ماجرای این عکس یادگاری احمدی‌نژاد/ عراقچی درباره مذاکرات هسته‌ای چه گفت؟

رسول سلیمی: عباس عراقچی بعد از تصفیه از هیات مذاکره کننده ایرانی در دهه هشتاد به عنوان سفیر ایران در ژاپن منصوب می شود. تمایل ژاپنی ها به ایفای نقش در صحنه مذاکرات برنامه هسته ای ایران، از همان ابتدای مأموریت عباس عراقچی، در دستور کار او قرار می گیرد و آنچنان که وی در کتاب «ایران تایشی» (انتشارات روزنامه اطلاعات» روایت می کند «در آغاز مأموریت، جزئیات مذاکرات هسته ای و گیر و گره های آن در ذهنم تازه بود و با این موضوع برخوردی فعال داشتم در ملاقات ها سخنرانی ها و مصاحبه هایم توضیحات مبسوطی درباره برنامه هسته ای صلح آمیز ایران و اهداف آن برنامه از قبل از انقلاب اسلامی تاکنون، انطباق آن با موازین حقوق بین الملل و حسن نیت ایران در مذاکرات میدادم و مواضع کشور را تشریح می کردم.»

عراقچی با اشاره به تلاشش برای وارد کردن ژاپن به عنوان میانجی مورد اعتماد در مذاکرات هسته ای ایران با غرب به مذاکره جلیلی با سولانا اشاره می کند و می نویسد «در سال 1387 پیش از ملاقات آقایان جلیلی و سولانا، وزیر امور خارجه ژاپن با دکتر جلیلی تلفنی صحبت کرد و حتی امکان ملاقات جلیلی ـ سولانا در توکیو هم مطرح شد. چندی بعد هم طرح تبادل سوخت برای تأمین سوخت راکتور تحقیقاتی آمد که مدخلی شد برای ورود ژاپن به صحنه مذاکرات هسته ای تهران به میان طرح تأمین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران در کشاکش مذاکرات هسته ای ایران و شش کشور در پاییز سال 1388، موضوع تأمین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران مطرح شد در آن سال ایران اعلام کرد که با به پایان رسیدن سوخت های خریداری شده از آرژانتین در پی تامین سوخت این راکتور است.»

این در حالی بود که همزمان غربی ها نیز درباره افزایش ذخایر اورانیوم کمتر غنی شده ایران (حدود 3/5 درصد) ابراز نگرانی می کردند و این ذخایر در آن زمان به حدود 1200 کیلو رسیده بود. آن زمان چنین گفته می شد که از هر یک تن مواد غنی شده 3/5 درصدی میتوان با ادامه چرخه غنی سازی تا بالای 90 درصد مواد لازم برای ساخت یک بمب اتمی را به دست آورد. تلاقی این دو یعنی نیاز ایران به تأمین سوخت راکتور تهران و نگرانی غربی ها درباره ذخایر اورانیوم کم غنی شده ایران این ایده را پیش آورد که ایران ذخایر اورانیوم 3/5 درصدی خود را با سوخت غنی شده 19/75 در صدی برای راکتور تهران معاوضه کند.

عراقچی می گوید در این مقطع غربی ها پیشنهادی را به ایران ارائه دادند که بر اساس آن «با نظارت و همکاری آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) اورانیوم با غنای پائین که در ایران تولید شده برای غنی سازی بیشتر به روسیه و سپس برای تولید سوخت به فرانسه منتقل شود.»

در ادامه، کارشناسان، ایران، روسیه فرانسه و آمریکا با نظارت، البرادعی، مدیر کل وقت JALBA در پاییز (1388) اکتبر (2009) در وین در این باره مذاکره کردند که نافرجام بود. علت آن هم بی اعتمادی ایران به غربی ها بود طرح غربی ها این بود که اورانیوم کم غنی شده ایران را بگیرند، ابتدا به روسیه بفرستند برای افزایش غنای آن تا 20 درصد، بعد هم به فرانسه برای تولید میله سوخت و آخر کار سوخت را به تهران تحویل دهند.

اما چون اطمینانی وجود نداشت، این مذاکرات نافرجام ماند و نگرانی عمده ایران این بود که اگر ذخایر اورانیوم از کشورمان خارج شود را گرفتند تصمینی برای ارائه سوخت وجود ندارد.

همزمان با این موضوع، دانشمندان ایرانی توانستند راکتور تحقیقاتی تهران را که رآکتوری با توان 5 مگاوات است و توسط آمریکا در سال 1326 (1967) در مرکز تحقیقات اتمی تهران در دانشگاه تهران ساخته شده را با سوخت های صفحه ای با غنای بالا بیش از 90 راه اندازی کنند. در میان گفتگوها بود که سعید جلیلی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در دی ماه 1388 به ژاپن سفر می کند. اگرچه این سفر را ژاپنی ها برنامه ریزی کرده بودند اما آنها رویه ای داشتند در دعوت از دولت مردان و سیاستمداران ارشد کشورها که فارغ از تبادلات رسمی که با آن کشورها، هر از گاهی سیاستمداران ارشدی را برای یک دیدار غیر رسمی از ژاپن دعوت می کردند.

