رویکرد نامتوازن فرانسه در قفقاز جنوبی/ اتفاقی که باکو را تحریک می‌کند

به گزارش خبرآنلاین ولی کالجی در یادداشتی در ایراس نوشت:

به قدرت رسیدن نیکول پاشینیان در ارمنستان در ماه می‌2018، افول روابط ارمنستان و روسیه، جنگ دوم قره باغ و تشدید تنش و درگیری بین فرانسه و ترکیه و همچنین بین فرانسه و آذربایجان از عوامل اصلی هستند که فرانسه را به سمت رویکردی جدید و نامتعادل در قفقاز جنوبی سوق داده اند. در این راستا، رشد روزافزون روابط دفاعی و نظامی بین ارمنستان و فرانسه نشانه دیگری از کاهش همکاری‌ها و تعهدات بین ارمنستان و فدراسیون روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) است.

در واقع، توسعه روابط دفاعی و نظامی ارمنستان با فرانسه، یونان و هند، جمهوری آذربایجان را برای تقویت روابط دفاعی و نظامی با ترکیه، اسرائیل و پاکستان تحریک کرده است. این تحول باعث تشدید اختلافات و تنش‌ها بین باکو و پاریس نیز شده است. رویکرد جدید فرانسه با رویکرد نسبتاً متعادل آن در گذشته در قفقاز جنوبی، به ویژه در مورد درگیری بین ارمنستان و آذربایجان متفاوت است. با این حال، اگر ارمنستان بخواهد با خروج از پیمان امنیت جمعی گام‌هایی برای کاهش روابط نظامی و دفاعی با روسیه بردارد، فرانسه راه دشواری برای پر کردن خلاء نظامی و دفاعی پیش رو خواهد داشت. تردیدی نیست که ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو با توجه به نقش و رویکرد جدید فرانسه با حمایت از این پیمان موافقت نخواهد کرد. از سوی دیگر، وابستگی ایتالیا و اروپای شرقی به گاز آذربایجان و ترانزیت آن از طریق کریدور میانه، توانایی فرانسه برای ایفای نقش نظامی و دفاعی موثر در ارمنستان را – حداقل به وضوح – کاهش خواهد داد. در این میان، شاید هند، یونان و ایالات متحده بتوانند به ارمنستان کمک کنند و تا حدودی به فرانسه در بهبود رویکرد جدید خود در قفقاز جنوبی کمک کنند.

فرانسه از لحاظ تاریخی یک بازیگر خارجی مهم در قفقاز جنوبی بوده است. نقش کنفرانس صلح پاریس در سال 1919 پس از پایان جنگ جهانی اول نقطه عطفی در نفوذ فرانسه در معادلات منطقه بود، زمانی که سه جمهوری مستقل ارمنستان، آذربایجان و گرجستان (1918-1921) برای اولین بار تاسیس شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فرانسه در موقعیتی کاملاً متفاوت از سایر کشورهای اروپایی در روند توسعه در منطقه قفقاز قرار گرفت. فرانسه تنها کشور اروپایی بود که در روند مذاکرات صلح قره باغ عضو گروه مینسک (فرانسه، روسیه و ایالات متحده) وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) بود. این موضع به فرانسه اجازه داد تا بر خلاف دیگر قدرت‌های اروپایی مانند بریتانیا و آلمان نقش مهم و مستقیمی را در این درگیری شدید در قفقاز جنوبی برای سه دهه بازی کند.

فرانسه همچنین نقش مهمی در آتش‌بس اوت 2008 در گرجستان داشت و نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، شخصاً در 12 اوت 2008 درباره توافق آتش‌بس مذاکره کرد که منجر به پایان جنگ در آبخازیا و اوستیای جنوبی شد. علاوه بر این، فرانسه در حمایت از تعامل گرجستان با ساختارهای یورو-آتلانتیک، از جمله ناتو و اتحادیه اروپا، نقش مهمی ایفا کرده است. علاوه بر این، سالومه نینو زورابیشویلی، رئیس جمهور گرجستان، در 18 مارس 1952 در پاریس به دنیا آمد و در جامعه گرجی در فرانسه بزرگ شد که بین پاریس و لوویل-سور-اورژ پس از سقوط جمهوری دموکراتیک گرجستان در سال 1921 ساکن شده بودند.

از سوی دیگر، روابط فرانسه و آذربایجان نیز توسعه چشمگیری داشته است. قبل از جنگ دوم قره باغ در سال 2020، هر دو طرف همکاری فعال و متقابل سودمندی را از خود نشان دادند. شرکت‌های فرانسوی بین سال‌های 1995 تا 2019 2٫2 میلیارد دلار در اقتصاد آذربایجان سرمایه‌گذاری کردند که از این میزان 2 میلیارد دلار به بخش نفت و 194٫1 میلیون دلار به سایر بخش‌ها اختصاص یافت. از سوی دیگر، آذربایجان 2٫6 میلیارد دلار در اقتصاد فرانسه سرمایه گذاری کرد.

