پدرش مخالف تحصیل بود/ استادی با ۳۱ اثر ماندگار و ترجمه ۱۵ داستان‌ خارجی

عبدالمحمد آیتی، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و مترجمی که با کسب علوم حوزوی و تسلط به ادبیات عربی و فارسی یکی از بهترین ترجمه‌های فارسی را به ویژه در ترجمه قرآن و نهج‌البلاغه به نام خود به ثبت رسانده است. امروز 20 شهریور سال‌روز خاموشی ستاره‌ای است که از دیار بروجردِ استان لرستان در اردیبهشت 1305 شروع به تابیدن کرد. پس از درخشیدن در سرزمین ادبیات فارسی و علوم اسلامی، در سال 1392 در سن 87 سالگی بر روی دستان ادیبان و هنردوستان در بهشت زهرای تهران آرام گرفت.
خبرآنلاین به بهانه بزرگداشت یاد او در این روز، مروری کرده است به زندگی و آثار قابل ستایشی که او از خود به جا گذشت.

ادامه تحصیل برخلاف نظر پدر  و شاگردی دکتر عبد الحسین زرین کوب

عبدالمحمد آیتی در شش سالگی به مکتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن کتاب‌های ادبی پرداخت.
در آن سال‌ها هنوز مدرسه‌های نوین گسترش نیافته بودند و سوادآموزی را به شیوه سنتی یعنی با شرکت در مکتب‌خانه آغاباجی و بعدها مکتب‌خانه میرزا حسن مخلص شروع کرد و بعدها در مدرسه  اعتضاد از نخستین مدارس جدید بروجرد ادامه تحصیل داد.

پدر استاد آیتی دوست می داشت که او در بازار مشغول به کسب و کار شود و دکان داری کند. او ولی با اصرار به پدرش و  با وجود همه مخالف های پدرش، تحصیل علم را ادامه دارد و به بازار نرفت.

دورۀ اول متوسطه را به مدت سه سال در دبیرستان بروجرد طی کرد. در دبیرستان از محضر دکتر “عبد الحسین زرین کوب ” بهره‌مند شد و در ادبیات به وی گرایش پیدا کرد.

ورود به حوزه در قم

ایشان به دلیل علاقه‌مندی به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به مدرسه علمیه آقا رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر 1324 راهی قم شد و یک سال در حوزه علمیه قم کسب علم کرد.

اخذ مدرک لیسانس با رتبه اول در دانشگاه تهران

آیتی در سال 1325 به دانشکده معقول و منقول – الهیات و معارف اسلامی- دانشگاه تهران راه یافت و دورۀ معقول و منقول را پشت سر گذاشت و در سال 1328 با رتبۀ اول لیسانس گرفت. از اساتید او می‌توان به محمود شهابی،‌ موسی عمید، مدرس رضوی، علی اکبر فیاض، غلامحسین صدیقی اشاره کرد.

کسب رتبه اول در دبیری

در مهر همان سال با رتبۀ یک دبیری به سمت دبیر دبیرستان‌های بابل منصوب شد. یک سال بعد به خرم‌آباد انتقال یافت.

پدر سه فرزند در فقدان همسر

از مهر 1332 به مدت 10 سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت. علیرغم فوت همسر و سختی فراوان در سرپرستی بچه‌هایش که دو دختر و یک پسر کوچک بودند، در کنار تدریس در دبیرستان به نوشتن هم می‌پرداخت و ارتباط زیادی با نشریات آن دوران داشت.

سردبیری ماهنامه آموزش و پرورش

عبدالمحمد آیتی در سال 1349 سردبیر ماهنامۀ آموزش و پرورش شد و این سمت را تا 10 سال بر عهده داشت. او در این ایام در دبیرستان‌های شبانۀ تهران به تدریس می‌پرداخت.

آغاز بازنشستگی ادامه نویسندگی

آیتی مدرس ادبیات داستانی در سال 1356 در دانشگاه فارابی  و مدرس ادبیات داستانی و عربی در دانشگاه دماوند در سال‌های 1357ـ 1358 بود. ایشان در سال 1359 بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در 20 مهر 1370 به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد.

وی پس از تشکیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال ١٣٧١ تا سال ١٣٧٩ ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت. ایشان در سال 1381 به عنوان چهره ماندگار معرفی شدند.

تحقیق و پژوهش به همراه آموزش

آیتی در کنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. ایشان چنان که خود می‌گوید از سال 1329 که نوشتن را شروع کرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت. حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیش از چهل مجلد است.

ترجمه‌های متون عربی به  فارسی

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، با آن‌که او به تصنیف آثار مستقل بیش از کار مستقل علاقه داشت به ملاحظۀ ضرورت آشنایی مردم کشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد. به جز چند مجموعه داستان و رمان که آیتی از انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است، دیگر ترجمه‌های او از متون عربی قدیم و جدید است.

آثاری متفاوت و متنوع

آثار آیتی از حیث سبک متفاوت است و از حیث موضوع، متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن‌های کهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاکی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبک‌های مختلف ادبی و نوشتاری است.

ترجمه‌ شایسته‌ای از قرآن

عبدالمحمد آیتی ترجمه‌ای از قرآن به دست داده است که به تصدیق اهل فن، به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است. او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن کریم کرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده و به تفسیر در نیامیخته است. بهاءالدین خرمشاهی قرآن‌پژوه و مترجم قرآن، ترجمه آیتی را یکی از سه چهار ترجمه برتر قرآن می‌داند که زبانی شیوا، استوار و امروزین دارد.