عباس عراقچی روایت می کند که «دکتر جلیلی هم در این چهارچوب دعوت شده بود، اما از این فرصت استفاده و و سعی کردیم آن را به یک سفر رسمی و با محتوا تبدیل کنیم که الحمد لله همین طور شد. دکتر جلیلی با نخست وزیر وزیر امور خارجه و همتایان خود در ژاپن ملاقات کرد جایگاه ایشان به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی و رئیس گروه مذاکره کننده هسته ای سبب شد ژاپنی ها استقبال خوبی داشته باشند به پیشنهاد من برنامه ملاقات با عده ای از کارشناسان هسته ای، ژاپن و دیدار از یک نیروگاه هسته ای هم برای ایشان گذاشتیم. نیروگاه کاشی وازاکی کاریوا در ساحل غربی جزیره هنشو ژاپن که پیش از آن شخصاً به واسطه یکی از دوستان ژاپنی بازدید کرده بودم برنامه جالبی از کار درآمد. هم از نظر آشنایی دکتر جلیلی با یک نیروگاه هسته ای ژاپنی از نزدیک و هم از این نظر که دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در شرایط تحریمی و در فضای تبلیغاتی بسیار منفی علیه ایران از یک نیروگاه هسته ای خارجی بازدید کرد.»

اما نکته مهم آن بود که در سفر جلیلی به ژاپن، آنها طرحی جدید روی میز گذاشتند. این دیپلمات برجسته کشورمان در کتاب خاطراتش که با عنوان «ایران تایشی» چاپ شده می نویسد «طرح ژاپنی ها این بود که اورانیوم کم تر غنی شده ایران را بگیرند و به جای آن در یک روند اطمینان بخش از دید خودشان، سوخت با غنای 20 درصد برای رآکتور تهران تحویل بدهند. متأسفانه اینجا هم باز مسئله بی اعتمادی، به موضوع اصلی تبدیل شد و ملاقات آقای جلیلی با معاون سیاسی وزارت خارجه ژاپن، خوب از کار در نیامد.»

اما عراقچی ناامید نمی شود و تلاش می کند با ارائه پیشنهاداتی، فرآیند اعتمادسازی را بهبود ببخشد. از این رو پس از ملاقات به سعید جلیلی پیشنهادهایی را برای رفع نگرانی و بی اعتمادی ارائه می دهد و می گوید «بگذارید من اینها را به ژاپنی ها بگویم، شاید با چنین فرمولی بتوان کار را جمع کرد. موافقت کرد همان موقع برگشتم به وزارت امور خارجه ژاپن و پیشنهادهایم را ارائه دادم، اما به جایی نرسید. هیچ کدام دیدگاه های دیگر را هم نپذیرفتند و پیشنهادهای من هم کارگر نیفتاد.»

در همین حال در اردیبهشت 1389 ترکیه و برزیل طرح مشابهی را به ایران ارائه دادند. عراقچی می گوید «کلیت طرح آنها این بود: خروج 1200 کیلو اورانیوم غنی شده ایران از کشور و امانت گذاری آن تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی در ترکیه در برابر قول ترکیه به اینکه اگر ظرف یک سال غربی ها سوخت راکتور تحقیقاتی تهران را ندادند، ترکیه این مواد را به ایران برگرداند مدعی بودند ساخت سوخت یک سال طول می کشد، هیچ تضمینی هم در کار نبود.»

از این رو مذاکرات بین سه کشور، ایران ترکیه و برزیل در دبیرخانه شورای عالی در تهران انجام شد و نهایتاً در اواخر اردیبهشت 1389 به سرانجام رسید و بیانیه مشترکی صادر شد. عراقچی می گوید «نخست وزیر ترکیه و رئیس جمهور برزیل به ایران آمدند و با محمود احمدی نژاد جشن توافق برپا کردند و دست ها را به هوا بردند. اما این واقعیت فراموش شده بود که 1+5 به شمول چین و روسیه اجازه نمی دهند طرف دیگری در بازی آنها دخالت کند. آن زمان که ترکیه و برزیل به تهران آمدند، غربی ها چون از طرح تبادل سوخت ناامید شده بودند در حال پیشبرد قطعنامه 1929 در شورای امنیت بودند و رضایت روسیه و چین را هم به هر ترتیب جلب کرده بودند. همه کارها شده بود و قطعنامه در آستانه تصویب بود که توافق سه جانبه با ترکیه و برزیل امضا شد. بر اساس این قطعنامه ایران بایستی ساخت تمام مراکز غنی‌سازی اورانیوم یا تأسیسات اتمی آب سنگین (مراکز پلوتونیوم) را متوقف و از ساخت تأسیسات مشابه خودداری کند.»

این در حالی بود که بازی ترکیه و برزیل در زمین ایران، خارج از زمین بازی غرب بود و راه به جایی نداشت. بنابراین اعضای 1+5 وقعی به توافق ایران ترکیه و برزیل نگذاشتند و چند هفته بعد از آن در تاریخ 9 ژوئن 2010 (19 خرداد 1389 قطعنامه 1929 را با رأی مثبت روسیه و چین تصویب کردند. ژاپن هم در آن زمان عضو شورای امنیت بود و به قطعنامه رأی مثبت داد اما همزمان از اجرایی شدن توافق ایران ترکیه و برزیل هم حمایت کرد. بنابراین بعد از تصویب قطعنامه 1929، ماجرای همکاری ترکیه و برزیل با ایران منتفی شد و فقط یک عکس یادگاری از آن ملاقات، باقی ماند.

311213