تغذیه و سیستم ایمنی بدن

دکتر سید ضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی از دانشگاه آلمان

سیستم ایمنی و دفاعی هر فردی با تشکیلات ساختاری شگفت‌انگیز و تجهیزات فوق مدرن و میلیون‌ها نیروی جنگنده و اطلاعاتی و دفاعی و تخصصی از بدن در مقابل میلیاردها عوامل بیماری‌زای مختلف ویروسی، میکروبی – قارچی و مواد شیمیایی و رادیکال‌های آزاد و حتی دفاع در قبال طغیان‌های سلول‌های خودی و انحرافی سرطانی و یا خیانت پیشه و مخرب و مهاجم بافت‌ها و ارگان‌های حساس حفاظت می‌کند. تی‌سل‌های کمکی (TH) و مهارکننده (TS) و کشنده (TK)  لنفوسیت‌ها یا سلول‌هایی هستند که بعد از ساخته شدن در مغز استخوان در ایام نوزادی به غده تیموس مهاجرت نموده و در این پادگان دفاعی به سه گروه متخصص فوق‌الذکر تبدیل می‌شوند.

دسته دیگری از سلول‌های سفید خونی (WBC) با کمک مغز استخوان و سیستم لنفی رشد کرده و به حد بلوغ رسیده وظایف معین و مشخص را در دفاع کلی بدن به عهده دارند. ماکروفاژ‌ها یا بیگانه‌خواران گرچه بدون کمک و وابستگی به محل خاص رشد می‌کنند، ولی اغلب تمایل دارند در مسیر جریان خون به هر گوشه و کناری حرکت نموده و با ایست و بازرسی و کنترل سلول‌های مختلف بدن جهت شناسایی و تفکیک سلول‌های خودی و غیرنفوذی از عوامل بیگانه سرکشی به عمل ‌آورند. از دیگر وظایف آنها سالم‌سازی محیط و حذف مواد زائد و بیگانه در زمانی است که بدن به حالت آماده‌باش نیست.

کار اصلی ماکروفاژها یا بیگانه‌خواران گشت و کنترل عوامل خودی و شناسایی سلول‌ها با ترکیبات بیگانه می‌باشد. این سلول‌ها نه تنها ویروس‌ها و باکتری‌ها و سلول‌های خودی طغیان‌گر سرطانی را با پاهای کاذب خود به درون خود کشیده و از بین می‌برند، همچنین وظیفه پاک‌سازی محیط بافت‌ها و ارگان‌ها از مواد زائد، سلول‌های مرده و مواد پخش شده از فعل و انفعالات ناشی از جنگ و گریز با عوامل غیرخودی را نیز برعهده دارند. این سلول‌های دفاعی با آگاهی و هوشیاری و با ابزارهای شناسایی خود، سلول‌های مختلف را تشخیص می‌دهند و تفکیک می‌کنند، ولی هنگامی که در شناسایی دقیق دچار تردید می‌گردند، سلول‌های کمک‌کننده TH را به کمک می‌طلبند.

این سلول‌ها از مهم‌ترین اعضای کادر دفاعی بوده و قادر به تحریک و آماده‌سازی تمام سیستم دفاعی می‌باشند. بدین ترتیب در مقابله با مهاجم یا مهاجمان با خنثی‌سازی توطئه‌گرها گرچه خود به شدت نبرد را شروع کرده‌اند، ولی با همکاری ماکروفاژها به نابود کردن دشمنان سلامتی می‌پردازند و در پایان موفقیت‌آمیز این نبرد سلول‌های مهارکننده TS یا T.Suppressor وارد عمل شده و سیستم ایمنی تحریک شده را به سوی آرامش سوق می‌دهند؛ اما سیستم همچنان در موقعیت آماده‌باش قرار دارد.

وظیفه دیگر THها یا سلول‌های کمک‌کننده، فرستادن اطلاعات به دست آمده به سلول‌های B می‌باشد. این گروه از سلول‌های دفاعی مسؤول جنگ شیمیایی هستند و در قبال اجرام بیگانه آنتی‌بادی اختصاصی تولید کرده و به سوی مهاجمان ارسال می‌کنند که بدین‌سان آنها را فلج نموده و تجهیزاتشان را خنثی و از تشکیلات و توانایی آنها اطلاعاتی را ضبط و راه‌های خنثی‌سازی و نابودی آنها را مشخص و بایگانی می‌نمایند.

گرچه سلول‌های کشنده TK با چنگال‌های آماده در انتظار مهاجمانی می‌باشند که از خطوط مقدم جبهه نبرد با ترفندهای مختلف عبور نموده و فراتر از محدوده نبرد راه پیدا کرده‌اند، با قدرت شناسایی قوی خود با ترشحات مهلکی که متناسب با دشمن شناخته شده آنها را فلج و زمینگیر می‌نماید ولی عمده وظیفه TKها یا سلول‌های کشنده، شناخت و مبارزه با سلول‌های خائن، منحرف و طغیان‌گر خودی است.

چنین سلول‌هایی به موقع شناخته و قبل از تکثیر و تهاجم سلول‌های سرطانی محاصره و نابود می‌گردند. حال با این تشریح ساده، با قسمتی از وظایف سیستم دفاعی بدن آشنا شدیم، لازم است ضمن اعلام این موضوع که پیچیدگی و وظایف متعدد و مختلف سیستم دفاعی بدنمان چنان گسترده و شگفت‌انگیز می‌باشد که جهت تشریح قسمتی بیشتر از موارد گفته شده احتیاج به ساعت‌ها قلم فرسایی دارد؛ لذا فعلا به همین مقدار بسنده نموده و خاطرنشان می‌سازیم گرچه ساختار، قدرت و وسعت سیستم دفاعی به خصوصیات ذاتی و ارثی افراد بستگی دارد، ولی عملکرد کامل آن تحت تاثیر شرایط محیطی و تغییرات فصلی، شیوه زندگی و عادات غذایی است که به شدت تقویت و یا تضعیف می‌شود و سرنوشت فرد را در قبال ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری‌ها معین می‌سازد.

ارتباط تنگاتنگی بین توانایی سیستم ایمنی، افزایش تعداد گلبول‌های سفید و تقویت توان دفاعی آنها با نوع و میزان غذای مصرفی روزانه وجود دارد؛ مثلا غذاهای پرچرب اشباع شده و سرشار از انرژی با چگالی بسیار ناچیز موادمغذی (ویتامین‌ها و مواد معدنی و اسیدآمینه‌های ضروری) و سرشار از رادیکال‌های آزاد سیستم ایمنی را تحلیل برده و با کاهش تعداد تی سل‌ها و یا حذف آنها، قدرت مبارزاتی سیستم خادم و همیشه در صحنه نیروی دفاعی تضعیف می‌گردد.

از آنجایی که سیستم ایمنی و دفاعی بدن ما علاوه بر موارد گفته شده عملکرد ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها و قارچ‌های مختلف و سلول‌های سرطانی بدن را خنثی می‌کند، تعداد کثیری از سایر بیماری‌ها نیز تحت تاثیر سیستم دفاعی بدن قرار می‌گیرند و تعدیل یا خنثی می‌شوند، مثلا عفونت‌های مزمن و التهابی یا حساسیت‌های مختلف و آلرژی‌های متعدد و بیماری‌های خودایمنی و تحلیل برنده نیز در ارتباط با عملکرد سیستم دفاعی بدن می‌باشند.