اسراف، تبذیر و بخل در زندگی خانوادگی

عوامل تزلزل خانواده (۴) اسراف به معنی تجاوز از حد است. راغب اصفهانی می گوید: « خارج شدن از حد و شأن است

عوامل تزلزل خانواده (4)

اسراف به معنی تجاوز از حد است. راغب اصفهانی می گوید: « خارج شدن از حد و شأن است. یعنی، شخص کاری را انجام دهد که حد او نمی باشد گرچه از انفاق و صرف مال مشهورتر است. علی علیه السلام
می فرمایند:
« اسراف موجب هلاکت است و میانه روی مایه ی زیاد شدن ثروت ». (1)
خداوند می فرماید:
( إنَّ المُبَذَّرینَ کَانُواإِخوَانَ الشَّیَاطِینِ وَ کَانَ الشیُّطاَنُ لِرَّبِه کَفُورًا ) (2)
بدرستی که اسرافکاران برادران شیطانند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.
امام سجاد علیه السلام درصحیفه ی سجّادیّه دعا می کند:
« مرا از زیاده روی باز دار و روزیم را از تلف شدن نگاه دار و داراییم را با برکت کن و آن را افزون گردان و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان ». (3)
مفهوم کلی اسراف این است که فرد از حد منطقی خود خارج شود و در خوراک و پوشاک، وسیله ی نقلیه و غیره از حدود خود تجاوز نماید.
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند:
« کمترین اندازه ی اسراف دور ریختن ته مانده ی ظرف آب یا غذا و تبدیل لباس بیرون به لباس خانه و دم دستی و دور انداختن هسته های خرما و میوه است ». (4)
« امروز یکی از اشتباهاتی که برخی از خانواده ها انجام می دهند، اسراف در شئون زندگی است؛ اعم از عروسی یا عزاداری. خانواده ها گاه به اعمالی می پردازند که از شأن آنان خارج است، در نتیجه به دشواری و مشکلات فراوانی بر خورد می کنند. و سالیان سال خود را در رنج و تعب قرار می دهند. از رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم چهار نشانه برای افراد اسراف کار نقل شده است.
1. آنچه را فراخور حالش نیست می خورد.
2. در کار خیر بی رغبت است.
3. به کارهای باطل می نازد.
4. هر کس را که بدو سودی نرساند انکار می کند ».(5)
لذا یکی از عوامل تزلزل خانواده بی دقتی در خرج و مخارج خانواده است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
« ولخرجی سرلوحه ی فقر و نادانی است ». (6)
مرد در خانواده به عنوان مدیر خارج از خانه و زن به عنوان مدیر داخلی خانه، هر دو باید در مدیریت خود تدبیر و اندیشه به خرج دهند. بر اساس توانایی و توانمندی که در هر ماه دارند، حقوق خود را برنامه ریزی کرده، بر مبنای اولویت بندی ها هزینه کنند. بارها دیده شده به علت اسراف در مصرف حقوق ماهیانه خانواده دچار مشکل مالی شده و اساسی ترین نیازها را مرد نتوانسته تأمین کند و زمینه ی بروز اختلافات فراهم شده است.
علی علیه السلام می فرمایند:
« بخشنده باش ولی ولخرج مباش، صرفه جو باش ولی سختگیر نباش ». (7)

