به‌دلیل تغییر سبک زندگی و نوع تغذیه در سال‌های اخیر، شاید یکی از نگرانی‌های خانم‌های باردار ابتلا به دیابت بارداری باشد. دیابت بارداری درواقع افزایش سطح قند خون در زمان بارداری است که در بعضی از خانم‌ها ایجاد می‌شود و معمولا بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری اتفاق می‌افتد. در این مقاله در مورد علائم دیابت بارداری، علت، تشخیص، عوامل افزایش احتمال ابتلا به آن، پیشگیری، درمان و خطرات احتمالی دیابت بارداری صحبت خواهیم کرد.
ابتلا به دیابت بارداری به این معنا نیست که شما قبل از بارداری دیابت داشته‌اید یا بعد از زایمان هم دچار دیابت خواهید شد. بااین‌حال دچار شدن به دیابت بارداری احتمال ابتلای شما را به دیابت نوع 2 افزایش خواهد داد.
علاوه‌بر این با مراقبت نادرست، خطر ابتلای کودک‌تان به دیابت افزایش می‌یابد و درطول بارداری و زایمان احتمال ایجاد خطراتی در شما و کودک‌تان بیشتر می‌شود.
علائم دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولا علائم خاصی ندارد. برخی از این علائم خفیف عبارتند از:
- خستگی؛
- تاری دید؛
- تشنگی بیش‌ازحد؛
- تکرر ادرار؛
- خُرناس (خُروپُف درهنگام خواب).
علت دیابت بارداری
علت اصلی دیابت بارداری مشخص نیست. اما احتمالا هورمون‌ها در ایجاد آن مؤثرند. در زمان بارداری بدن شما بعضی از هورمون‌ها را بیشتر تولید می‌کند؛ برای مثال:
- لاکتوژن جفتی انسانی (HPL)؛
- هورمون‌هایی که مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهند.
این هورمون‌ها روی جفت تأثیر می‌گذارند و مانع از سقط جنین می‌شوند. با گذشت زمان مقدار این هورمون‌ها در بدن‌تان افزایش می‌یابند و درنتیجه ممکن است سبب ایجاد مقاومت به انسولین شوند. انسولین هورمونی است که سطح قند خون بدن را تنظیم می‌کند.
انسولین کمک می‌کند تا گلوکز موردنیاز برای تولید انرژی، از طریق خون وارد سلول‌ها شود. بدن در زمان بارداری کم‌کم نسبت به انسولین مقاوم می‌شود و میزان گلوکز بیشتری در جریان خون باقی می‌ماند. اگر مقاومت به انسولین شدت پیدا کند، سطح قند خون غیرطبیعی می‌شود. این موضوع منجر به دیابت بارداری می‌شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به دیابت بارداری هستند؟
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در شرایط زیر بیشتر است:
- سن بالای 25 سال؛
- فشار خون بالا؛
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به دیابت؛
- اضافه وزن قبل از بارداری؛
- اضافه وزن زیاد در زمان بارداری؛
- بارداری چند قلو؛
- تولد نوزاد با وزن بالا در گذشته؛
- ابتلا به دیابت بارداری در گذشته؛
- سقط جنین یا زایمان بچه‌ی مُرده بدون علت خاص؛
- افزایش یا کاهش گلوکوکورتیکوئیدها؛
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، آکانتوز نیگریکَنس (نوعی بیماری پوستی) یا بیماری‌های دیگری که با مقاومت انسولین درارتباط هستند؛
- داشتن نژاد آفریقایی، بومی آمریکایی، آسیایی یا اسپانیایی.
تشخیص دیابت بارداری
خانم‌های باردار باید به‌طور مرتب تحت مراقبت‌ها و بررسی‌های پزشکی قرار بگیرند. اگر در اوایل بارداری سابقه‌ی دیابت یا قند خون نداشته‌اید، احتمالا پزشک در هفته ی 24 تا 28 بارداری، احتمال وجود دیابت بارداری را در شما بررسی می‌کند.
آزمایش چالش گلوکز
بعضی از پزشکان بررسی دیابت بارداری را با آزمایش چالش گلوکز شروع می‌کنند. این آزمایش نیازی به آمادگی اولیه ندارد.
برای این آزمایش باید محلول گلوکز را بنوشید و یک ساعت بعد آزمایش خون انجام دهید. اگر سطح قند خون‌تان بالا باشد، ممکن است که پزشک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی را برایتان تجویز کند. این آزمایش دو مرحله دارد.
