به قلم : مهرزاد بابایی ؛ موسسه کودکان نیکوکار موعود ایرانیان
تحریریه زندگی آنلاین : همه ما می‌خواهیم فرزندانی مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم و در دنیایی زندگی کنیم که در آن دیگران برای مسئولیت‌پذیری تربیت شده‌اند؛ دنیایی که بزرگسالان از مسئولیت‌های خود به‌عنوان شهروند شانه خالی نمی‌کنند. پس چگونه فرزندان‌مان را طوری تربیت کنیم که مسئولیت انتخاب‌ها و تأثیر آنها بر جهان را بپذیرند؟ با این کار شروع کنید که مسئولیت را به‌جای «بار سنگین»، چیزی شادی‌بخش برای فرزندتان کنید. همه بچه‌ها می‌خواهند خود را به‌عنوان فردی مسئولیت‌پذیر ببینند - قدرتمند و قادر به پاسخگویی به آنچه باید انجام شود. آنها برای عزت‌نفس‌شان و برای اینکه زندگی‌شان معنا پیدا کند، به این نیاز دارند. بچه‌ها نمی‌خواهند فقط مورد دلسوزی قرار بگیرند. آنها مانند بقیه ما نیاز دارند که احساس کنند برای دنیا مهم هستند و اعمال و زندگی‌شان نقش مثبتی در آن دارد. نکته اصلی این است که بچه‌ها به اندازه‌ای که ما از آنها حمایت می‌کنیم، مسئول خواهند بود.
فرزندتان را با این ذهنیت بزرگ کنید که «همیشه خودمان شلوغی‌هایمان را جمع می‌کنیم»
با کمک به فرزندتان شروع کنید، تا زمانی که چیزی را یاد بگیرد. اگر بتوانید در این مورد شوخ‌طبع و مهربان باشید، او آن را سریع‌تر یاد خواهد گرفت. او را تشویق کنید تا به شما کمک کند، حتی اگر برایتان راحت‌تر باشد که خودتان انجامش دهید. تا زمانی که رفتار قضاوت‌کننده نداشته باشید و رویکرد‌تان مثبت، ملایم و دوستانه باشد، او حالت تدافعی نداشته و همیشه می‌خواهد به انجام کارها و بهبود اوضاع کمک کند. در این حالت هم زندگی با آنها آسان‌تر می‌شود و هم آنها شهروندان بهتری در جهان خواهند شد.
بیشتربخوانید:
کودکان به فرصتی برای «کمک به مردم» نیاز دارند
همه بچه‌ها به نحوی به طور منظم به بقیه کمک می‌کنند. همانطور که فرزندان‌تان بزرگ‌تر می‌شوند، مشارکت آنها در داخل و خارج از خانواده می‌تواند به تناسب آن افزایش یابد. کودکان باید با دو نوع مسئولیت رشد کنند: مراقبت از خود و کمک به رفاه خانواده. تحقیقات نشان می‌دهند بچه‌هایی که در خانه کمک می‌کنند، در موقعیت‌های دیگر نیز بیشتر از بچه‌هایی که فقط در «مراقبت از خود» مشارکت می‌کنند، کمک می‌کنند. البته، نمی‌توانید از آنها انتظار داشته باشید که این نگرش مثبت، یک‌شبه نهادینه شود. این کمک می‌کند تا به طور پیوسته مسئولیت‌پذیری را متناسب با سن‌شان افزایش دهید. فرزندتان را با دعوت از او برای انجام کارها توانمند می‌کنید، نه اینکه او را گناهکار جلوه دهید.
هیچ بچه‌ای که عقلش خوب کار می‌کند، نمی‌خواهد «کارهای خانه» را انجام دهد
اگر بخواهید فرزندتان کمک به خانواده را کار رنج‌آور و سختی تلقی نکند، او را مجبور نکنید بدون شما کارهای خانه را انجام دهد، تا زمانی که بخشی از روال خانواده‌تان باشد و فرزندتان در برابر آن مقاومت نکند. هدف شما انجام یک کار خاص نیست، بلکه شکل دادن به کودکی است که از مشارکت و مسئولیت‌پذیری لذت خواهد برد. کار را سرگرم‌کننده کنید و تا جایی که ممکن است و نیاز دارید ساختار، حمایت و کمک عملی ایجاد کنید؛ به عنوان مثال، در چند بار اول که کار را انجام می‌دهد، به او کمک کنید و بدانید که در این کارها شادی وجود دارد. در نهایت، او این وظایف را به تنهایی انجام خواهد داد، اما اگر از آنها لذت ببرد، آن روز خیلی سریع‌تر خواهد آمد.