خسّت، لئامت و بخل

در برابر اسراف و زیاده روی خسّت و بخل قرار دارد؛ یعنی اینکه برخی از افراد پایین تر از حدودشان با خود و خانواده رفتار می کنند. چنین عملی را « اقتار » گویند. روی این اصل همان طور که اسراف پسندیده نیست اقتار نیز مذموم می باشد. در برخی از روایات چنین آمده که اگر برای کسی گشایش فراهم آید باید در اداره ی خانواده نیز گشایشی را فراهم آورد.
مطالعه و بررسسی ها حاکی از این است که یکی از عوامل درگیری و اختلاف بین زنان و مردان ناشی از خسّت برخی از مردان است. بدیهی است چنین رفتاری علاوه براین که مورد رضای پروردگاری نیست، عامل درگیری و اختلاف بین زن و مرد نیز می گردد.
نکته ای که نباید از آن غفلت داشت این است که مرد خانه که مسئولیت و مدیریت خانواده را بر عهده دارد. اگر دچار خست باشد به ارزشمندی و اهمیت خود لطمه وارد می سازد. در نتیجه مدیری فاقد ارزشمندی خواهد بود، واضح است وقتی مدیری ارزشمندی خود را از دست داده باشد، در امر مدیریت موفق نمی شود.
امام سجاد علیه السلام می فرمایند:
« بازار رفتن و خرید یک درهم گوشت برای اهل و عیالم که هوس گوشت کرده اند، برای من از بنده آزاد کردن محبوب تر است ». (8)
امام چهارم علیه السلام فرمودند:
« هر که بر عائله اش بیشتر توسعه دهد خدا از او خشنود تر است ». (9)
امام هفتم علیه السلام می فرمایند:
« عائله مرد تحت نظارت اویند، هر کس خدا نعمتش داده، بر آن ها گشایش دهد و گرنه ممکن است نعمت از دستش برود ».(10)
خداوند در قرآن می فرماید:
« آگاه باشید که شما را دعوت می کنند تا در راه خدا انفاق کنید؛ بعضی از شما بخل می ورزید و هر کس که بخل ورزد در حق خود بخل ورزیده است. زیرا خدا بی نیاز است و شما نیازمند اویید و اگر روی برتابید به جای شما مردانی دیگر آورد که هرگز همسان شما نباشند ». (11)
امام علی علیه السلام می فرمایند: « بخل، ننگ است ». (12)
امام علی علیه السلام می فرمایند:
« هر که در مال خود بخل ورزد، خوار شود و هر که در دین خود بخل ورزد، سربلند گردد ». (13)
و نیز می فرمایند:
« بخیل ترین مردم کسی است که مال خویش را از خود دریغ دارد و برای وارثانش بگذارد ». (14)
امام علی علیه السلام همچنین می فرمایند:
« آدم بخیل هیچ دوستی ندارد ». (15)
در مراجعین خود بر خورد داشته ام با خانواده هایی که امکانات مالی خوبی داشته اند و یا در آمد مالی آنان خوب و کافی بوده است، امّا به علت این که آدم های بخیلی بوده اند و نیازهای مادی خانواده را تأمین نکرده اند، خانواده دچار مشکل شده است. و یا خانواده به عنوان یک سازمان اجتماعی پایگاه خود را از دست داده است و یا روابط اجتماعی آنان به حداقل رسیده است و عوامل تزلزل خانواده فراهم شده است.
امام علی علیه السلام می فرمایند:
« بخل همنشین خود را خوار می دارد و کناره گیر از خود را ارجمند ». (16)

پی نوشت ها :

1. غررالحکم، ص 305، حدیث 8074.
2. سوره ی اسراء، آیه ی 27.
3. صحیفه سجادیه، مناجات حضرت در ادای دین، دعای شماره 30.
4. الکافی، ج 4، ص 56.
5. میزان الحکمه، ج 4، ص 447، حرف سین، باب الاسراف، حدیث 8489 .
6. الکافی، ج 4، ص53، باب فضل القصد.
7. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، حکمت 749.
8. وسایل ابواب النفقات، ب 21 ، خ 6.
9.بحارالا نور، ج 104، ص 69 .
10. وسایل ابواب النفقات، باب 20 ، ص 7 .
11. سوره ی قلم، آیه ی 12؛ سوره ی حدید آیه ی 24.
12. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء، باب البخل، حدیث 1582.
13. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء، باب البخل، حدیث 1568.
14. غرر الحکم، ص 294، حدیث 6585.
15. همان، حکمت 721.
16. محمد ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 375، حرف الباء باب البخل، حدیث 1592.