پرستو بهرامی راد: عباس عراقچی که در تیم مذاکرات برجامی حضور داشته و مذاکره کننده ارشد ایران در مذاکرات احیای برجام بوده، توسط پزشکیان برای تصدی وزارت امور خارجه به مجلس معرفی شد.
عراقچی بعد از تشکیل دولت سیزدهم از وزارت امور خارجه به شورای راهبردی روابط خارجی نقل مکان کرد. حال گزینه مسعود پزشکیان برای تصدی وزارت امور خارجه است. بسیاری انتخاب او را در کابینه بهترین انتخاب برای سیاست خارجی ایران می‌دانند. برای بررسی ویژگی‌های عباس عراقچی به‌عنوان وزیر خارجه پیشنهادی با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلتیک و دیپلمات پیشین به گفت‌وگو پرداختیم.
این موضوع که عباس عراقچی از بدنه وزارت امور خارجه است، چه میزان می‌تواند به رویکرد درست او نسبت به مسایل این حوزه کمک کند؟
هر کسی که وزیر خارجه می‌شود اگر تجربه داخلی وزارت خارجه داشته باشد، خوب است؛ زیرا بخشی از کار وزیر خارجه کار کردن با بدنه وزارت خارجه است. اگر کسی از خارج بدنه بیاید و کار را نشناسد، طبیعتاً وقت بیشتری را باید صرف شناخت بدنه وزارت‌خارجه کند. درست است که کار اصلی وزیر خارجه دیپلماسی، ارتباط با خارج و …است. اما بخشی از کار وزیر خارجه ارتباط با بدنه این وزارت‌خانه است و حل مشکلات و انتظاراتی که دارند. همچنین وزیر باید نیروی خوبی برای سفارتخانه‌ها انتخاب کند.
در دنیا مدل‌های مختلفی برای انتخاب وزیر خارجه وجود دارد؛ برخی از کشورها وزیر خارجه از بدنه وزارت‌خارجه انتخاب می‌شود و برخی این‌گونه نیستند و از پست‌های دیگر می‌آید.
امروزه کشورهای بزرگ دنیا مثل چین، آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی ممکن است نیروی خوبی را خارج از بدنه وزارت‌خارجه انتخاب کنند. اما در هر کشوری به خصوص کشورهای غربی معاونتی وجود دارد که خیلی تغییر نمی‌کند. این معاون اجرایی همه را می‌شناسد و نقش اساسی در کارهای اجرایی وزارت‌خارجه دارد. اگر وزیر خارجه از وزارت خارجه نباشد، آن معاونت تجربه کافی را دارد و همه را می‌شناسد و در صورت لزوم اطلاعات را به وزیر می‌دهد. همانطور که عرض کردم اگر وزیر از داخل وزارت خارجه باشد خیلی بهتر خواهد بود.
آیا رای اعتماد بالای مجلس شورای اسلامی به عراقچی می‌تواند به او در حل موضوعات مختلف سیاست خارجی کمکی کند؟
من فکر می‌کنم عراقچی در مجلس رای اعتماد می‌گیرد. این زمان طولانی که آقای پزشکیان صرف کرده به نظرم برای گرفتن نظر مقامات بالاتر بوده است. از این رو خیلی درگیر موافقت‌ها و مخالفت‌ها نمی‌شود. اینکه تعداد رای اعتماد بالایی بگیرد یا خیر، نقش مهمی ندارد. البته وزیر اگر رای اعتماد بالاتری بگیرد در جایگاه وی تاثیر خواهد داشت. اما گاهی شخصی وزیر شده که حداقل رای اعتماد را گرفته، اما کارش خیلی خوب و مثبت بوده و چهره شده است. لذا در ایران چون شرایط پیچیده است، معلوم نخواهد بود که آنها به فرد مناسب هم رای اعتماد بدهند. در حقیقت اگر گروه و خط خاصی در مجلس تصمیم بگیرد که رای اعتماد به وزیر بدهد، اکثریت رای می‌دهند؛ ولی وقتی که تصمیم بگیرند که رای اعتماد به وزیری ندهند، ممکن است طرف توانایی بالایی هم داشته باشد اما رای بالایی نمی‌آورد. لذا خیلی ملاک دقیقی در خصوص سیاست‌گذاری‌های اجرایی وجودندارد.
وزیر خارجه تصمیمات مقامات بالاتر، نظیر مقام رهبری و مصوبات شورای امنیت ملی را اجرا می کند. اگر قرار باشد مذاکرات با آمریکا ادامه داشته باشد، طبیعتاً عراقچی تجربه دارد. دوباره کسی نمی‌آید که از صفر شروع کند. از سوی دیگر مذاکره‌کنندگان احیای برجام عراقچی را می‌شناسند و با اعتماد بیشتری کار شروع می‌شود. بنابراین، چون ما قرار است که مذاکرات را ادامه دهیم و موضوعی که آقای رئیس جمهور در کمپین انتخاباتی خودش اشاره کرد، به نظر من انتخاب خوبی است.
عراقچی برای سمت وزیر خارجه باید چه ویژگی خاصی را تقویت کند؟
امیدوارم که آقای عراقچی از مجلس رای بالا بگیرد و مسائل و مناسبات سیاست خارجی را برای مقامات بالاتر با استدلال توضیح دهد. مثلاً اگر نهادهای بالادستی گفتند گفت‌وگو با اروپا صلاح نیست، عباس عراقچی باید استدلال بیاورد، فواید گفت‌وگو با اروپا را مطرح کند. سعی کند از کار کارشناسی که در وزارت خارجه انجام شده، دفاع کند. وزیر خارجه‌ای در صحنه جمهوری اسلامی ایران خوب است که بتواند گفت‌وگو کند و بر اساس گفتگو، جلب نظر و اعتمادسازی امتیازاتی برای مذاکره بگیرد.
وقتی بر سر موضوعی کار کارشناسی در وزارت خارجه شده یا در جامعه روشنفکری کشور کار شده و نظر این است که این به نفع منافع ملی است، باید وزیر برای به سرانجام رساندن آن گفتگو بکند. این خیلی در شرایط فعلی ایران مهم است.
برای مثال ممکن است در مجلس بگویند با آمریکا مذاکره نکنید، وزیر خارجه یا هر کسی می‌خواهد باشد باید استدلال‌های خودش را بیاورد که این تصمیمی که گرفته شده، کار کارشناسی است و ما باید با آمریکا گفتگو کنیم تا آن رفع تحریم‌ها به دست بیاد. ممکن است گروهی در مجلس بگویند رابطه با چین کافی است، وزیر خارجه نباید بگوید باشد و همین را دنبال می‌کنم. رابطه با چین هم درست نمی‌شود و در حد صفر خواهد بود؛ اگر ما نتوانیم مشکلات تحریم‌ها را حل بکنیم. یعنی توسعه رابطه با چین، ارتباط مستقیمی با نتیجه‌گیری از گفتگو با آمریکا و اروپا دارد. چرا؟ چون چین هم در واقع می‌خواهد شرکت‌هایش تحریم نشود. تحریم‌ها باید برداشته شود که بتوانیم با چین کار کنیم. تحریم‌ها باید برداشته شود که ما در ازای فروش نفت، پول دریافت کنیم و نه اینکه کالاهای درجه دو و سه بگیریم. بنابراین ارتباط با کشورهای روسیه و چین ارتباط مستقیم با بهبود رابطه با غرب دارد. حال وزیر خارجه‌ای که بتواند استدلال کند و در گفتگوها امتیاز بگیرید، طبیعتاً وزیرخارجه خوبی خواهد بود.
311311