به گزارش خبرآنلاین به نقل از بررسی مطالعات افغانستان با توجه به این که مهد پیدایش داعش خراسان، افغانستان بود، این سئوال مطرح است که پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان و 3 سال حکمرانی طالبان، وضعیت داعش خراسان چگونه است؟ این یادداشت در پی پاسخ به این پرسش است.
در 3 سال گذشته که حکومت طالبان در افغانستان حاکم بوده است، نظریات مختلفی پیرامون وضعیت داعش در افغانستان مطرح شده است. دو دسته از نظرات از سوی مخالفان و حاکمیت مطرح شده است که می‌توان به آنها عنوان رویکرد بزرگنمایی و رویکرد انکار عنوان داد و در مقابل رویکرد واقع‌نگری را مطرح کرد.
رویکرد بزرگنمایی
مخالفان طالبان، در این مدت، بر اظهاراتی نظیر افزایش تعداد نیروهای داعش خراسان، تقویت این گروه، پیوند بین داعش و طالبان و چشم‌پوشی طالبان از حملات داعش علیه شیعیان تاکید داشته‌اند. فصل مشترک اظهارات مخالفان طالبان این است که داعش در افغانستان تقویت شده و این تقویت بی ارتباط با روی کار آمدن طالبان نیست.
به نظر می‌رسد رویکرد مخالفان در قبال داعش خراسان بیش از آن که مبتنی بر واقعیت باشد، سیاسی باشد چرا که در این مدت، نه تنها هیچ گونه مستندانی برای این ادعاها ارائه نشده است بلکه شواهد میدانی خلاف آن را بیان می‌کند. به ویژه این که با توجه به عقاید ایدئولوژیکی متضاد داعش و طالبان و رقابت قدرت بین این دو، امکان همکاری بین آنها منتفی است. لذا رویکرد بزرگنمایی وضعیت داعش، به منظور ایجاد هراس منطقه و فرامنطقه از حکومت طالبان اتخاذ شده است.
رویکرد انکار
از سوی دیگر، حکومت طالبان ادعای شکست داعش را دارد. مقامات مختلف طالبان مانند امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه و ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان بارها بر شکست داعش در افغانستان اشاره کرده‌اند. اما وقوع حملات داعش، خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. تداوم حملات داعش در داخل افغانستان و نیز وجود مستنداتی مبنی بر پیوند بین حملات صورت گرفته در ایران و روسیه با داعش خراسان بیانگر آن هستند که رویکرد حکومت طالبان مبنی بر انکار داعش در افغانستان، سیاسی است تا مبتنی بر واقعیت. هدف از این رویکرد، اطمینان‌بخشی به مردم افغانستان و جامعه جهانی برای نشان دادن تعهد و توانمندی در مبارزه با داعش است.
رویکرد واقع‌نگری
با توجه به اشکالات و خطاهایی که در این دو رویکرد وجود دارد، باید برای دریافت واقعیت وضعیت داعش در افغانستان به سیر حملات داعش رجوع کرد. پیش از به قدر رسیدن طالبان و به ویژه در آخرین سال‌های جمهوریت، داعش در تمام جغرافیای افغانستان تاخت و تاز می‌کرد. انفجار خونبار در فرودگاه کابل نمونه‌ای از دست باز داعش خراسان در انجام عملیات‌های پر تلفات بود. در نخستین سال حکومت طالبان هم، این گروه در نقاط مختلف افغانستان عملیات‌های خونینی به ویژه علیه شیعیان انجام داد.
طالبان در دومین سال حکومت خود، سیاست منسجمی را در قبال داعش خراسان روی دست گرفت، قلع و قمع نیروهای داعش را به طور وسیعی آغاز کرد و تعداد زیادی از رهبران داعش، مراکز فرماندهی و عملیاتی این گروه را طی رشته عملیات‌هایی هدف حملات بی‌رحمانه قرار داد. این سلسله عملیات‌ها که بیشتر در سال دوم بود و تاکنون ادامه دارد، تاثیر چشمگیری در کاهش عملیات‌های داعش داشته است به گونه‌ای که تعداد عملیات‌های داعش خراسان که در نخستین سال حکومت طالبان گاه به 30 عملیات در ماه می‌رسید، در سومین سال حکومتداری طالبان به یک یا صفر عملیات در ماه رسید.
