای سازمان خواهد بود.
* موضوع هم‌افزایی و تعامل با دستگاه‌های فرهنگی، از جمله موضوعات مورد توجه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال‌های اخیر بوده است. در دهمین اجلاس رایزنان و نمایندگان فرهنگی برنامه‌ای برای این منظور پیش‌بینی کرده‌اید؟
سازمان‌های مختلفی در پیشرفت‌هایی که در حوزه فرهنگی صورت می‌گیرد، دخیل هستند. بر این اساس معتقدیم که رایزن فرهنگی در خارج از کشور تنها نماینده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیست؛ بلکه رایزن فرهنگی ما، نماینده کل مجموعه فرهنگی نظام است. عملیاتی کردن این امر منوط به این است که هم رایزن فرهنگی خودش را در این قالب شکل دهد و هم سازمان‌هایی که در داخل کشور فعال هستند، به این باور برسند که رایزنان فرهنگی حلقه وصل آنها با همتایان خود در خارج از کشور هستند. وقتی به این باور رسیدیم، باید بتوانیم از تولیدات این سازمان‌ها در داخل کشور به نحو خیلی مطلوب‌تر در خارج از کشور بهره ببریم. این موضوع در دستور کار اجلاس پیش‌رو هست و برای رسیدن به این نتیجه و نقطه مطلوب، علاوه بر برنامه‌های متعددی که در طول همایش خواهیم داشت، از بیش از 70 مؤسسه و سازمان فرهنگی تقاضا کردیم که اقلام نرم‌افزاری و اقلام فرهنگی را که تولید کرده‌اند و مناسب برای عرضه در خارج از کشور هستند، در اختیار ما بگذارند. این اقلام در قالب یک نمایشگاه فرهنگی - با عنوان یکی از برنامه‌های جانبی اجلاس سراسری نمایندگان فرهنگی - معرفی خواهند شد که نتیجه آن نوعی هم‌افزایی عملی و واقعی بین رایزنی‌های فرهنگی و مؤسسات فرهنگی داخل کشور خواهد بود.
* به نظر می‌رسد روی تولیدات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تاکید دارید.
ما به عنوان بازوی بین‌الملل وزارت ارشاد، به دنبال شناخت این هستیم که نحوه اقتصادی کردن فعالیت‌های فرهنگی مجموعه فعالان کشور در خارج از کشور چگونه باید باشد. اینکه رایزنان فرهنگی ما چطور به نوعی بازاریابی اقلام فرهنگی و تولیدات فرهنگی ما در خارج از کشور را در نظر بگیرند. اینها به دلیل توسعه در تولیدات فرهنگی ما رخ داده است. اگر روزی سینمای کشورمان با تولید 50 فیلم بلند ظاهر می‌شد؛ امروز صنعت سینمای ما با تولید 100 فیلم بلند و صدها فیلم مستند و هزاران فیلم کوتاه در سال ظاهر می‌شود. نماینده فرهنگی ما باید بازار این صنعت در خارج از کشور را مورد پژوهش و مطالعه قرار دهد؛ اینکه صنعت سینمای ما چگونه می‌تواند در بازارهای جهانی و یا منطقه‌ای و بازارهای کشورهای دیگر حضور پیدا کند، نکته مهمی است. در صنایع دستی هم وضعیت همینطور است؛ صنایع دستی میلیون‌ها نفر را در داخل کشور به خود جذب کرده است. این هنر-صنعت اگر در داخل کشور محصور بماند، ارزش واقعی خود را پیدا نمی‌کند. برای رسیدن این اقلام و تولیدات صنایع دستی به خارج از کشور نیازمند ارتباط نمایندگی‌های فرهنگی با کشورهای مختلف هستیم تا اقتصاد فرهنگی و بازاری که به دنبال آن هستیم را محقق کنیم.
* این موارد ایده‌هایی خوبی هستند که می‌توانند راهگشا باشند؛ اما به نظر می‌رسد نیازمند برخی تغییرات در نوع نگاه‌ها و فعالیت‌ها هستیم.
