تصرف بعد از سه جنگ
بعد از جنگ 2020 بخش کوچکی از قره‌‌‌‌باغ برای ارمنی‌‌‌‌ها باقی ماند که این منطقه از طریق کریدور لاچین به ارمنستان متصل می‌‌‌‌شد و مردم آن منطقه از این طریق می‌توانستند به غذا و دارو و هرآنچه نیاز دارند دسترسی داشته باشند.اما جمهوری آذربایجان بعد از جنگ 2020 قره‌‌‌‌باغ خلف وعده کرد و تقریبا 9 ماه است که دسترسی ارمنی‌‌‌‌نشین‌‌‌‌های قره‌‌‌‌باغ را به مناطق پیرامون قطع کرده است. درواقع مسیر کریدور لاچین را مسدود کرد و روسیه نیز که قرار بود نیروهایش به عنوان صلح‌‌‌‌بان در این منطقه حضور داشته باشند هیچ اقدام خاصی برای رفع این شرایط انجام نداد. در نهایت حملات روز سه‌‌‌‌شنبه 28 شهریور ماه با اعاده حاکمیت آذربایجان به قره‌‌‌‌باغ خاتمه یافت.
البته باکو که از ابتدا به دنبال اعاده حاکمیت خود بر قره‌‌‌‌باغ بود تا به امروز وارد سه جنگ شده است؛ جنگ اول قره‌‌‌‌باغ، جنگی بود که از فوریه 1988 تا مارس 1994 در ناحیه قره‌‌‌‌باغ، واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان، بین جمهوری آذربایجان و اکثریت ارمنی ساکن با پشتیبانی ارمنستان رخ داد. پس از این جنگ، وضعیت حاکم بر منطقه به صورت نه جنگ و نه صلح باقی ماند. جنگ دوم قره‌‌‌‌باغ بخشی از مناقشه قره‌‌‌‌باغ است که از 27 سپتامبر 2020 تا 10 اکتبر میان جمهوری‌‌‌‌های آذربایجان و ارمنستان در گرفت. اما وضعیت قره‌‌‌‌باغ به سان آتش زیر خاکستر باقی ماند و در نهایت بار دیگر هفته گذشته منازعه‌‌‌‌ای چند ساعته در این منطقه رخ داد که در نتیجه آن ظاهرا باکو توانسته حاکمیت خود را بر کل قره‌‌‌‌باغ اعاده کند. البته ایران نیز معتقد است که قره‌‌‌‌باغ متعلق به آذری‌‌‌‌ها بوده است اما مساله اینجاست که آیا آذربایجان صرفا به اعاده حاکمیت بر قره‌‌‌‌باغ بسنده می‌کند یا برای منطقه زنگزور نیز نقشه‌‌‌‌هایی دارد؟آذربایجان تا این مرحله نیز با پشتیبانی تمام عیار ترکیه، سکوت روس‌‌‌‌ها و کمک پشت پرده اسرائیل توانسته معادله را به ضرر ارمنستان تغییر دهد. بعد از درگیری‌‌‌‌های اخیر، ارمنستان بخشی از منطقه‌‌‌‌ای که روی آن سلطه داشتند را از دست داد.این در حالی است که ایران از سال 1990 تلاش داشت موازنه‌‌‌‌ای بین آذری‌‌‌‌ها و ارامنه شکل دهد اما امروز موازنه به سود آذربایجان تغییر جهت داده است.