نمودار فوق که توسط گروه بین‌المللی بحران تهیه شده است، حجم عملیات‌های داعش خراسان را از سال 2018 تا اول سال 2024 میلادی نمایش می‌دهد. دو موج نخست، نمایش حجم وسیع عملیات‌های داعش در سال‌های پایانی جمهوریت است و نشان دهنده تاخت و تاز این گروه در جغرافیای افغانستان است. همان گونه که نمودار نشان می‌دهد، پس از آغاز اقدامات حکومت طالبان علیه داعش، کاهش چشمگیر در تعداد عملیات‌های داعش دیده می‌شود به گونه‌ای که انتهای منحنی به طور ممتد نزدیک به عدد صفر است. 8 ماه نخست سال 2024 تا محدوده زمانی حال که در این نمودار ترسیم نشده نیز وضعیت عملیات‌های داعش به همین منوال بوده است و حکایت از افول عملیات‌ها دارد.
با این تفصیل، می‌توان به این نتیجه رسید که داعش خراسان دست کم در داخل افغانستان زمین‌گیر شده و قدرت عملیاتی این گروه به طور چشمگیری کاهش یافته است. این به معنای رد رویکرد بزرگنمایی که از سوی مخالفان طالبان اتخاذ شده، می‌باشد. از سوی دیگر، معدود عملیات‌هایی که داعش در افغانستان انجام می‌دهد، حکایت از عدم نابودی کامل داعش دارد و رویکرد انکار را که حکومت طالبان در پیش گرفته نیز رد می‌کند.
بر اساس شواهد متعدد می‌توان گفت که داعش خراسان، در درون افغانستان تعداد زیادی از نیروهای رزمی و فرماندهان عملیاتی خود را از دست داده است و معدود نیروهای باقی مانده، در سلول‌های مخفی به حالت خفته قرار گرفته‌اند. این سلول‌های خفته هر از گاهی دست به عملیات‌های خبرساز می‌زنند تا داعش را زنده نشان دهند. از سوی دیگر، بخشی از نیروهای داعش خراسان به کشورهای دیگر متواری شده و در آنجا سکنی گزیده‌اند. این نیروها در بخشی از عملیات‌های فرامرزی داعش نقش داشته و خواهند داشت. هر چند که در ارتباط بین این حملات فرامرزی و هسته رهبری داعش خراسان تردیدهایی وجود دارد و احتمال هدایت این حملات توسط بازیگر سوم وجود دارد.
جمع‌بندی
شاخه خراسان گروه تروریستی داعش با ایدئولوژی و اهداف خاص خود از سال 2014 تاکنون به حیات و بقای خود در افغانستان ادامه داده است. رشد چشمگیر این گروه در دوران جمهوریت با 300 هزار نیروی امنیتی افغانستان و صدها هزار نظامی خارجی یکی از ابهامات است. با قدرت گرفتن طالبان، به دلیل تضاد ایدئولوژیکی و ماهیت رقابتی طالبان با داعش و نیز پایان استفاده ابزاری از داعش در جغرافیای افغانستان، داعش خراسان دچار افول شد اما تا پایان شکست کامل فاصله وجود دارد.
خطر رشد مجدد داعش به دلیل جغرافیای ژئواستراتژیکی افغانستان همچنان وجود دارد. ممکن است این بار برخی کشورها که در زمان جمهوریت با استفاده از کارت داعش بازی می‌کردند، این بار بازی را در افغانستان و فراتر از افغانستان گسترش دهند و تحت نام داعش اهداف خود را دنبال کنند.
311311