موافقم. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به دنبال تحول در نظام برنامه‌ریزی خود بوده است. این سازمان در چند سال گذشته به جد دنبال آن بوده که سیستم برنامه‌ریزی خود را از سیستم سنتی گذشته عوض کند. اینکه رایزنان فرهنگی ما به صورت سنتی خودشان را به اجرای چند برنامه مرسوم و سنتی و مراسم‌های دینی و فرهنگی مشخص محدود نکنند. اصرار مدیریت جدید سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بر این است که برنامه‌ریزی فرهنگی در خارج از کشور بایستی به سوی برنامه‌های بنیادین و ابتکاری و تحول‌زا سوق پیدا کند. در داخل سازمان مطالعات بسیار خوبی در این باره صورت گرفته که نیاز است تا آنها را با رایزنان فرهنگی خودمان در میان بگذاریم. در اجلاس نمایندگان فرهنگی به این موضوع خواهیم پرداخت تا رایزنان فرهنگی کشور خودشان را با این اندیشه‌ها و نظام برنامه‌ریزی متحول‌شده تطبیق دهند.
در این راه از الگوبرداری از برخی از فعالیت‌های شاخص نمایندگی‌های فرهنگی، تبادل عملکردی رایزنی‌های فرهنگی و... استفاده خواهیم کرد. رایزنی‌های فرهنگی ما هر کدام سلیقه‌های مختلف و برنامه‌های مختلف دارند، ولی در هر منطقه‌ای ممکن است که یک نمایندگی در یک موضوع خاص عملکرد شاخصی داشته باشد؛ مانند برگزاری سمینار یا چاپ کتاب یا حضور در فضای مجازی، که این را باید به کشورهای مختلف تعمیم داد و این اجلاس فرصتی برای الگوبرداری از برخی از این فعالیت‌های فرهنگی است.
* به نظر می‌رسد که در اجلاس پیش‌رو باید توجه ویژه‌ای به رایزنان فرهنگی خود در کشورهای همسایه داشته باشید.
بله، یکی از موضوعاتی که هم در همایش‌های قبلی دنبال می‌کردیم و هم در این همایش به دنبال آن هستم، استفاده از پتانسیل فرهنگی استان‌های همجوار با کشورهای همسایه است. ما استان‌هایی داریم که در جوار کشورهای همسایه ما قرار دارند و اشتراکات متعدد فرهنگی با این کشورها دارند. ما نحوه ایجاد ارتباط فرهنگی بین استان‌های خودمان و شهرهای مجاور در کشورهای همسایه را مورد تأکید اجلاس‌های سراسری خود قرار داده‌ایم. در این باره می‌توان از تجربه‌های همدیگر بهره ببریم تا نتایج سودمندی را از این تجربه‌ها و پتانسیل‌های فرهنگی استان‌های مرزی کشور کسب کنیم.
بر اساس همکاری با ادارات کل ارشاد اسلامی در استان‌های مرزی در طول یکی دو سال گذشته، هم صرفه‌جویی بسیار خوبی در اعزام گروه‌های فرهنگی و هنری و برگزاری نمایشگاه‌های مختلف داشتیم و هم از پتانسیل این عزیران استفاده مطلوب کردیم. خوشبختانه چون همفکری و هم‌افزایی و نوعی تعامل و حس همکاری بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات کل آن با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وجود دارد، مشکلی در این باره نداریم.
* شعار این دوره از همایش چیست و بر چه اساسی انتخاب شده است؟
شعار همایش «اقتدار معنوی، تحولات جهانی، رویکردهای نوین فرهنگی» است. روی هر کدام از این عبارات ساعت‌ها وقت گذاشته شده است. اقتدار معنوی، برگرفته از فرمایشات مقام معظم رهبری است. ایشان در یکی از همایش‌های قبلی از رایزنان فرهنگی به عنوان «حاملان اقتدار معنوی» نظام یاد کردند. برای اینکه این اقتدار معنوی را تبیین کنیم و اینکه رایزنان فرهنگی چه رسالت بزرگی دارند، کمیته محتوایی هم‌اندیشی از هفته‌ها قبل کار مطالعاتی خود را روی این موضوع آغاز کرده تا مؤلفه‌های اقتدار فرهنگی نظام را استخراج کند. در کشورهای مختلف مؤلفه‌های مختلفی داریم که این اقتدار معنوی ما را شکل می‌دهند. مثلاً ممکن است در یک حوزه از زبان فارسی به عنوان اقتدار فرهنگی خود یاد کنیم. یا دستاوردهای علمی - فرهنگی خودمان، پیام‌های انقلاب اسلامی، اندیشه‌های آزادیخواهی، ظلم‌ستیزی و یا اندیشه‌های مترقی ولایت فقیه و اندیشه‌های استکبارستیزی و ده‌ها مؤلفه دیگر که در قالب اقتدار فرهنگی ما در خارج از کشور می‌گنجند که در کمیته ذکرشده، در حال بررسی هستند و نتیجه آن در تعدادی از جلسات همایش بیان خواهد شد.