مرحله‌ی اول آزمایش
- پزشک سطح قند خون ناشتای شما را اندازه‌گیری می‌کند؛
- سپس از شما می‌خواهد تا محلولی حاوی 75 گرم کربوهیدرات را بنوشید؛
- در مرحله‌ی بعد سطح قند خون شما طی یک و دو ساعت آینده بررسی می‌شود.
اگر سطح قند خون‌تان با هریک موارد زیر برابر باشد، احتمالا دچار دیابت بارداری هستید:
- سطح قند خون ناشتا بیشتر یا برابر با 92 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
- سطح قند خون بعد از یک ساعت بیشتر یا برابر با 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
- سطح قند خون بعد از دو ساعت بیشتر یا برابر با 153 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
مرحله‌ی دوم آزمایش
- در مرحله‌ی دوم آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست؛
- باید محلولی حاوی 50 گرم قند را بنوشید؛
- قند خون شما بعد از یک ساعت بررسی می‌شود.
اگر سطح قند خون شما بیشتر یا برابر با 130 یا 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مرحله‌ی بعدی آزمایش در روز دیگری انجام می‌شود. در این مرحله تعیین آستانه‌ی میزان قند خون برای تشخیص بیماری به پزشک‌تان بستگی دارد.
- درطول مرحله‌ی دوم پزشک سطح قند خون ناشتای شما را اندازه می‌گیرد؛
- سپس از شما می‌خواهد تا محلولی حاوی 100 گرم قند را بنوشید؛
- سپس طی یک، دو و سه ساعت بعدی قند خون شما را اندازه می‌گیرد.
درصورتی که دو مورد از موارد زیر در شما دیده شود دیابت بارداری شما تشخیص داده می‌شود:
- سطح قند خون ناشتا بیشتر یا برابر با 95 یا 105 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد؛
- سطح قند خون در یک ساعت بعد، بیشتر یا برابر با 180 یا 190 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد؛
- سطح قند خون در دوساعت بعد بیشتر یا برابر با 155 یا 165 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد؛
- سطح قند خون در سه ساعت بعد بیشتر یا برابر با 140 یا 145 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
آیا باید نگران دیابت نوع 2 باشید؟
لازم است که خانم‌های باردار در ابتدای بارداری از نظر ابتلا به دیابت نوع 2 بررسی شوند.
اگر عوامل خطرساز برای دیابت نوع 2 را داشته باشید، پزشک در اولین معاینه‌ی پیش از زایمان شرایط شما را بررسی می‌کند.
عوامل خطرساز شامل موارد زیر هستند:
- اضافه وزن؛
- عدم تحرک؛
- فشار خون بالا؛
- کاهش کلسترولِ خوب خون (HDL)؛
- تری‌گلیسیرید بالا در خون؛
- سابقه‌ی خانوادگی دیابت؛
- داشتن سابقه‌ی دیابت بارداری، پیش دیابت (prediabetes) یا علائمی از مقاومت به انسولین؛
- به دنیا آوردن نوزادی با وزن بالا در گذشته؛
- داشتن تبار آفریقایی، بومی آمریکایی، آسیایی یا اسپانیایی.
انواع دیابت بارداری
دیابت بارداری به دو دسته تقسیم می‌شود.
دیابت بارداری دسته‌ی یک، تنها با رژیم غذاییِ مناسب کنترل می‌شود؛ اما در دیابت بارداری دسته‌ی دوم، فرد باید برای کنترل دیابت خود حتما از انسولین یا داروهای خوراکی استفاده کند.
درمان دیابت بارداری
درصورتی که به دیابت بارداری مبتلا باشید، درمان شما وابسته به سطح قند خون بدن‌تان درطول روز خواهد بود.
در بیشتر مواقع، پزشک از شما می‌خواهد که سطح قند خون‌تان را قبل و بعد از مصرف غذا اندازه بگیرید و شرایط شما را با تغذیه‌ی سالم و ورزش‌های منظم مدیریت می‌کند.
در بعضی از موارد تزریق انسولین تجویز می‌شود. براساس گزارش‌ها فقط 10 تا 20 درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری برای کنترل بیماری‌شان به تزریق انسولین نیاز دارند.
برای اندازه‌گیری سطح قند خون باید از دستگاهی مناسب استفاده کنید که پزشک آن را در اختیار شما قرار می‌دهد.
