دکتر اکبر کوشانفر؛ متخصص کودکان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
سردرد از مشکلات شایع در طب کودکان و بزرگسالان است که میتواند بر توان یادگیری کودک، خاطرات، شخصیت، فعالیت‌های اجتماعی و تحصیلی او تاثیر بگذارد. در اغلب موارد علت مراجعه والدین به پزشک، کسب اطمینان از این که سردرد زندگی فرزندشان را تهدید نکند، است بنابراین تشخیص موارد سردرد خطرناک از موارد دیگر یکی از اصول رویکرد بالینی با این مشکلات است. در این‌گونه موارد ارزیابی دقیق بیمار و رد مسائل و ضایعات فضاگیر درون جمجمه ضروری است. نکته قابل توجه دیگر در رابطه با کودکان، عدم توانایی در بیان علائم است؛ بنابراین علائم سردرد الگوی قابل پیش‌بینی نداشته و ممکن است حالت‌هایی چون بیقراری، بی‌خوابی، ترس از نور یا مالیدن مکرر سر و چشم وجود داشته باشد. طبقه‌بندی انجمن بین‌المللی سردرد کودکان آمریکا براساس درمان، به حاد موضعی و منتشر، مزمن پیش رونده و غیر پیش رونده انجام شده است. سردردهای حاد برای اولین بار اتفاق می‌افتد که ممکن است موضعی یا منتشر باشد چنانچه کودک خوشحال نباشد یا علائم عصبی و استفراغ داشته باشد، باید آن را در یک فوریت پزشکی تلقی نمود و با بررسی موارد متعدد از عفونت سیستم عصبی مرکزی گرفته تا مننژیت، ضربه‌های مغزی، خونریزی مغزی و فشارخون به تشخیص درست رسید. اگر سردرد با تهوع، استفراغ، حالت خواب‌آلودگی، تغییرات شخصیتی، کاهش بینایی، تاری دید همراه باشد، ضایعات و تومورهای داخل جمجمه را باید مدنظر داشت.
سردردهای موضعی کودکان
این نوع سردرد میتواند ناشی از سینوزیت، اوتیت (عفونت گوش میانی) و اختلالات و مشکلات دندان باشد، برخی از این علل ممکن است باعث سردرد مزمن و طولانی بشوند. در سینوزیت حاد ممکن است سردرد در نواحی پیشانی یا گونه‌ها باشد و با علائمی چون ترشحات چرکی بینی و ته حلق، تب، سرفه‌های طولانی و آلرژی مزمن همراه گردد. در کودکان زیر چهار سال به علت عدم تشکیل کامل سینوس‌ها کمتر شایع است و از چهار سال به بالا علائم سینو برونشیت شایع و یکی از پرهزینه‌ترین بیماریهای غیر کشنده در دنیا محسوب می‌شود و طبق آمار تنها در آمریکا سالانه 30 میلیون نفر به رینوسینوزیت مبتلا هستند که این سینوزیت ویروسی، باکتریایی و آلرژی است و درمان‌های خاص خود را دارد و در بررسی گرافی ساده افزایش ضخامت مخاط سینوس‌ها مشاهده می‌شود و تجویز آنتی‌بیوتیک انتخابی و داروهای ضد احتقان و در صورت لزوم داروهای ضد آلرژی ضروری است. عفونت گوش میانی یکی دیگر از علائم شایع سردرد در کودکان است در این حالت کودک بعد از یک هفته با عفونت سرماخوردگی، درد در ناحیه گوش، بیقراری و بیخوابی‌های شبانه مراجعه می‌کند و در کودکان 2-4 سال به علت کوتاهی مجرای بینی و گوش شایع و درمان‌های خاص انجام می‌شود. اختلالات انکساری چشمی نیز میتواند باعث سردرد در کودکان گردد. سردرد ممکن است در پی مطالعه طولانی مدت یا مثلا تماشای تلویزیون رخ دهد. سردرد با منشاء دندانی شامل پوسیدگی دندان، آبسه دندان و ضایعات مفصلی را نیز باید در نظر داشت.
سردردهای حاد راجعه
سردرد میگرنی نمونه کلاسیک سردردهای راجعه است. سردردهای میگرنی ویژگی حمله‌های ناگهانی بودن را دارند در فواصل حملات بیمار بدون علامت است. سردرد، تهوع، استفراغ، ترس از نور و تمایل به خواب رفتن در ضمن حملات دیده می‌شود. اغلب سردرد تکراری در کودکان زیر ده سال ناشی از میگرن است این عارضه خانوادگی و سابقه خانوادگی در 70-90 درصد موارد مثبت است سردرد میگرنی اغلب در کودکان متفاوت با بزرگسالان است. سردردها اغلب با برخی پدیده‌ها شعله‌ور می‌شوند برخی از این عوامل مانند اضطراب، مسافرت، آلودگی هوا، تجویز بعضی داروها و رژیم غذایی موثر است. برخی مواد غذائی مانند شکلات، انواع سس‌های تند و محرک، مواد حاوی نیترات (نگه‌دارنده مواد غذائی)، آب میوه و کنسروهای صنعتی را بعنوان عوامل محرک در این رابطه ذکر می‌کنند. چنانچه شرح‌حال کودک و سابقه خانوادگی به نفع میگرن و معاینه عصبی طبیعی بود درمان میگرن شروع می‌شود. میگرن کودکان در 15درصد موارد با اختلالات بینائی شروع می‌شود کودک دچار میگرن تمایل به تنها بودن دارد و مکان تاریک و آرام را ترجیح می‌دهد و تلاش می‌کند بخوابد، بی‌اشتهائی، تهوع، استفراغ، درد شکم دارد و گاهی حملات 1-2 نوبت در ماه و بین 2-6 ساعت طول می‌کشد و با افزایش سن حملات طولانی‌تر و دفعات آن بیشتر شده و پاسخ به درمان ضعیف‌تر می‌شود.
سردردهای مزمن غیر پیش رونده
این سردردها به‌علت مشکلات روحی ایجاد می‌شود و زمینه ارگانیک ندارد. سردردهای تنشی که مرتبط با استرس، وسواس، افسردگی و تمارض می‌باشد، در کودکان زیر ده سال کمتر شایع و در دوران بلوغ شیوع بیشتری دارد.
درمان سردرد کودکان
در مواقع سردرد تجویز مسکن‌های ساده مانند استامینوفن، ایبوپروفن و همچنین داروهای ضد استفراغ معمولاً مفید واقع می‌شوند. در بزرگسالان که دارای حملات مکرر هستند داروی ارگوتامین و انقباض کننده عروق بصورت قرص زیرزبانی باعث توقف حملات می‌شود. در موارد سردردهای روحی و عصبی تجویز آرام‌بخش و برطرف کردن مشکلات روحی ضروری است. در مواردی مانند سینوزیت، اوتیت و مشکلات دندان با برطرف شدن علت اولیه سردرد بهبود پیدا می‌کند.