امیرالمومنین با برشمردن 9 عمل زشت در میان اقشار مختلف جامعه، مردم را در یک دسته برادر دینی و در دسته دوم هم نوع یکدیگر می داند و به تعامل با مردم، اجرای عدالت حاکمان میان مردم و پرهیز از زورگویی تاکید می فرماید.
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم بهاری، کارشناس معارف اسلامی در گفت‌وگو با پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، با بیان اینکه امام علی علیه السلام در جامعه روش و منش خود را با الگوبرداری از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله منطبق کرده، می‌گوید: ایشان در دوران حضور در مدینه، در مکه، در دوران حیات رسول اکرم صل الله علیه و آله، حتی بعد از رحلت پیامبر که 25 سال دوره بسیار بسیار بحرانی و سخت و به تعبیر خودشان استخوان در گلو و خار در چشم بوده، چه در پنج سال آخر عمر شریفشان در حکومت و دوران خلافت برخوردشان با مردم یک برخورد ویژه بوده است.
9 عمل زشت میان اقشار مختلف
حجت الاسلام و المسلمین بهاری درباره عمل زشت 9 گروه به نقل از کتاب دعائم الاسلام در جلد اول از امام علی علیه السلام، می گوید: درماندگی و ناتوانی از دولتمردان، بخیل بودن ثروتمندان، زودعصبانی شدن دانشمندان، حرکات بچگانه ای که میانسالان انجام دهند، جدایی و دوری حاکمان از مردم، دروغ گفتنِ قاضی ها، بیماری کهنه از پزشکان، بدزبانی از زن ها و سختگیری و ستمگری از سلاطین اعمال زشتی هستند.
وی می افزاید: مرحوم آقای خویی روایتی از امام علی در مِنهاج البِراعه در شرح نهج البلاغه در جلد 21 صفحه 107 نوشته است: کسی که خود را پیشوای مردم قرار داده قبل از اینکه مردم را آموزش بدهد خود را آموزش بدهد به اخلاقی که لازمه جامعه است.
ضربات اساسی به جامعه با مردم فریبی
وی تصریح می کند: در بین مردم و در بین کسانی که در جایگاه مدیریتی جامعه بشری قرار می گیرند فراوان‌اند کسانی که می گویند احترام به مردم بگذارید و مردم را دوست بدارید اما در عمل چنین چیزی از آنها دیده نمی شود. شاید کسانی مانند معاویه در ظاهر دنیایی تعریف و تمجید از مردم انجام می دادند ولی در باطن ضربات اساسی را بر پیکره جامعه وارد می کردند.
حجت الاسلام و المسلمین بهاری با اشاره به اینکه وجود مبارک امام علی علیه السلام هم بیان صاف و صادقی داشتند هم عملشان صادقانه و الهی بود، می افزاید: لذا می بینید ایشان برای اینکه مردم و جامعه در تمامی ابعاد به یک موفقیتی برسند از خود سیره ای جا گذاشتند. در این سیره گاهی حضرت مبارزه کردند و گاهی سختی های بسیار زیادی را به جان خریدند. وقتی ما رفتارهای این بزرگوار را نسبت به جامعه پیرامونی خودشان می بینیم این مطالب برایمان روشن می شود.
تقویت ارتباط بنده با خدا
این کارشناس معارف اسلامی در ادامه می گوید: امام علی علیه السلام بیان می کند مردم در مرحله اول اگر می خواهند احترام ببینند رابطه خود را با پروردگار عالم تقویت کنند. اگر رابطه بین مردم و خدا اصلاح شود بسیاری از اتفاق ها رخ خواهد داد. امام می فرماید هر کسی آنچه را که میان او و خداست اصلاح کند خدا ارتباط میان او و مردم را اصلاح می کند و هر کسی کار آخرتش را در دنیا اصلاح کند خدا کار دنیایش را اصلاح می کند. از این احادیث پیداست همه این امورات به یکدیگر گره خورده اند.
داشتن رفتار آگاهانه
وی اظهار می کند: به عقیده امیرالمومنین اگر می خواهید حرمتتان حفظ شود عالمانه و آگاهانه صحبت کنید تا قدر و حد و اندازه شما روشن و مشخص شود. کسی از شما نگوید خدایا از امتحان به تو پناه می برم، کسی نیست در عالم امتحان نشود اما اگر کسی خواست از امتحان نجات پیدا کند به خدا پناه ببرد که از فتنه های گمراه کننده انسان باید به خداوند پناهنده شود.
حجت الاسلام و المسلمین بهاری با بیان اینکه از گنج های بهشت، خدمت کردن و پنهان کردن امر خدمت به مردم است، خاطرنشان می کند: امام علی علیه السلام مردم را به صبر بر مصیبت ها، مخفی کردن گرفتاری ها و علنی نکردن شکایت ها توصیه می کند.
خودتان عهده دار ادب کردن خودتان باشید
این کارشناس قرآن در ادامه می گوید: ایشان به مردم تذکر عمومی می دهد و می فرماید: ای اسیران هوا و هوس آرزوهایتان را کوتاه کنید، چون مردم دلبسته دنیا می شوند. جز صدای دندان های حوادث از این دنیا چیزی به گوششان نمی رسد و از این دنیا نمی ترسند، ای مردم خودتان عهده دار ادب کردن خودتان باشید و نفس را از جرات بر عادت های هلاک کننده در امان نگه دارید و دور کنید.
