دکتر سید مهدی میرغضنفری- متخصص طب سنتی
مزاج خاکشیر سرد و خشک است. برخی گفته‌اند کمی مایل به حرارت نیز هست. دانه‌های ریز، زرد مایل به قهوه‌ای است که بسته به نوع آن متفاوت است و خواص زیادی دارد.
در فصول گرم معمولا خاکشیر را به صورت افزودن به شربت (آبلیمو، به لیمو و سکنجبین) یا در آب مصرف می‌کنند. مزاج خنک خاکشیر باعث کاهش حرارت زائد بدن می‌شود.
در فصول گرم که حرارت بدن افزایش پیدا می‌کند، احتمال این که انسان دچار گرمازدگی بشود بیشتر است و همچنین در بدن ماده‌ای به نام خلط صفرا که گرم است افزایش پیدا می‌کند (که علائم آن شامل زردی چهره، داغی بدن، خارش پوست خشکی خلق و دهان، بی‌خواب شدن، کم خواب شدن و سوزش ادرار می‌تواند باشد).
بنابراین با مصرف خاکشیر حرارت بدن متعادل و خلط صفرای زائد از بدن دفع و مهار می‌شود.
خاکشیر باعث روشن شدن رنگ چهره می‌شود.
خاکشیر را می‌توان در شیر ریخت و مصرف کرد که باعث روشن شدن رنگ پوست و تقویت میل جنسی می‌شود.
تیرگی و بدرنگی پوست افراد علت‌‌های متفاوتی دارد یکی از آنها تجمع مواد زائد در بدن (مثل صفرا) می‌باشد که خاکشیر با مکانیسم اثر گفته شده برای رنگ و رو مناسب است.
یکی از عارضه‌های حرارت بدن یا صفرای زیادی، کم اشتهایی است (مانند شخص گرما‌زده که اشتها ندارد) و بالا رفتن حرارت معده، داغی بدن و دهان خارش پوست و... .
با مصرف خاکشیر این حالت‌ها برطرف یا بهبود یافته و اشتهای شخص باز می‌شود.
خاکشیر خون صالح (سالم) تولید می‌کند (خونی که اجزای آن متعادل هستند)؛ صاف کننده خون می‌باشد پس افرادی که دچار غلظت خون (سنگینی خون) هستند بهتر است بیشتر از خاکشیر استفاده کنند، مخصوصاً افرادی که مزاج گرم و قد (دموی) دارند.
بنابراین خاکشیر هم مواد غلیظ موجود در خون و بدن را رقیق می‌کند و هم جالب است که خودش دفع و اسهال مواد زائد و بقایای آن را هم انجام می دهد.
از طرف دیگر، خاکشیر مواد زائد رقیق (مثل صفرا) را نیز تجمیع، تغلیظ، مهار و آماده دفع می کند. خاکشیر ملین است البته به شرطی که در آب خیلی سرد ریخته نشود.
یعنی باید با آب ولرم (یا دمای اطاق) مصرف شود تا خاصیت ملین بودن، خود را بیشتر نشان بدهد. بنابراین خاکشیر پاکسازی کننده خوبی برای بدن به شمار می‌رود.
ریشه بسیاری از بیماری‌ها در انسان به دلیل تجمع اخلاط و مواد زائد در بدن است (به دلیل پرخوری، ورزش نکردن).
بعضی از اعضای بدن مزاج گرمی دارند. مثل کبد (جگر)، کلیه‌ها و طحال (که خون زیادی دارند و مزاجشان گرم و تر است).
خاکشیر برای تعدیل و بهبود عملکرد این اعضا، علی‌الخصوص برای کبد مفید است چون کبد این استعداد را دارد که حرارتش بالا برود و گرم شدن کبد با علائم شبیه گرمازدگی همراه است (بی‌اشتهایی، افزایش صفرا، خارش پوست).
در قدیم گفته می‌شد حدت خون (تیزی خون) که به دلیل حرارت زیاد خون و کبد ایجاد می‌شده است.
افزایش حرارت کبد و بدن ایجاد تشنگی می‌کند و همچنین التهاباتی را در بدن ایجاد می‌کند مثل زخم‌های دهانی یا آفت.