همچنین می‌دانیم که تحولات مختلفی در دنیا به صورت کشوری، منطقه‌ای و جهانی در حال وقوع است. ما نمی‌توانیم از کنار این تحولات به سادگی عبور کنیم و بر اساس آنها برای فعالیت‌های فرهنگی خود در آینده فکر نکنیم. برای نمونه موضوع داعش و افراطی‌گری را داریم. امروزه نه فقط جمهوری اسلامی ایران بلکه اکثر کشورها و مناطق دنیا دنبال این هستند که با انواع افراطی‌گری مقابله کنند. مکتب ناب و مذهب نابی که جمهوری اسلامی از آن الهام گرفته، از همان ابتدا پرچم مبارزه با افراطی‌گری را بلند کرده و حالا خیلی از کشورها به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند یا برخی از جریانات همچون اسلام‌ستیزی و اسلام‌هراسی و شیعه‌هراسی و... که با تزریق اندیشه‌های غربی و یا با توطئه‌های بعضی از کشورهای غربی در بعضی از مناطق اشاعه می‌شود، در این همایش مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این موضوعات بایستی یک همفکری و یک نوآوری و تحولی در حوزه‌های فرهنگی خود داشته باشیم و روش‌های خود را ترسیم کنیم که چگونه با آنها به مقابله کنیم. همچنین بحران‌هایی که در برخی مناطق صورت می‌گیرد، مانند بحران میانمار که نه فقط مسلمان‌کشی؛ بلکه نوعی نسل‌کشی است. این بحران‌ها در اجلاس رایزنان فرهنگی در داخل کمیته‌هایی که به صورت منطقه‌ایی برگزار می‌شود، بحث خواهد شد.
البته بحران‌هایی که عنوان شد، همه‌شان ریشه‌های فرهنگی دارند و فرهنگ، پاسخگوی آنهاست. به هر حال از نظر فرهنگی می‌توان به بحران هویت در بعضی از کشورهای پیرامونی اشاره کرد. این هویت‌یابی و دنبال هویت بودن آنها می‌طلبد که ما هم‌اندیشی کنیم که هویت ما با هویت اینها چه نسبت و ارتباطی با همدیگر دارند. ما این موارد را بحران فرهنگی در منطقه می‌دانیم؛ بنابراین اقتضا می‌کند که رایزنان فرهنگی ایران در آن منطقه مورد نظر، روی این بحران‌ها مطالعه و اندیشه کنند. همچنین نگاه جدید به دین در عرصه اجتماع که در حوزه کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای غیردینی مطرح است .معنویت در دنیای غرب و معرفی عقلانی دین در جهان امروزی، یک ضرورت است. امروزه شاید کسی منکر این امر نباشد که معنویت یک نیاز بشری است، اخلاق یک نیاز بشری است. ما به عنوان پرچمدار معنویت و دینی که معنویت و اخلاق را سرلوحه کار خود قرار داده، بایستی بدانیم که چطور معنویت و اخلاق‌محوری را در فعالیت‌های فرهنگی خود بگنجانیم. برخی اتفاقات فرهنگی مهم دیگر هم در برخی از کشورها صورت گرفته و ما را به این سمت سوق می‌دهد تا در کارگروه‌های هم‌اندیشی در اجلاس نمایندگان فرهنگی آنها را به بحث بگذاریم.