نتیجه این تحولات این بود که فرانسه رویکرد نسبتاً متعادلی را در قفقاز جنوبی حفظ کرد. نمونه بارز این رویکرد، سفر نیکلا سارکوزی به کشورهای ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در اکتبر 2011 بود. با این حال، این رویکرد نسبتا متعادل به تدریج در سال‌های اخیر تغییر کرده و سیاست خارجی فرانسه در قفقاز جنوبی به طور قابل توجهی به سمت ارمنستان تغییر کرده است. به قدرت رسیدن نیکول پاشینیان در ارمنستان در ماه می‌2018، کاهش روابط ارمنستان و روسیه، جنگ دوم قره باغ و تشدید تنش و درگیری بین فرانسه و ترکیه و همچنین بین فرانسه و آذربایجان. ، عوامل کلیدی هستند که فرانسه را به سمت رویکردی جدید و نامتعادل در قفقاز جنوبی سوق دادند.

نباید فراموش کرد که فرانسه خانه حدود 650000 ارمنی است که بزرگترین جامعه ارامنه در اروپا و سومین جامعه بزرگ در جهان پس از روسیه و ایالات متحده است. احزاب سنتی ارمنی، به ویژه فدراسیون انقلابی ارمنی (Dashnaksution) و لابی‌ها و انجمن‌های ارمنی تأثیر زیادی در ساختار سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای فرانسه دارند. ادوار بالادور، سیاستمدار راست‌گرای برجسته فرانسوی که بین سال‌های 1993 تا 1995 نخست‌وزیر این کشور بود، پاتریک دوجیان، سیاستمدار و عضو ارشد اتحادیه برای جنبش مردمی، و ژرالد دارونین وزیر کشور فرانسه (2020 تاکنون) چهره‌های برجسته ارمنی در سیاست فرانسه هستند. بنابراین، جای تعجب نیست که فرانسه جزو اولین کشورهای اروپایی بود که کشتار ارامنه را در 28 می‌1998 به عنوان “نسل کشی” به رسمیت شناخت و سال 2006 در فرانسه “سال ارمنستان” اعلام شد. جمهوری خودخوانده قره باغ کوهستانی که ارامنه آن را جمهوری آرتساخ می‌نامیدند، در پاریس نمایندگی دائمی داشت. با این وجود، سه دولت حاکم ارمنستان، از جمله دولت‌های لوون تر-پتروسیان، روبرت کوچاریان و سرژ سرگیسیان، روابط نزدیک و راهبردی با فدراسیون روسیه داشتند که مانع از توسعه چشمگیر روابط ارمنستان با فرانسه و دیگر قدرت‌های غربی شد.

اما پس از روی کار آمدن نیکول پاشینیان در ماه می‌2018 که رویکرد کاهش روابط با روسیه و توسعه روابط با غرب در دستور کار قرار گرفت، روابط پاریس و ایروان وارد مرحله جدیدی شد. متعاقباً رویکرد تقریباً متعادل فرانسه در قفقاز جنوبی به تدریج تغییر کرد. امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه از ارمنستان بازدید کرد و در هفدهمین نشست کشورهای فرانکوفون (سازمان بین المللی فرانکفونی) در ارمنستان در اکتبر 2018 شرکت کرد. در واقع، فرانسه از مشارکت ارمنستان در توافقنامه مشارکت جامع و پیشرفته (CEPA) با اتحادیه اروپا و نقش مهمی برای ارمنستان در روابط آن با اتحادیه حمایت کرد. این مشارکت بین دو کشور با هدف تعمیق گفتگوهای سیاسی بین ارمنستان و اتحادیه اروپا در زمینه‌های حقوق بشر، دموکراسی و قانون است.

در این میان، تشدید تنش در شرق مدیترانه بین فرانسه و ترکیه و همچنین حمایت فرانسه از قبرس و یونان، ارمنستان و آذربایجان را بر آن داشت تا از متحدان سنتی خود حمایت کنند. جنگ دوم قره باغ (27 سپتامبر 2020 – 10 نوامبر 2020) شاهد اوج‌گیری این اختلافات بود. حمایت آشکار سیاسی و نظامی ترکیه از آذربایجان و حمایت فرانسه از ارمنستان، تقابل را تشدید کرد. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه از ارمنستان در درگیری‌های قره باغ دفاع کرد و از تلاش‌های بین‌المللی برای دستیابی به آتش بس حمایت کرد. به همین دلیل، سیمور ممدوف در باکو معتقد است «به دنبال درگیری 44 روزه بین آذربایجان و ارمنستان، موقعیت نسبتاً متعادل فرانسه در روابط با منطقه به طور چشمگیری به سمت حمایت آشکار از ارمنستان و بدتر شدن روابط با آذربایجان تغییر کرد».

