دکتر داریوش نسبی تهرانی؛ متخصص مغز و اعصاب
در تشخیص بیماری صرع مراحل مهمی وجود دارد که بسیار با اهمیت است. این مراحل تشخیصی به یکدیگر مرتبط بوده و اساس درمان و بهبودی بیمار می‌باشند. اصول و سطوحی که اغلب توسط پزشک معالج نادیده گرفته می‌شود و به دلیل عدم توجه به آن درمان بیماران نیز به طور کامل صورت نمی‌گیرد.
1- مرحله اول «تشخیص اتیولوژیک»
این مرحله از تشخیص مربوط به علل ایجاد حمله تشنج در صرع است.
2- مرحله دوم «تشخیص تشنج»
این مرحله بسیار مهم است زیرا ماهیت تشنج و نوع آن را مشخص می‌کند.
3- مرحله سوم «تشخیص سندرم صرع»
این مرحله در واقع از ارتباط مرحله 1 و 2 و چند نکته قابل توجه دیگر که به آن اشاره خواهیم کرد، به دست می‌آید.
ILAE.89 سندرم‌های صرعی را مجموعه علائم و نشانه‌هایی تعریف کرده است که با هم و به دنبال هم به طور معمول و تکراری ظاهر شده و باعث حمله صرعی می‌شوند.
اطلاعات ضروری برای تشخیص سندرمیک صرع:
1- اطلاعات اتیولوژیک
الف: تشخیص اتیولوژیک به طور کاملا شناخته شده یا ناشناخته (ایدیوپاتیک)
ب: تشخیص اتیولوژیک از راه‌های زیر صورت می‌گیرد:
- سابقه عصبی، شامل سن شروع حمله و سابقه فامیلی
- معاینات عصبی
- الکتروانسفالوگرافی
- رادیولوژی و تست‌های وابسته به آن
- دیگر تست‌ها و معاینات روانشناسی و روانشناختی
2- اطلاعات مربوط به نوع تشنج
الف: نوع شناخته شده تشنج
ب: نوع ناشناخته تشنج که از راه‌های زیر قابل تشخیص است:
- سابقه عصبی شامل سن شروع حملات
- معاینات عصبی
- مشاهده تشنج مستقیم یا غیرمستقیم
- الکتروانسفالوگرام در حین حمله و بین حملات
- دیگر تست‌ها
عبور از این مراحل تشخیصی تضمین‌کننده درمان بیماری صرع است. عدم موفقیت در تشخیص اتیولوژیک به معنای آن است که گروهی از بیماران به دلیل آنکه ضایعه مغزی آنها تشخیص داده نشده است همچنان تشنج می‌کنند؛ مانند تومور مغزی، آبسه، هماتوم و غیره.
عدم موفقیت در تشخیص نوع تشنج نیز به معنای آن است که گروهی از بیماران به دلیل درمان غلط و اشتباه به تشنج خود ادامه می‌دهند مثلا تشنج نوع آلبسانس، را TLE تصور کرده و درمان نکنیم.عدم موفقیت در تشخیص سندرمیک بیماری مانع از آن می‌شود که پزشک پیش‌آگهی درمان، طول درمان و نکات حاشیه‌ای درمان را به خوبی درک کند و لذا درمان شکست خواهد خورد (به عنوان مثال، اپی‌لپسی میوکلونیک جوانان با یک دوره خوش‌خیم با میوکلونی نسبتا بدخیم اشتباه شود).ارتباط نزدیک و روشنی بین تشخیص اتیولوژی، تشنج و سندرم وجود دارد تشخیص اتیولوژیک به تشخیص تشنج و برعکس، خیلی کمک می‌می‌کنند.
آنالوگ: برای درک بهتر تشخیص سندرمیک اپی‌لپسی و آنچه به آن مربوط است.برای درک بهتر ارتباط تشخیص تشنج و تشخیص اتیولوژیک به مثال زیر توجه کنید. فرض کنید فردی که سرطان ریه دارد دچار پنومونی شود. پنومونی ممکن است ناشی از میکروب استافیلوکوک، پسودومونا، پنوموکک و... باشد که هر کدام درمان متفاوتی دارند.
درمان پنومونی در این بیمار مانند درمان هر کدام از انواع تشنج با داروی ضدصرع می‌باشد، در حالی که پایه اصلی اتیولوژی بیماری این بیمار کانسر است. در واقع، پنومونی یکی از عوارض و نشانه‌های مشکل اصلی بیمار است. مانند تشنج که می‌تواند علامت یا عوارض بیماری زمینه‌ای باشد. متاسفانه در مورد تشنج در بسیاری از شرایط اتیولوژی ناشناخته باقی می‌ماند.
اما تشخیص سندرومیک صرع باید با ادغام همه اطلاعات به دست آید؛ یعنی همه چیز را در مورد بیمار بدانیم و سندروم صرعی یا تشنجی آن بیمار خاص را طراحی کنیم، زیرا طرح اصلی و سیر درمان براساس تشخیص سندرومیک است. بی‌توجهی به سندروم صرعی که بیمار به آن مبتلاست موجب اتلاف وقت، هزینه، سردرگمی بیمار و در نهایت شکست در درمان می‌شود.
تشخیص
مراحل تشخیص در اپی‌لپسی
- اطمینان از اینکه آیا بیمار اپی‌لپسی دارد یا خیر؟
- توجه به شرایط خاصی که موجب می‌شوند حالاتی شبیه اپی‌لپسی به وجود آید؛ مانند تشنج کاذب، سنکوپ، حالت‌های نفس‌تنگی و قطع تنفس، نارکولپسی، میگرن همی‌پلژیک، مسمومیت دارویی، TIA
- مواردی که اپی‌لپسی را از مثال‌های بالا جدا می کند مانند: شروع ناگهانی حمله، کاهش هوشیاری (اگر حمله ساده موضعی نباشد)، دوره کوتاه حمله، بهبودی و برگشت سریع، حملات تقریبا مشابه
- تشنج‌های کاذب (تشنجی که در زمینه اختلال سایکوژنیک رخ می‌دهد (تشنج‌های هستیریک): این نوع تشنج‌ها بسیار شایع هستند و تشخیص آنها نیز مشکل است؛ به خصوص آنکه بسیاری از بیماران دچار هر دو نوع تشنج، یعنی تشنج کاذب و اپی‌لپسی؛ باشند.
مواردی که تشنج‌های کاذب را از اپی‌لپسی جدا می‌کند عبارتند از:
- عوامل زمینه‌ساز و تحریک‌کننده‌ای که همراه شرایط خاص عصبی و روحی و هیجانی هستند.
- پاترن‌های غیرفیزیولوژیک تشنج مثل لرزش نیمه شدید و غیرعادی و حرکات غیرعادی و به خصوص ناهماهنگ روی چهار اندام در حالت هوشیاری فرد، که حمله آرام آرام شدت می‌گیرد و به مدت طولانی ادامه می‌یابد، به شدت دست و پا زدن و با خشم بر زمین کوبیدن، عدم گاز گرفتن زبان و بی‌اختیاری ادرار و منگی و بی‌حالی پس از حمله.
- سابقه بیماری روانی در خانواده و خود شخص مبتلا
- EEGهای نرمال در بین حملات و عدم پاسخ به درمان AEP
- تشخیص قطعی با دیدن حمله و ضبط همزمان EEG بیمار به صورت ویدئویی
- طبقه‌بندی صحیح نوع تشنج و یا سندرم اپی‌لپتیک
- مشخص نمودن علل زمینه‌ای