* پس یکی از موضوعات اجلاس آینده، چگونگی حضور فرهنگی ما در کشورهای مختلف است؟
ما برای حضور مؤثر در دنیای امروزی، باید رویکرد خود را مشخص کنیم. در سال‌های اخیر کارهای بسیار خوبی در این باره صورت گرفته است؛ ایده‌ها و عملکرد سنتی ما شاید جوابگوی نیازهای امروز بشر نباشد. اگر نمایشگاه‌های سنتی را در 10 سال گذشته برگزار می‌کردیم، الان دیگر فصل آن نمایشگاه‌ها تمام شده است. نحوه برگزاری همایش‌ها در سال‌های اخیر تفاوت یافته است. امروز سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به یکسری فعالیت‌های جدید و نوینی رسیده است که از جمله آنها برگزاری اجلاس‌های گفت‌وگوهای دینی بین علمای مسلمان و علمای سایر ادیان به عنوان یک رویکرد جدید است که برخی از کشورها دارند به اهمیت این کار پی می‌برند. دیدارها و گفتگوهایی که علمای دینی ما با واتیکان و مسیحیت در روسیه و کشورهای مختلف و اخیراً هم گفتگوهایی که با هندوئیسم و بودیسم و... آغاز کرده‌اند، این قدرت استدلالی و قدرت فلسفی و قدرت دینی ما را به رخ می‌کشد تا در قالب این گفتگوها به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیزی برسیم که جهان امروز بتواند از آن استفاده کند. طرح جدیدی که در معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان مطرح است، ایده گفتگوهای فرهنگی است. گفتگوهای ایران و جهان عرب و گفتگوهای آسیایی و گفتگوهای ایران و اروپا و ... که ایده‌ای جدید محسوب می‌شوند و رایزنی‌های فرهنگی ما باید به این سمت سوق پیدا کنند. این روش‌های دیالوگی می‌تواند قسمت انتهایی شعار ما را جامه عمل بپوشاند که رویکردهای نوینی که پیشنهادش را ارائه داده‌ایم، به چه سمت و سویی حرکت کند. حتی در نحوه استفاده از هنر هم این رویکردهای نوین را می‌خواهیم به خوبی تبیین کنیم. اگر در دیپلماسی عمومی ما در بیست سال پیش، هنر جایگاه ضعیفی داشت، امروز هنر و استفاده از روش‌های هنری به عنوان رویکرد نوین است. خیلی از کشورهای پیشرفته این را مدنظر قرار داده‌اند. بهره‌گیری از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مثل اکو، یونسکو، آسیسکو و غیره رویکرد دیگر فرهنگی هستند که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در تلاش است از پتانسیل و وجود این سازمان‌ها استفاده کند. با توجه به این شعار انتخابی، اجلاس پرباری را شاهد خواهیم بود.
* چه کارگروه‌هایی برای این اجلاس پیش‌بینی شده است؟
کارگروه‌ها را در شش بخش گنجانده‌ایم. کارگروه‌های اروپا و آمریکا، آفریقا، آسیای غربی، کشورهای شبه قاره، کشورهای آسیای میانه و قفقاز و کارگروه شرق و جنوب آسیا. در این کارگروه‌ها هم مباحث منطقه‌ای و هم مباحث موضوعی مطرح می‌شود که کمیته محتوایی همایش این موضوعات را با کمک و اخذ مشورت از اساتید داخلی و کارشناسان معاونت‌های پژوهشی و آموزشی و بین‌الملل سازمان، احصا کرده است. علاوه بر این مباحث که در آن یک هفته برگزاری اجلاس طرح خواهد شد، بر اساس فراخوان عمومی که داده شد، تعدادی مقالات تخصصی از سوی اندیشمندان و علاقمندان به فعالیت‌های فرهنگی در عرصه‌های بین‌المللی از سراسر کشور به دبیرخانه دهمین دوره از گردهمایی رایزنان فرهنگی واصل شده که قطعاً مقوم و قوتی بر مباحث این دوره از اجلاس خواهد بود. همچنین تعداد زیادی از رایزنان فرهنگی هم با تهیه مقالات از آخرین تحولات فرهنگی در مناطق و کشورهای محل مأموریت خود در این اجلاس حضور خواهند داشت.
