اشاره
جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله ضامن تداوم حیات دین و پاسخگوی نیازهای بشر است. او شخصیت ممتازی است که به تناسب جایگاه والای پیشوایی و رهبری، دارای صفت تقوا و پرهیزکاری و برخوردار از ملکه عصمت است. علم و دانشش از علم پیامبر صلی الله علیه و آله سرچشمه گرفته و متصل به علم الهی است. بنابراین پاسخگوی همگان در تمام زمینه های مادی و معنوی، دینی و دنیوی است. آراستگی به فضیلت ها و کمال های اخلاقی در بالاترین درجات، توان اداره جامعه بشری و مدیریت صحیح آن بر اساس آموزه های دینی، و منصوب بودن از سوی خدا، از مهم ترین ویژگی های امام معصوم به شمار می رود.
علم امام
امام سمت پیشوایی و رهبری را به عهده دارد. از این رو لازم است به تمام زوایای دین آشنایی داشته و از قوانین کاملاً آگاه باشد. امام با دانستن تفسیر آیات قرآن و احاطه کامل به سنت پیامبر صلی الله علیه و آله می تواند به تبیین معارف دین بپردازد و به همه پرسش های مردم در موضوعات مختلف پاسخ دهد و آنهارا به بهترین شیوه راهنمایی کند. چنین مرجع علمی می تواند مورد اعتماد و تکیه گاه توده ها قرار گیرد و چنین پشتوانه علمی، تنها به واسطه اتصال به علم الهی می تواند وجود داشته باشد. بر همین اساس شیعه معتقد است که علم امامان و جانشینان واقعی پیامبر صلی الله علیه و آله ، برگرفته از علم بیکران خدایی است. اطاعت از امام واجب است. الزام مردم به پیروی از امام جاهل و الزام علما و دانشمندان از امام فاقد علم، فریب دادن دیگران در راه پیروی از رفتار جاهلانه است، چنین کاری قبیح است و کار قبیح از خداوند بر نمی آید.
امام علی علیه السلام درباره علامت های امام بر حق می فرماید: «امام، آگاه ترین فرد به حلال و حرام خداوند و احکام گوناگون و اوامر و نواهی او و هرآنچه مردم نیازمند هستند، می باشد».
عصمت امام
یکی از صفات مهم امام و شرایط اساسی امامت، عصمت است. عصمت ملکه ای است که از علم به حقایق و اراده ای قوی به وجود می آید و امام به سبب برخورداری از این دو، از ارتکاب هر گناه و خطایی خودداری می کند. امام باید هم در شناخت و تبیین معارف دینی، هم در عمل به آنها و هم در تشخیص مصالح و مفاسد جامعه اسلامی، از لغزش و خطا معصوم باشد؛ چرا که حفظ دین و راه و رسم دین داری در گرو عصمت امام است و وی مسئولیت هدایت دینی مردم را به عهده دارد. از سوی دیگر، یکی از دلایل نیاز جامعه به امام این است که آنها در شناخت دین و اجرای آن مصون از خطا نیستند. حال اگر امام معصوم نباشد، مردم در پیروی از او و انجام همه دستوراتش دچار تردید خواهند شد. خداوند نیز فرموده است که امامت عهد اوست و این عهد الهی به ظالمان نمی رسد.
نصب از سوی خد
بر اساس اعتقادات شیعه، خلافت و امامت امری حتمی و لازم الاجرا است؛ زیرا خلافت، نیازی اجتماعی است و آنچه نیاز ضروری جامعه بشری به شمار رود، مورد اهتمام شریعت اسلام است. بنابراین، جامعه بشری به وجود امام نیازمند است. شیعیان امامت را از اصول دین و عقاید اسلامی می دانند و نصب وتعیین وی را از شئون خداوند برمی شمارند و معتقدند امام تنها با نصب تحقق پیدا می کند؛ یعنی ائمه دوازده گانه از طرف پروردگار عالم و ابلاغ پیامبر صلی الله علیه و آله برگزیده شده اند. از سوی دیگر، حضرت ابراهیم علیه السلام از خداوند درخواست کرد تا امامت را برای ذریه اش قرار دهد و خداوند آن را عهد خود معرفی کرد که به انسان های ظالم نمی رسد. در این صورت وقتی امامت عهدی الهی باشد، دیگر نباید زمام امور آن به دست مردم عامی بیفتد.
امام واسطه فیض و حجت الهی
شیعیان معتقدند برای ادامه حیات انسان ها بر روی زمین، وجود پیوسته حجتی الهی در زمین امری ضروری است؛ زیرا ادامه حیات بشر بدون درک فیض مادی و معنوی خداوند میسر نیست و این بشر خاکی و این موجودات مادی، امکان درک فیض بی واسطه خداوند را ندارند. از این رو، بشر و جمیع موجودات نیازمند واسطه ای هستند که فیض را از مبدأ فیاض گرفته و به آنها برساند. پس خود آن واسطه باید کسی باشد که جنبه دینی، الهی و معنوی او قوی تر و بالاتر از جنبه جسمانی و مادی او باشد و آن کسی است که در سیر کمالات به جایی رسیده که قابلیت درک فیض را پیدا کرده و در اصطلاح شیعه، معصوم از هر عیب ونقص و آلودگی است. شیعه، این شخص را به نام «حجت خدا بر خلق» می شناسد.