وی تصریح می کند: در اینجا معلوم می شود حضرت بسیاری از مطالب را از خود مردم می طلبد حتی رعایت بسیاری از مباحث و مسائل را. به همین منظور می فرماید: زاهد در دنیا حرام بر صبرش غلبه نکند و حلال از شکرش نیافتد و زبان شکر داشته باشد.
مردم یا برادر تواند یا هم‌نوع تو
حجت الاسلام و المسلمین بهاری درباره نامه 21 امیرالمومنین به محمد ابن ابی بکر، فرماندار مصر می گوید: در فرازهایی از این نامه آمده که مهربانی با مردم را کوشش دل خودت قرار بده، با همه مردم دوست و مهربان باش، بدان مبادا مانند حیوان شکاری با مردم برخورد کنی و فکر کنی غنیمت گرفته ای، چون مردم دو دسته اند دسته ای برادران دینی تو و دسته ای دیگر مانند تو در آفرینش یکی هستند.
این کارشناس معارف اسلامی ادامه می دهد: جالب است ایشان این عبارات را هم برای مالک اشتر که قرار بود جانشین محمد ابن بی بکر شود و عمرش به این سِمَت نرسید بیان کرده و می فرماید: اگر گناهی از آنها سر می زند یا علت هایی بر آنان عارض می شود یا خواسته، ناخواسته اشتباهی مرتکب می شوند آنها را ببخش و بر آنها آسان بگیر، آن‌طوری که تو دوست داری خدا ببخشد و بر تو آسان بگیرد.
اهمیت تقسیم نگاه به جمعیت
وی دیگر ویژگی های حاکمان را از نگاه امام این‌گونه توصیف می کند: همانا تو از آنها برتری و امام تو از تو برتر است و خدا بر هرکسی که فرمانداری مصر داده بالاتر است. با مردم فروتن باش، نرم‌خو و مهربان باش. گشاده رو و خندان باش. بال های رحمتت را برای مردم باز کن. در نگاه هایت، در نیم‌نگاه‌هایت، در خیره شدن هایت به مردم به تساوی رفتار کن و نگاه ات را عادلانه تقسیم کن تا بزرگان در ستمکاری تو طمع نکنن.
حجت الاسلام و المسلمین بهاری با اشاره به تاکید امام به دوری از بی عدالتی می گوید: امام می فرماید: ناتوان ها ممکن است در عوض این اتفاق از عدالت تو مایوس شوند لذا حواست جمع باشد این نگاهت ممکن است ضعفا را از عدل تو مایوس کند و عدالت تو را زیر سوال ببرند چون خداوند از شما بندگان درباره اعمال کوچک و بزرگ، آشکار و پنهان پرسش می کند.
این کارشناس قرآن با بیان اینکه در همه جا خط قرمز امیرالمومنین خداست، می گوید: امام تکیه خوبی به مردم دارد. مثلا در تصنیف غُرَرُالحِکَم و دُرَرَالکِلَم در حدیث 79 و 82 می فرماید دل های مردم صندوقچه های حاکم است پس حاکم آنچه از عدالت و یا ظلم در آن قرار بدهد همان را خواهد دید و این حاکم است که مردم را پرورش می دهد.
ترک وطن از زورگویی حاکم
وی درباره حکمت 476 نهج البلاغه اظهار می دارد: بعضی از کسانی که با مردم در ارتباطند بدانید که عدالت را اجرا کنید، زورگویی و ستمگری را قطع کنید، چون زورگویی مردم را به ترک وطن وا می دارد، آنها را به قیام مسلحانه می کشاند.
حفظ حکومت با اجرای عدالت
حجت الاسلام و المسلمین بهاری بیان می کند: خداوند عزوجل بر پیشوای آن عادل واجب کرده سطح زندگی خودشان را با مردم ناتوان برابر کنند تا فقرِ فقیر او را برآشفته نکند. اگر چنین اتفاقی رخ داد قطعا در جامعه آرامشی ایجاد می شود. اگر کسی با عدالت رفتار کند خداوند حکومتش را نگه می دارد.
این کارشناس معارف اسلامی با اشاره به فرمایش امام علی علیه السلام به امام مجتبی علیه السلام در کتاب ارشادالقلوب نوشته مرحوم دیلمی می فرماید: پسر جان! هر موقع قدرت تو را به ظلم زیر دست خودت فراخواند قدرت خدا را بر خودت یادآوری کن، دوست داشتن مردم یعنی خودت به خودت نهیب بزنی و نسبت به اعمالت مراقبت کنی.
وی با اشاره به فرمایش امام در نهج الفصاحه اظهار می دارد: هر طور باشید حاکم و حکومت هم با شما همانگونه خواهد بود. اگر می خواهید حاکمیت صادق باشد مردم با همدیگر صادق باشید. با احمق ها هیچوقت مشورت نکنید، از دروغگو یاری نگیرید، به دوستی کسانی که خودشان را از حکومت می دانند اعتماد نکنید.