غزال زیاری: آشپزی امر مهمی در زندگی امروزی ماست؛ تا جایی که برخی از محققان بر این باورند که آشپزی کردن باعث شده تا اجدادمان کالری اضافی موردنیاز برای رشد مغزهایشان را به دست بیاورند. اما حالا این سؤال مطرح می‌شود که آشپزی از چه زمانی شروع شد؟
نمی‌توان در پاسخ به این سؤال، زمان مشخصی تعیین کرد؛ اما شواهد حاکی از آن است که انسان‌ها حداقل پنجاه‌هزار سال پیش و حداکثر از 2 میلیون سال پیش غذا می‌پختند. این شواهد از دو حوزه متفاوت به دست می‌آید: باستان‌شناسی و زیست‌شناسی.
کنترل آتش، نشانی از شروع پخت و پز؟
یکی از شواهد باستان‌شناسی در این رابطه، کشف دانه‌های نشاسته پخته‌شده موجود در جرم یا پلاک دندانی است. ریچارد رانگهام، استاد بازنشسته انسان‌شناسی زیستی دانشگاه هاروارد دراین‌باره گفت: «می‌توان این دانه‌های پخته‌شده را در دندان‌های انسان‌های 50 هزار سال پیش یافت.»
اما شواهد مربوط به زمان‌های قبل از آن، چندان واضح نیست؛ دانشمندان در کل به دنبال شواهدی هستند که نشان دهد که افراد آتش را کنترل کرده بودند؛ هرچند که شواهد کنترل آتش، لزوماً اثبات‌کننده پخت‌وپز نیست؛ چراکه انسان‌ها ممکن بود تا از آتش برای گرما یا برای ساختن ابزارها بهره ببرند.
بتان لینسکات، ژئوشیمی‌دان باستان‌شناسی دانشگاه آکسفورد دراین‌باره گفت: «در تمام مدارک باستان‌شناسی شواهدی از آتش‌سوزی وجود دارد. اما مشکل در تشخیص این است که آیا آن آتش کنترل‌شده بود یا آتش‌سوزی طبیعی (یک بحث، بحث آتش‌سوزی طبیعی است و بحث دیگر، آتشی که توسط انسان‌ها و به قصد طبخ غذا روشن می‌شد). یکی از نکات کلیدی به هنگام جستجو برای یافتن شواهدی برای کنترل آتش، ساختار احتراق واقعی است: مشاهده سنگ‌های چیده شده به شکل یک دایره و یافتن مقداری خاکستر در وسط آن، شاید مقداری فیتولیت (ساختارهای سیلیسی به‌جامانده از گیاهان مرده) و مصنوعات و چیزهای سوخته شده.»
شواهد آتش‌های انسانی
محققان، بقایای این‌چنینی را در مکان‌های متعددی یافته‌اند که به دوران قبل از هومو ساپینس‌ها برمی‌گردد؛ این بدان معناست که انسان‌های اولیه هم از آتش استفاده می‌کردند. تیمی تحقیقاتی در غار قسم فلسطین اشغالی، شواهدی از یک آتشدان سیصدهزارساله را در نزدیکی بقایای حیوانات سلاخی شده یافتند و درعین‌حال در غاری در سافولک انگلیس هم آتشدانی چهارصدهزارساله حاوی استخوان‌های سوخته و سنگ چخماق یافت شد.
اما این یافته‌ها به اینجا ختم نشد و رؤیت خاکستر در غار Wonderwerk در آفریقای جنوبی باعث شد دانشمندان به این شک کنند که آشپزی از یک‌میلیون سال پیش آغاز شده است. رانگهام در این‌باره گفت: «این غار حدود 30 متر عمق دارد و آن‌قدر عمیق است که نمی‌توان این احتمال را داد که در اثر فرآیند طبیعی، یک‌میلیون سال پیش این خاکستر را تولید کرده باشد.» حتی شواهدی از آتش‌سوزی کنترل‌شده در 1.6 میلیون سال پیش در کنیا نیز یافت شده است.
آشپزی و تکامل بدن انسان
به‌علاوه شواهد بیولوژیکی از زمان شروع آشپزی در روش تکامل بدن انسان وجود دارد. رانگهام دراین‌باره گفت: «ما گونه‌ای متفاوت با دیگر گونه‌های روی زمین هستیم؛ چراکه ازنظر بیولوژیکی با خوردن غذاهای پخته سازگار شده‌ایم.»
رانگهام ادامه داد: «پس حالا این سؤال مطرح می‌شود که چه زمانی انسان شروع به آشپزی کرد؟» او معتقد است که این اتفاق ممکن است حتی قبل از ظهور انسان مدرن رخ‌داده باشد.
هومو ارکتوس اولین هومینینی بود که ازنظر بدنی بیشتر شبیه انسان و کمتر شبیه نخستی‌سانان بود و برخی از شواهد و قراین حاکی از آن است که آن‌ها احتمالاً اولین گونه‌هایی بوده‌اند که آشپزی و پخت غذا را آغاز کرده‌اند.
لازم به ذکر است که یکی از تفاوت‌های عمده بین انسان و نخستینیان، اندازه روده‌ها است. با در نظر داشتن اینکه غذای پخته‌شده، به هضم کمتری دارد، روده ما انسان‌های مدرن، کوچک‌تر از روده آن‌هاست.
رانگهام دراین‌باره توضیح داد: «روده بزرگ ما که آخرین بخش دستگاه گوارش انسان است، تقریباً دوسوم اندازه‌ای است که اگر شامپانزه، بونوبو یا گوریل بودیم. این بدان معناست که ما به‌جای شکم‌های برآمده، شکم نسبتاً صافی داریم.»
بدن موجودات نخستین غیرانسانی، برای تطبیق یافتن با روده‌های بزرگ‌تر، لگن‌های پهن و دنده‌های گشادی داشتند. رانگهام دراین‌باره گفت: «اجداد انسانی ما حدود 2 میلیون سال پیش، این ویژگی‌ها را از دست دادند. موضوع دیگری که در آن زمان اتفاق افتاد، چشمگیرترین کاهش اندازه دندان‌های جونده در تاریخ تکامل بشر بود. این هم با این ایده که ناگهان چیزی در رژیم غذایی بشر تغییر کرده، مطابقت دارد. به‌طور خاص، با رژیم غذایی جدید (پخته شدن غذاها)، جویدن راحت‌تر و غذاها نرم‌تر شده است.»
این اتفاق تقریباً در همان زمان و حدود 1.8 میلیون سال پیش رخ داد.
رانگهام گفت: «داستان بزرگ اینجاست که آشپزی، حدود 1.9 میلیون سال پیش و با منشأ گونه‌ای که در تکامل انسان بیشتر شبیه ماست یعنی هومو ارکتوس، آغاز شد. فکر می‌کنم که داستان بسیار قانع‌کننده این است که آشپزی و کنترل آتش، دلیل اصلی تکامل هومو ارکتوس بوده است.»
البته بدون وجود شواهدی مبنی بر استفاده کنترل‌شده از آتش در آن زمان‌ها، این ایده که هومو ارکتوس‌ها اولین آشپزها بوده‌اند، هنوز جای بحث دارد.
لینسکات دراین‌باره توضیح داد: «افراد زیادی هنوز روی این موضوع کار می‌کنند؛ تصور می‌کنم این بحث برای مدت‌ها نیز ادامه خواهد داشت و نمی‌دانم که آیا می‌توان زمان دقیقی را برای شروع آشپزی انسان‌ها معین کرد یا خیر.»
منبع: livescience
58321