تنش سیاسی بین پاریس و باکو در بحبوحه روند متشنج بین ارامنه و آذربایجانی‌ها در کریدور لاچین به قره باغ کوهستانی از پاییز 2022 تا تابستان 2023 ادامه یافت. در این شرایط در نشست جنبش عدم تعهد که در پنجم ژوئیه 2023 در باکو برگزار شد، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، فرانسه را به عنوان یکی از کشورهایی که به سیاست استعمار نوین خود ادامه می‌دهد، متهم کرد و از امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه خواست تا از کشورهای آسیب دیده از استعمار فرانسه عذرخواهی کند. پوزش از میلیون‌ها نفری که اسلاف او (امانوئل مکرون) آنها را استعمار کردند، به عنوان برده از آنها استفاده کردند، کشتند، شکنجه کردند و تحقیر کردند. سرانجام پس از جنگ 19 تا 20 سپتامبر 2023 که منجر به تثبیت مجدد حاکمیت آذربایجان بر قره باغ کوهستانی پس از سه دهه شد، روابط ارمنستان و فرانسه وارد مرحله جدیدی شد. فرانسه 29 میلیون یورو کمک بشردوستانه به ارمنستان اختصاص داد و در دسامبر 2023، فرانسه 15 میلیون یورو کمک اضطراری اضافی را برای حمایت از ارامنه که مجبور به ترک قره باغ شدند، اختصاص داد. در واقع، تنها دو هفته پس از تایید مجدد حاکمیت جمهوری آذربایجان بر قره باغ کوهستانی، در 3 اکتبر، کاترین کولونا، وزیر امور خارجه فرانسه به ارمنستان رفت و اعلام کرد که «فرانسه موافقت خود را با انعقاد قراردادهای آتی با ارمنستان در مورد تحویل تجهیزات نظامی اعلام کرده تا این کشور بتواند از دفاع خود اطمینان حاصل کند.»

در واقع ارمنستان که از رویکرد روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) ناراضی بود، به غرب به ویژه فرانسه، یونان و هند نزدیک شد. در همین راستا، در اکتبر 2023، قراردادی بین وزارت دفاع ارمنستان و گروه دفاعی فرانسوی Thales برای خرید سه سیستم راداری پیشرفته GM-200 امضا شد. در این مراسم لکورنو و سورن پاپیکیان همتای ارمنی وی حضور داشتند. در واقع، در آن زمان، سباستین لکورنو اعلام کرد که فرانسه تصمیم گرفته است با فروش سه رادار و دستیابی به توافق برای تامین موشک‌های ضد هوایی میسترال در آینده، به ارمنستان در تقویت قابلیت‌های دفاع هوایی این کشور کمک کند. بعداً مشخص شد که فرانسه نیز برای تقویت نیروی زمینی ارمنستان را به 50 نفربر زرهی مسلح خواهد کرد. این تجهیزات به نیروهای مسلح ارمنستان قابلیت حفاظت در سطح بالا و قابلیت‌های چند ماموریتی را ارائه خواهند داد. تا دسامبر، 24 خودرو زرهی Bastion که ظاهراً عازم ارمنستان بودند، در بندر پوتی گرجستان مشاهده شدند.