التهابات یا زخم‌های معده و روده (که امروزه به کولیت معروف است) اسهال‌های خونی، التهابات یا زخم‌هایی در کلیه مجاری ادراری و مثانه یا در انتهای روده و مقعد به صورت شقاق.
خاکشیر به دلیل خنک بودن و ضد حرارت و صفرا بودن برای همه مشکلات ذکر شده مفید است و چون ملین است و مقداری نرمی و لینت به لحاظ اعضا می‌دهد و باعث سرعت ترمیم و بهبود زخم‌ها و التهابات می‌شود.
در و اقع وقتی خاکشیر در آب ریخته می‌شود مقداری لزج است و این خاصیت لزج بودن برای مخاط‌هایی که خشک و ملتهب یا دچار زخم و خون‌ریزی شده‌اند مفید است.
تشنگی‌هایی که با آب خوردن دفع نمی‌شود و فرد دائماً احساس عطش می‌کند مخصوصاً در تابستان و در مناطق گرمسیری، توصیه می‌شود حتما از خاکشیر استفاده کنند تا تشنگی برطرف شود.
با دفع التهابات کبدی، خاکشیر به باز شدن مجاری کبدی کمک می‌کند بنابراین باعث پاکسازی کبد و با مکانیزم مشابه، طحال می‌شود.
بنابراین برخی از انواع زردی یا یرقان با خاکشیر درمان می‌شود. در نتیجه خاکشیر برای پاکسازی سیستم گوارش، سیستم ادراری و اعضا مثل کبد و طحال و.... مفید است.
در هوای گرم و خشک مثل تابستان یا در اقلیم‌های کویری و گرمسیری احتمال خشک شدن مجاری هوایی نیز زیاد است که باعث ایجاد نوعی از آسم، سرفه‌های مکرر، درد قفسه سینه، گرفتگی صدا و خشکی و سوزش گلو و حنجره می‌شود.
یکی از راههای درمان این مشکلات مصرف خاکشیر می‌باشد که باعث نرم شدن حنجره، مخاط‌های تنفسی، مرطوب شدن مناسب مجاری هوایی و نرم شدن تارهای صوتی و بهبود عملکرد مژک‌های داخل نای و مجاری هوایی بزرگ می‌شود.
در نتیجه ترشحات و خلط چسبنده و سخت موجود در مجاری هوایی نیز نرم و رقیق می‌شود و به وسیله مژک‌ها به سمت بیرون و ناحیه حلق رانده می‌شود.
بنابراین پاکسازی بسیار خوبی در سیستم ریوی و مجاری هوایی و سیستم صوتی و حنجره اتفاق می‌افتد. لذا علائم آسم، سرفه و درد قفسه سینه که به دلایل فوق باشد، بهبود پیدا می‌کند.
خاکشیر برای مغز نیز بسیار مفید است. مغز دارای مزاج سرد و تر است و خنکی را دوست دارد و چون مشابه مزاج مغز می‌باشد، می تواند خنکی و طوبت ازدست رفته مغز را (که به دنبال فکر و استرس و بیداری طولانی یا حرارت بالا اتفاق افتاده است) را به این عضو بازگردانده و عملکرد و سلامت آن را بهبود بخشد.
بنابراین در هواهای گرم مغز هم ممکن است دچار درجاتی از حرارت و خشکی شود و مصرف خاکشیر برای رطوبت بخشی و خنک کردن مغز بسیار مفید است.
لذا عصبانیت، پرخاشگری، بدخلقی، کم‌خوابی که ناشی از حرارت و خشکی مغز است با خاکشیر بهبود پیدا می‌کند. بنابراین خاکشیر مفرح و شادی‌بخش است.
برای تقویت تمامی حواس انسان مفید است وقتی مزاج مغز متعادل باشد حواس نیز عملکرد خوبی دارند (بویایی، بینایی، شنوایی، درک مطالب و...)...
برای خواندن بخش دوم -خاکشیر از دیدگاه طب سنتی- اینجا کلیک کنید.