سلامت و استحکام جمله‌بندی و پرهیز از سَره‌نویسی فارسی، و عربی‌گرایی افراطی و دوری از هرگونه حشو و زوائد،‌ از ویژگی‌های ترجمه آیتی است که به گفته منتقدان،‌ از ارزش ادبی فراوانی برخوردار است.

نهج‌البلاغه و ترجمه‌ای که شهره گرفت

از ترجمه‌های مشهور آیتی، ترجمه او از نهج‌البلاغه است که نخستین بار بنیاد نهج‌البلاغه آن را چاپ کرده است. به گفته منتقدان، ترجمه او از این کتاب، از استوارترین ترجمه‌های فارسی این کتاب است.

گذری بر آثار آیتی

ترجمه‌ها

1. قرآن مجید، تهران، سروش، 1367ش.

2. نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.

3. صحیفه سجادیه، تهران، سروش، 1372ش.

4. آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، 1347‌ش: عنوان اصلی این کتاب الغفران و شامل سه بخش است. آیتی قسمت دوم را تلخیص و ترجمه کرده است.

5. آواره، رابیندرانات تاگور، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1344‌ش.

6. باتلاق، می‌کاو التاری، تهران، کیهان، 1341‌ش.

7. بسی رنج بردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، 1377‌ش، ترجمه از زبان تاجیکی.

8. تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، 1362‌ش: این کتاب در 1362ش به عنوان کتاب سال برگزیدۀ جمهوری اسلامی ایران در ادبیات عرب در بخش ترجمه انتخاب شد.

9. کتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، 1374‌ش.

10. الحوادث الجامعه (١٣٨١)، ابن الفوطی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

11. تاریخ دولت اسلامی در اندلس، 5 جلد، عبدالله عنان، تهران، کیهان، 1366-1371‌ش.

12. تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، 1377‌ش.

13.. تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی.

14. تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج2-4 و 7.

15. تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349‌ش.

16. حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مرکز تحقیقات حج، 1375‌ش.

17. دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدکور، تهران، امیرکبیر، 1361‌ش.

18. راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، 1377‌ش.

19. رندا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، 1376‌ش.

20. العبر، تاریخ ابن خلدون، 6 جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، 1363-1371‌ش.

21. قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، 1374‌ش.

22.. معلقات سبع، تهران، اشرفی، 1345‌ش.

23. گزیده و شرح خمسه نظامی (١٣٧١ – ١٣٥٥)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.

24. گزیده مقامات حمیدی (١٣٨٣)، تهران، میراث مکتوب.

25. شکوه سعدی در غزل (١٣٦٩)، گزیده و شرح تعدادی از غزل‌های سعدی، تهران، هیرمند.

26. گنجور پنج گنج، گزیده و شرح اشعار نظامی (١٣٧٤)، تهران، علمی.

27. شاهنامه بنداری (١٣٨٠)، (ترجمه)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

تلخیص و شرح متون ادبی

28. تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران 1346: آیتی این تاریخ 5 جلدی را که نثری متکلف و مصنوع دارد در یک مجلد به زبان ساده و روان تحریر کرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.

29. شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، 1375‌ش.

30. شکوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، 1369‌ش.

31. شکوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1365‌ش.

ترجمه داستان‌های کوتاه

1. طلوع سپیده از خلیل جبران، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره39، شماره2.

2. مست از فرانک اوکونر، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره 41، شماره٦.

3. کودکی که گنجشک‌ها را دوست می‌داشت از میخائیل نعیمه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره7.

4. پیر مطرود از برتراند راسل، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره7.

5. دزد از فرانسوا کوپه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره٥.

6. پدر از ویلهلم شیمبتون، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره1.

7. کوه نقره از سلمان لاکمرلوف، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره3.

8. آشتی از امینه السعید، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره4.

9. ندای ایمان از پر بم چند، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره1.

10. سکه قلب از دواد سکاکینی، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره2.

11. دو برادر از می‌ریام آلن دوفورد، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره٥.

12. بازگشت از محمود تیمور، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره٦.

13. انگشتری از ایزاک دنیسن، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره 43، شماره7.

14. زندگی از موپاسان، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره44، شماره2.

15. دوست از همینگوی ماهنامه آموزش و پرورش، دوره44، شماره4.

مقالات

1. اثری تازه درباره شاه نعمت الله ولی؛ نامه فرهنگستان زمستان 1374 شماره 4.

2. فارابی؛ فرهنگ و زندگی سال 1353 شماره 17.

3. خود غریبی در جهان چون شمس نیست؛ فرهنگ و زندگی سال 1352 و 1353 شماره 13 و 14.

4. داستان خلق قرآن و محنه؛ صدف شهریور 1337 شماره 10.

5. رساله طیر ابوعلی سینا؛ صدف مرداد 1337 شماره 9.

6. نقدی بر غزل معاصر؛ فرهنگ نو تیر 1332 شماره 9.

7. سخنی چند در پیرامون شعر نو؛ فرهنگ نو اسفند 1331 شماره 5.

مقالات ترجمه‌ای

1. ابن باجه حکیم آندلسی نوشته حنا الفاخوری و خلیل الجر؛ فرهنگ و زندگی بهار و تابستان 1355 شماره 21 و 22.

2. فاجعه نوشته قمر کیلانی؛ گلچرخ بهمن 1371 شماره 5.

منابع: ویکی شیعه، سایت اداره ارشاد و فرهنگ اسلامی بروجرد