همیشه به کودکان اجازه دهید «کار‌هایشان را خود انجام دهند» یا «کمک کنند»، حتی زمانی که کار برای شما بیشتر و سخت‌تر شود
کودکان نوپا شدیدا می‌خواهند بر دنیای فیزیکی خود مسلط شوند و وقتی ما از آنها برای انجام این کار حمایت می‌کنیم، مسئولیت «پاسخگو» بودن را بر عهده می‌گیرند، بنابراین به جای عجله در انجام فعالیت‌های فهرست خود، چارچوب را مجددا تنظیم کنید. شما با فرزندتان کار می‌کنید تا به او کمک کنید رضایت از «مشارکت» را کشف کند. این مهم‌تر از «انجام سریع یا بی‌نقص کار» است. بدانید که روابط شما نیز بهتر و عمیق‌تر خواهد شد، این همان چیزی است که بچه‌ها را تشویق می‌کند تا به مشارکت ادامه دهند.
بیشتربخوانید:
به جای دستور دادن، سعی کنید از فرزندتان بخواهید که خودش در مورد انجام کارها فکر کند
به عنوان مثال، صبح‌ها به جای فریاد زدن بر سر کودک پرهیجان و گفتن «دندان‌هایت را مسواک بزن! آیا کوله‌پشتی‌ات پر است؟ نهارت را فراموش نکن!»، می‌توانید بپرسید: «کار بعدی که باید انجام دهی تا برای مدرسه آماده شوی چیست؟» هدف این است که فرزندتان را صبح به صبح بر روی لیست کارهای خود متمرکز کرده و شروع به مدیریت وظایف صبحگاهی خود کند.
روال و ساختار ارائه دهید
این‌ها به دلایل زیادی در زندگی کودکان حیاتی هستند، از جمله مهم‌ترین آنها این است که به آنها فرصت‌های مکرر می‌دهد تا از طریق انجام یک سری وظایف نه فقط مجذوب‌کننده، خود را مدیریت کنند. ابتدا، به روال فعالیت‌های زمان خواب و مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها و آماده شدن در صبح مسلط می‌شوند. سپس عادت مطالعه موفق و نظافت خود را شکل می‌دهند. در نهایت، مهارت‌های اساسی زندگی را از طریق تکرار کارهای روزمره یاد می‌گیرند.
با استفاده از «التیام به جای تنبیه»، به کودک خود بیاموزید که مسئولیت تعامل خود با دیگران را بر عهده بگیرد.
وقتی دخترتان احساسات برادر کوچکش را جریحه‌دار کرد، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. ابتدا، به احساسات دخترتان گوش دهید تا به او کمک کنید که احساسات درهم تنیده‌ای را که باعث آزردگیش شده، حل کند. سپس، هنگامی که احساس بهتری کرد، از او بپرسید که چه کاری می‌تواند انجام دهد تا اوضاع بین آنها بهتر شود. شاید آن زمان آماده عذرخواهی باشد، یا ترجیح دهد به جای عذرخواهی کردن، با انجام کاری برای او مثل کمک به او در انجام کارهای روزمره‌اش یا در آغوش گرفتن او، همه چیز را التیام بخشد. این به کودکان می‌آموزد که رفتار آنها با دیگران هزینه دارد و همیشه باید به دنبال بازسازی و التیام روابط بعد از آسیب به دیگران باشند. از آنجایی که شما او را «مجبور» به عذرخواهی نمی‌کنید، او خودش می‌تواند «انتخاب» کند و این باعث ایجاد حس خوب و افزایش احتمال تکرار آن در کودک می‌گردد.
