راه قرار گرفتن در راه سلوک و تهذیب نفس چیست؟

 علمای اخلاق برای تهذیب اخلاق و سیر الی الله و پرورش فضائل اخلاقی، گام های عملی پیشنهاد کرده اند که عبارتند از:
1ـ توبه: اولین گام برای تزکیه توبه است. مرحوم فیض کاشانی می گوید: توبه از گناه و بازگشت به سوی ستار العیوب، آغاز راه سالکین و سرمایة پیروزمندان و نخستین گام مریدان و کلید علاقه مندان است.
2- مشارطه: یعنی شرط کردن با نفس خویش با تذکرات و یادآورهایی که همه روز تکرار شود و بهترین وقت آن بعد از فراغت از نماز صبح است. علمای اخلاق در این باره می گویند: بهتر است انسان پس از ادای فریضه صبح و تعقیبات آن بنشیند و با نفس خود مذاکره کند و بگوید: ای نفس من، به جز عمر، سرمایة دیگری نداری. سپس در مورد هر یک از اعضای بدن سفارش کند و از آنها پیمان بگیرد که گناه نکنند.
3ـ مراقبه: یعنی انسان بعد از عهد با خویش برای طاعت خدا مراقب پاکی خود باشد و بداند که خداوند همواره مراقب اعمال او است و این آیه را همیشه در نظر داشته باشد که :ألم یعلم بأنّ الله یری؛ آیا نمی داند که خداوند می بیند.
4ـ محاسبه: یعنی به حساب نفس رسیدن یا نفس را به حساب کشیدن. پیامبر اکرم(ص) بر محاسبه نفس تأکید ورزیدن و فرموده اند: به حساب نفستان برسید، قبل از آن که به حساب شما برسند و خودتان را بسنجید، پیش از آن که شما را بسنجند.
در جای دیگر فرموده اند: انسان هرگز اهل ایمان نخواهد شد مگر این که در حسابرسی خویش سخت گیر باشد، حتی سختگیرتر از حساب شریک نسبت به شریکش.
بهترین طرز محاسبه نفس آن است که در آخر شب عمل روزانه خود را مرور کند. اگر کارشایسته ای انجام داده،آن را تقویت کند و خدا را سپاس گوید و اگر عمل زشتی مرتکب شده، استغفار نماید.
5ـ معاتبه: یعنی نفس را سرزنش کردن و اگر انسان پس از محاسبه متوجه خطای خود شد، باید واکنش نشان دهد تا باعث جرأت و جسارت نفس نگردد. برای این منظور ابتدا باید نفس را ملامت کرد واگر باز به انجام امور خلاف ادامه داد، خود را از بعضی لذائذ زندگی در مدت معیّنی محروم ساخت. امام علی(ع) دربارة متقین می فرماید: هرگاه نفس او در انجام وظایفی که خوش ندارد سرکشی کند (به راه گناه برود) او هم از آن چه دوست دارد، محرومش می سازد. در مورد مرحوم آیت الله بروجردی نقل شده که هر گاه عصبانی می شد، بلافاصله پشیمان شده و در مقام عذر خواهی بر می آمد و طبق نذری که داشت، فردای آن روز را برای جبران این کار روزه می گرفت. به این ترتیب خود را در برابر این کار کوچک تنبیه می کرد.