این تغییر موازنه ممکن است به لحاظ سیاسی مشکل‌ساز شود.زیرا بعید نیست که آذربایجان بخواهد به جاه طلبی خود ادامه دهد که تداوم آن ممکن است به مناطق جنوبی ارمنستان و مرز با ایران برسد. آیا سیاست خارجی ایران در قبال مرزهای شمال غرب تا به امروز اثرگذاری داشته است؟ برخی کارشناسان این حوزه معتقد هستند که تهران در رابطه با این منطقه بحرانی منفعلانه وارد شده و حتی به نوعی امور را به روسیه واگذار کرده بود. زمانی ایران به اهمیت بحران منطقه قفقاز جنوبی پی برده که روسیه مشغول جنگ در اوکراین است و حتی مشخص نیست که آیا در قبال این منطقه با ترکیه تعاملاتی داشته یا خیر؟ همچنین آیا آذربایجان با پیشروی در این منطقه، احتمالا باز هم قصد پیشروی دارد؟یکی از مهم‌ترین سیاست‌‌‌‌های ایران در قبال این منطقه، برگزاری مانور و هشدار لفظی به طرف مقابل است.همچنانکه اخیرا امیر سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش در سخنانی گفت: «هم‌‌‌‌اکنون در تمام مرزهای چهارگوشه کشور از شمال غرب، غرب و جنوب غرب گرفته تا شمال شرق و جنوب شرق نیروی زمینی ارتش مستقر شده است.»فرمانده نیروی زمینی ارتش به دشمنان جمهوری اسلامی ایران پیام داد که اگر دست از پا خطا کنند و حماقت و شرارتی از آنها علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران سر بزند، پاسخ قاطعی از نیروی زمینی ارتش دریافت خواهند کرد.در عین حال بارها و بارها و حتی از سوی مقامات ارشد کشور نسبت به هرگونه تغییر در مرزهای ژئوپلیتیک هشدار داده شده است. اما این سیاست‌‌‌‌ها چقدر در مقابل بلندپروازی‌‌‌‌های الهام علی‌‌‌‌اف تاثیرگذار است؟ همچنین اگر در مرزهای ایران تنشی صورت بگیرد، تهران باید چه سیاستی را در دستور کار قرار دهد؟
باکو ادعاهایش را کنار بگذارد
حسن بهشتی‌‌‌‌پور، کارشناس مسائل قفقاز در پاسخ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «آذربایجان در عملیات سال 2020 و در عملیات هفته گذشته برای آزادسازی مناطق اشغال‌‌‌‌شده‌‌‌‌اش وارد عمل شد و مناطقی از خاک خود را آزاد کرد.»بهشتی‌‌‌‌پور درباره احتمال حمله آذربایجان به استان سیونیک در جنوب ارمنستان گفت: «اگر چنین عملی صورت بگیرد، تجاوز به خاک کشور دیگر محسوب می‌شود؛ چون خود آذربایجان هم سال‌هاست که این منطقه را جزو ارمنستان پذیرفته اما چند سالی است که الهام علی‌‌‌‌اف یکسری ادعاهای تاریخی درباره این منطقه مطرح می‌کند.»وی افزود: «این در حالی است که اگر قرار باشد این ادعاهای تاریخی مطرح شود هم در مورد نخجوان و هم در مورد 17 شهر قفقاز، ادعاهای تاریخی بسیار وجود دارد. بنابراین برای باکو بهتر است که دست از تهدید کشور همسایه بردارد.» این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا آذربایجان به استان سیونیک حمله می‌کند یا خیر گفت: «باکو می‌‌‌‌خواهد حمله کند اما نمی‌تواند. آذربایجان مخالفت جدی ایران و حتی روسیه را نسبت به این موضوع درک کرده و اگر حمله‌‌‌‌ای رخ دهد تمام معادلات جنوب قفقاز برهم می‌‌‌‌خورد.»
وی تاکید کرد: «آذربایجان می‌‌‌‌خواهد یک مرز تاریخی بین ایران و ارمنستان را به بهانه اینکه می‌‌‌‌خواهد به نخجوان دسترسی داشته باشد از بین ببرد؛ در حالی که از مناطق بالاتر یا مانند سه دهه گذشته از طریق ایران می‌تواند به نخجوان دسترسی داشته باشد.»بهشتی‌‌‌‌پور درباره اقدامات احتمالی ایران در برابر چنین سناریویی تشریح کرد: «ایران هم اقدامات دیپلماتیک، هم اقدامات حقوق بین‌الملل و هم اقدام نظامی را در سبد خود دارد. همچنانکه ایران دو سال پیش طی یک رزمایش نظامی بر روی رود ارس یک پل شناور زد، و تانک‌‌‌‌ها و خودروهای نظامی به آن سوی ارس یعنی خاک ارمنستان وارد شدند؛ البته با موافقت ایروان.»وی ادامه داد که این مانور با این هدف برگزار شد که ایران به طرف آذری نشان دهد در این قضیه جدی است.به گفته این کارشناس، از آنجا که کشورها بر اساس منافع‌‌‌‌شان عمل می‌کنند، جمهوری آذربایجان نیز منافع خود را می‌‌‌‌شناسد و می‌‌‌‌داند که نباید در این شرایط با همسایه‌‌‌‌ای مانند ایران درگیر شود. بهشتی‌‌‌‌پور در ادامه تاکید کرد که البته برخی جنگ‌‌‌‌ها غیرقابل پیش‌بینی هستند مانند جنگ روسیه به اوکراین که اصلا در راستای منافع مسکو نبود اما در نهایت روسیه وارد این جنگ شد. وی با اشاره به اینکه احتمال حمله آذربایجان به استان سیونیک وجود دارد، گفت: «اما این احتمال خیلی اندک است و در صورت حمله، قطعا باکو با اقدام دیپلماتیک، حقوقی و نظامی ایران روبه‌رو خواهد شد.»