از فرزند خود برای کمک به پرداخت هزینه اشیای آسیب‌دیده حمایت کنید
اگر خود بچه‌ها در تامین هزینه اجناس آسیب‌دیده مثل کتاب‌ها یا تلفن‌های همراه گم شده و پنجره‌های شکسته شده با توپ مشارکت کنند، احتمال تکرار تخلف بسیار اندک است.
بیشتر بخوانید:
برای نجات فرزندتان از شرایط سخت عجله نکنید
برای حل مشکل در دسترس باشید؛ به او کمک کنید تا احساسات و ترس‌هایش را مدیریت کند؛ مطمئن شوید که او از دشواری‌ها شانه خالی نمی‌کند، ولی به او اجازه دهید خودش مشکل را حل کند، خواه مستلزم عذرخواهی یا جبران مشکل به شکلی دقیق‌تر باشد.
الگوی مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی باشید
در مورد انتخاب‌های مسئولانه‌ای که انجام می‌دهید، صریح باشید. به قول‌هایی که به فرزندتان داده‌اید عمل کنید و بهانه نیاورید. اگر به او قول می‌دهید که کاری را برایش انجام دهید، اما خود به این قول‌ها عمل نمی‌کنید، چرا او باید مسئول عمل به وعده‌ها و توافق‌هایش با شما باشد؟
هرگز به کودک خود برچسب «بی‌مسئولیت» نزنید
هرگز به فرزند خود برچسب «بی‌مسئولیت» نزنید. در عوض، مهارت‌هایی را که برای مسئولیت‌پذیری نیاز دارد به او بیاموزید. برای مثال، اگر همیشه چیزهایی را گم می‌کند، به او بیاموزید که هر وقت در حال ترک جایی است، لحظه‌ای صبر کند و همه چیزهایی را که برای بردن نیاز دارد، مرور کند.
به فرزند خود بیاموزید که یک برنامه مکتوب تنظیم کند
در زندگی پرمشغله قرن بیست و یکم، به فرزند خود بیاموزید که یک برنامه مکتوب از کل وظایف و تفریحاتش در طول هفته تنظیم کند. همه بچه‌ها باید تا دبیرستان بر این مهارت مسلط شوند، در غیر این صورت به سادگی همه چیز را انجام نمی‌دهند. اکثر بچه‌ها متوجه می‌شوند که این باعث می‌شود سطح استرس آنها پایین بیاید، زیرا دیگر، زمان انجام کارها را می‌دانند. مهم‌تر از همه، به آنها می‌آموزد که زمان خود را مدیریت کنند و در قبال تعهدات خود مسئولیت‌پذیر باشند.
همه بچه‌ها به تجربه کار کردن با دستمزد نیاز دارند
با پرداخت پول به کودک خود برای انجام کارهای داخل یا خارج از منزل که معمولا از او انتظار ندارید مثل شستن ماشین، برداشتن علف‌های هرز حیاط، پارو کردن برف محل زندگی در زمستان یا شغل‌های پاره وقت در تابستان پول بدهید. تعداد کمی از محیط‌ها به اندازه دنیای کار کردن با دستمزد خارج از خانواده، درباره مسئولیت‌پذیری آموزش می‌دهند.
یک خانواده بدون سرزنش ایجاد کنید
همه ما، به طور خودکار، می‌خواهیم وقتی همه چیز اشتباه می‌شود، کسی را مقصر بدانیم. ظاهرا «آمرزش و بخشیدن» ممکن است از تکرار مشکل جلوگیری کند. در واقع، سرزنش کردن، همه را به جای «جبران کار اشتباه»، به حالت تدافعی یا حتی حمله تبدیل می‌کند. «سرزنش»، مخالف عشق بی‌قید و شرط است. شما همیشه می‌توانید به جای «سرزنش» راه‌های بهتری از حالت «پذیرش موقعیت» داشته باشید.
به فرزندان خود بیاموزید - همانطور که النور روزولت گفت - آنها نه تنها حق دارند که یک فرد باشند، بلکه موظف هستند که یک فرد باشند.
مطالعات نشان می‌دهند افرادی که در هر موقعیتی مسئولیت می‌پذیرند، افرادی هستند که خود را مشتاق «متفاوت بودن و برجسته شدن» می‌دانند. این همان بچه‌ای است که می‌خواهید بزرگ کنید.