ممکن است که تزریق انسولین تا زمان زایمان ادامه داشته باشد. با توجه به وعده‌های غذایی و تمرینات ورزشی‌تان، درمورد نحوه و زمان تزریق انسولین از پزشک سؤال کنید تا دچار افت قند خون نشوید.
پزشک‌تان به شما خواهد گفت که در زمان افت شدید قند خون یا افزایش آن چه کاری انجام دهید.
تغذیه در زمان ابتلا به دیابت بارداری
رژیم غذایی متعادل، کلید مدیریت دیابت بارداری است. درواقع خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری باید توجه خاصی به میزان کربوهیدرات، پروتئین و چربی دریافتی‌شان داشته باشند.
تغذیه‌ی منظم (هر دو ساعت یک‌بار) کمک می‌کند تا سطح قند خون‌تان را کنترل کنید.
کربوهیدرات باید تنها 40 تا 50 درصد از کالری مصرفی شما را تشکیل دهد. سعی کنید 20 تا 25 درصد از کالری موردنیازتان را از طریق پروتئین و 25 تا 35 درصد آن را از مصرف چربی تأمین کنید.
کربوهیدرات‌ها
خانم‌های باردار باید روزانه 120 تا 195 گرم کربوهیدرات دریافت کنند. این مقدار از طریق سه وعده‌ی غذایی و دو میان‌وعده‌ی روزانه تأمین می‌شود. رعایت فاصله‌‌ی مناسب بین غذاهای غنی از کربوهیدرات به جلوگیری از افزایش قند خون کمک می‌کند.
پزشک برای تعیین میزان کربوهیدرات دریافتی روزانه به شما کمک خواهد کرد. شاید پزشک‌تان شما را به متخصص تغذیه معرفی کند تا از وعده‌های غذایی گیاهی استفاده کنید.
شما می‌توانید کربوهیدرات‌های سالم را از مواد زیر دریافت کنید:
پروتئین
خانم‌های باردار باید روزانه 60 گرم پروتئین دریافت کنند. بهترین منابع پروتئین شامل گوشت کم‌چرب، مرغ، ماهی و توفو (خمیر سویا) است.
چربی
چربی‌های سالمی که می‌توانید در رژیم غذایی خود بگنجانید، شامل خوراکی‌هایی همچون آجیل بی‌نمک، دانه‌ها، روغن زیتون و آووکادو هستند.
عوارض دیابت بارداری
درصورتی که دیابت بارداری شما به‌درستی مدیریت نشود، فشار خون‌تان درطول بارداری بالا خواهد ماند. این موضوع می‌تواند سبب ایجاد خطرات احتمالی شود و روی کودک‌تان تأثیر بگذارد. به‌عنوان مثال ممکن است کودک بعد از تولد دچار مشکلات زیر باشد:
- وزن بالا درهنگام تولد؛
- سختی در تنفس؛
- قند خون پایین؛
- دیستوشی شانه (shoulder dystocia)، حالتی است که در آن شانه‌های نوزاد در زمان زایمان در لگن مادر گیر می‌کند.
خطر ابتلا به دیابت در این کودکان بیشتر خواهد بود. به همین دلیل کنترل دیابت بارداری با توجه به توصیه‌های پزشک بسیار مهم است.
آینده‌ی ابتلا به دیابت بارداری
سطح قند خون شما باید تا قبل از زایمان به‌حالت طبیعی برگردد. اما پیشرفت دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در شما افزایش می‌دهد. با پزشک خود مشورت کنید تا متوجه شوید که چطور می‌توانید از این بیماری پیشگیری کنید و عوارض جانبی آن را کاهش دهید.
پیشگیری از دیابت بارداری
پیشگیری کامل از دیابت بارداری ممکن نیست. بااین‌حال داشتن عادت‌های سالم می‌تواند احتمال پیشرفت بیماری را کاهش دهد.
اگر باردار هستید و به یکی از عوامل خطر مربوط به دیابت بارداری دچارید، سعی کنید از رژیم غذایی سالم پیروی کنید و مرتبا ورزش نمایید. حتی تمرین سبکی مثل پیاده‌روی می‌تواند برای سلامت شما مفید باشد.
اگر می‌خواهید در آینده‌ای نزدیک باردار شوید و اضافه وزن دارید، بهترین کار این است که با مشورت پزشک وزن خود را کاهش دهید. حتی کاهش مقدار کمی از وزن، کمک می‌کند تا خطر ابتلا به دیابت بارداری در شما کاهش پیدا کند.