انسان کامل بودن امام
امام، نگهبان میراث به جا مانده از پیامبر صلی الله علیه و آله و مفسر حقیقی قرآن است تا دین خدا دست خوش تحریف غرض ورزان و دشمنان قرار نگیرد و این سرچشمه زلال تا قیامت پاک و پاکیزه بماند. این انسان کامل، الگوی جامعی در همه ابعاد انسانی است و بشر نیاز جدّی به چنین نمونه ای دارد تا با دستگیری وهدایت او، آن گونه که شایسته کمال انسانی است، تربیت گردد و در پرتو راهنمایی های این مربی آسمانی، از انحراف ها و دام های نفس سرکش خود و شیطان های بیرونی محفوظ بماند. ویژگی هایی چون شجاعت، سخاوت، علم، زهد، سلامت از نظر خلقت و اخلاق، امانت داری، صداقت در گفتار، پای بندی به پیمان ها و وعده ها، اخلاص، توکل بر خدا و...، از ویژگی های امام است که او را انسانی کامل می سازد.
عرضه اعمال بر حضرت
آیاتی از قرآن کریم دلالت بر آگاهی پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم از اعمال امت دارند. روایات بسیاری نیز در این زمینه وارد شده است، از جمله اینکه امام صادق علیه السلام فرمود: «چرا رسول خدا را از خود می رنجانید وناراحت می کنید». شخصی که در محضر حضرت بود عرض کرد: چگونه رسول خدا صلی الله علیه و آله را ناراحت می کنیم؟ امام فرمود: «مگر نمی دانید که همه اعمال شما بر رسول خدا صلی الله علیه و آله عرضه می شود و اگر معصیتی در اعمال شما ببیند، باعث ناراحتی و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان رسول خدا صلی الله علیه و آله را ناراحت نکنید و با اعمال خوبتان او را خوشحال سازید». در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود: «منظور از مؤمنون در آیه 105 سوره توبه، ائمه علیهم السلام هستند». بنابراین حضرت مهدی(عج) که یکی از پیشوایان و زمامدار فعلی جهان است، از همه اعمال و رفتار مردم آگاه بوده و تمامی رویدادها از نظر شریفش می گذرد.
شب قدر و حضرت مهدی(عج)
آنچه از احادیث معتبر در تفسیر سوره قدر استفاده می شود، این است که فرشتگان در شب قدر مقدرات یک سال را نزد ولیّ مطلق زمان می آورند و بر او عرضه و تسلیم می کنند. این واقعیت از نخستین روز آفرینش وجود داشت و بر نخستین پیامبر و وصی او نازل می شد و تا قیام قیامت ادامه دارد؛ زیرا زمین از نخستین روز خلقت تا آخر فنای دنیا بی حجت نخواهد بود. خداوند در شب قدر، مقدرات امور عالم را به وسیله ملائکه نزد آن حجت بر زمین ـ خواه پیامبر یا وصی او ـ می فرستد. در اسلام، در حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله محل نزول فرشتگان، آستان آن حضرت بود و این امر مورد پذیرش همگان است. پس از آن حضرت، فرشتگان به محضر امیرمؤمنان علیه السلام سپس امامان معصوم علیهم السلام یکی پس از دیگری و امروزه به محضر امام زمان حضرت مهدی(عج) نازل می شوند و این کار همه ساله صورت می پذیرد و پایانی ندارد.
تصرف بر طبیعت
در عصر غیبت کبری، کارها و مشاغل حضرت مهدی(عج) بسیار حساس و مهم است و اگر چه حضرت دارای حرکت ظاهری نیست، بر اوضاع نظارت دارد. ایشان شئون امامت و رهبری را تا حد امکان به دست گرفته و وظایف خود را به نحو احسن انجام می دهد. اصولاً امام مهدی(عج) از آن جهت که مظهر علم غیب خداوند است، از همه جا و همه چیز آگاهی دارد و به عبارت دیگر، هرگاه بخواهد،همه چیز برایش حاضر است. حضرت مطابق مصالح خاص و عامی که هست، گاه از سوی خداوند مأمور به ملاقات و دستگیری از گرفتارها می شود، گاه احساس می کند که باید به فلان مکان و نزد فلان شخص رفته و گرفتاری او را برطرف سازد و گاه در فلان سرزمین حاضر شده تا از اهالی آن دفع بلا شود و گاهی لازم است شخصی، توجیه شده و هدایت گردد. از این رو هر مکان و زمانی که مصلحت ببیند، خود را در آنجا حاضر می کند.
اهتمام به مصیبت های اهل بیت علیهم السلام
مصیبت امام حسین علیه السلام از جمله مصیبت های دردناک و بلکه سخت ترین و جانگدازترین مصیبت های اهل بیت علیهم السلام است. در روایات بسیاری، امام مهدی(عج) انتقام گیرنده از دشمنان خدا و دشمنان پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام به ویژه امام حسین علیه السلام معرفی شده است. تفسیر آیه سی و سوم سوره اسراء و شرکت حضرت در مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام از جمله دلایل اهتمام حضرت به مصائب اهل بیت علیهم السلام و به ویژه مصیبت های امام حسین علیه السلام است.