با توجه به گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ارمنستان بالاخره قرار است تجهیزات نظامی را که سال گذشته فرانسه وعده داده بود تحویل بگیرد، سباستین لکورنو، وزیر دفاع فرانسه، در 22 فوریه 2024 به منظور پیگیری توافقات قبلی، به ایروان سفر کرد. لکورنو در 21 فوریه تاکید کرد که تحویل تسلیحات فرانسه به ارمنستان “صرفاً دفاعی” است و در عین حال اشاره آشکاری به احتمال حمله آذربایجانی‌ها به ارمنستان داشت، زمانی که به کانال فرانسوی RTL گفت که این کشور با “چالش‌های امنیتی بزرگ” روبرو است. در ادامه این روند، سورن پاپیکیان وزیر دفاع ارمنستان در 18 ژوئن 2024 با سباستین لکورنو وزیر دفاع فرانسه در پاریس دیدار کرد و دو طرف به توافقات جدیدی در زمینه همکاری‌های نظامی-فنی دست یافتند. رشد روزافزون روابط دفاعی و نظامی بین ارمنستان و فرانسه نشانه دیگری از کاهش همکاری و تعهدات ارمنستان با فدراسیون روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی است. در دیدار ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در حاشیه اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در مسکو در 8 می‌2024، رهبر روسیه با خروج نیروهای روسیه و مرزبانان از مناطق مختلف ارمنستان به درخواست ایروان موافقت کرد. در واقع، در میانه بحران سیاسی در ارمنستان پس از توافقات مرزی اخیر با آذربایجان و در آستانه انعقاد پیمان صلح با این کشور، نخست وزیر نیکول پاشینیان گفت که ارمنستان از CSTO، یک اتحاد امنیتی تحت سلطه روسیه متشکل از چندین کشور شوروی سابق خارج خواهد شد. پاشینیان در پاسخ به سوال یکی از نمایندگان مخالف در مجلس گفت ما سازمان پیمان امنیت جمعی را ترک خواهیم کرد، آیا با این کار مرا می‌ترسانی؟ همه چیز ما خوب است. زمانی که آنجا را ترک کنیم تصمیم خواهیم گرفت قدم بعدی چیست، آیا می‌توانیم به عقب برگردیم؟ نگران نباشید.». به نظر می‌رسد ارمنستان می‌خواهد از فرانسه برای پرکردن خلاء روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی استفاده کند. امضای قراردادهای متعدد دفاعی و نظامی در واقع نوعی آمادگی و پیش بینی برای ارمنستان است تا در صورت خروج ارمنستان از بپیمان امنیت جمعی و خروج نیروهای روسیه، ارمنستان بتواند جایگزین مناسب و با ثباتی داشته باشد.

از سوی دیگر، توسعه روابط دفاعی و نظامی ارمنستان با فرانسه، یونان و هند، باکو را برای تقویت روابط دفاعی و نظامی با ترکیه، اسرائیل و پاکستان ترغیب کرده است. به عنوان مثال، پس از توافق بین ارمنستان و هند در نوامبر 2023، و همچنین فرانسه و ارمنستان در فوریه 2024، پاکستان و آذربایجان قراردادی به ارزش 1٫6 میلیارد دلار برای خرید هواپیماهای جنگی JF-17C Block-III امضا کردند. این قرارداد نشان می‌دهد که آذربایجان هشت فروند از این نوع هواپیماها مجهز به موشک‌های هوا به زمین را خریداری خواهد کرد. این روند به وضوح دور جدیدی از مسابقه تسلیحاتی را در قفقاز جنوبی نشان می‌دهد.

توسعه روابط دفاعی و نظامی بین ارمنستان و فرانسه به طور قابل توجهی تنش‌ها را افزایش داده است. در ادامه درگیری لفظی رهبران دو کشور، فرانسه آذربایجان را به حمایت از آشوبگران علیه سلطه فرانسه در کالدونیای جدید، قلمرو فرانسه در جنوب اقیانوس آرام متهم کرده است. به نظر می‌رسد در مقایسه با ایتالیا، آلمان و اروپای شرقی که وابستگی بیشتری به گاز آذربایجان و ترانزیت آن از کریدور میانه دارند، فرانسه آزادی عمل و قدرت مانور بیشتری در برابر باکو دارد. با این حال، دیدگاه متفاوتی که سیمور ممدوف در باکو بیان کرد این است که «سیاست‌های مکرون نشان‌دهنده آرزوی فرانسه برای خنثی کردن تلاش‌های انگلیس و آمریکا برای عادی‌سازی روابط بین آذربایجان و ارمنستان، به‌ویژه پس از کاهش نقش پاریس در منطقه در سال‌های اخیر است. فرانسه فعالانه در تلاش است تا مانع از انتقال ارمنستان از حوزه نفوذ روسیه به آمریکا شود – و البته موفقیت‌هایی هم داشته است.

در مجموع، فرانسه به بازیگری موثر در منطقه متلاطم قفقاز جنوبی تبدیل شده است. با این حال، رویکرد جدید آن، به ویژه در مناقشه ارمنستان و آذربایجان، دیگر یکدست نیست. اگر ایروان بخواهد با خروج از پیمان امنیت جمعی گام‌هایی برای کاهش روابط نظامی و دفاعی خود با روسیه بردارد، فرانسه راه دشواری برای پر کردن خلاء نظامی و دفاعی مسکو دارد. با توجه به رویکرد فرانسه، شکی نیست که ترکیه از نقش خود در ناتو استفاده خواهد کرد. وابستگی ایتالیا و اروپای شرقی به گاز آذربایجان همچنین توانایی فرانسه برای ایفای نقش نظامی و دفاعی موثر در ارمنستان را کاهش خواهد داد. در این میان، شاید هند، یونان و ایالات متحده بتوانند به ارمنستان کمک کنند و تا حدودی به فرانسه در بهبود رویکرد جدید خود در قفقاز جنوبی کمک کنند.

311311