گروه اندیشه: وظیفه امروز ایرانیان که از در و دیوار ناامیدی می بارد چیست؟ در ایجاد چنین شرایطی ما ایرانیان چقدر نقش داریم؟ به نظر می رسد امروز این مهمترین سوالی است که می تواند اگر افکار عمومی به درک مشترکی از آن برسد، راه گشای حل بسیاری از معضلات کشور باشد. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در این باره سخنان حسن محدثی گیلوایی جامعه‌شناس ایرانی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در گفت و گو با انصاف نیوز که متن حاضر از فیلم آن در یوتیوب پیاده شده، حائز اهمیت است. او دو سال مدیر گروه جامعه‌شناسی دین در انجمن جامعه‌شناسی ایران بوده است. پژوهش‌های او عمدتاً در حوزه جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی معرفت است. همچنین محدثی بخشی از کارهای خودش را به بازخوانی تفکر شریعتی اختصاص داده است زیرا شریعتی را یک نظریه‌پرداز اجتماعی می‌داند که برای جامعه راهگشا است.
او در پاسخ به سوال بالا مطرح می کند که «رساله دکترای بنده در باره منجی گرایی بود، دست کم 5 هزار منجی در این تاریخ (ایران زمین)ثبت شده است. ثبت نشده ها بماند. این تاریخ مردمی است که منجی طلب هستند از این رو خودشان به میدان نمی آیند تا یک مسئولیت کوچک ایفا بکنند. این جاست که می گویم وظیفه مهم نخبگان ابتدا ورود خودشان برای تشکیل سازمان های مردم نهاد است. و سپس ورود مردم به آن ها است تا با ایجاد جمع های مختلف بتوانیم مشکلات مان را کم و نوعی امید را ولو در یک سطح کوچک، متحقق بکنیم.»
ناامیدی جوانان
این استاد دانشگاه در ابتدای سخنان خود تلاش کرد، تصویری روشن از وضعیت جوانان در ایران به دست بدهد. او گفت: « در این وضعیت، نسل جوان دچار افول امید اجتماعی است، و هیچ چشم انداز روشنی برای آینده ندارد، جوانان در شهرهای مختلف، بی انگیزه هستند، و دلیلی برای ادامه حیات ندارند، اغلب شان از خودکشی صحبت می کنند، یا از مرگ برادر یا دوستانشان به دلیل اعتیاد سخن می گویند، چه می توان کرد؟»
محدثی در پاسخ به سوال چه می توان کرد، به پاسخ های مالوف اشاره کرد، که روشی چون نصحیت الملوک نامه را در گفت و گو با جوانان دنبال می کنند. او گفت: «برخی این گونه پاسخ داده اند که برای مثال روشنفکران اهل اندیشه به شیوه سنتی و مالوف نصیحه الملوک روی بیاورند که قرن ها در تاریخ ما وجود داشته، از جمله از غزالی گرفته تا سعدی و تا نظام الملک و ... که اهل قلم بوده ، و نصیحت الملوکی نوشته اند، که این روش تا به امروز ادامه دارد. حتی برخی از بزرگانمان مانند آقای دکتر سروش نیز از این روش پیروی کرده و مشغول نصیحت الملوک هستند، و به گمانم کتابی هم در این حوزه منتشر کرده اند، که من توسط دوستی برای ایشان پیام فرستادم که نصیحت الملوک دیگر جواب نمی دهد. شاید ما را آرام و راضی بکند که داریم وظیفه اخلاقی خودمان را اجرا می کنیم ولی اثرگذار نیست.»
سه مولفه ضعیف برای احیای امید اجتماعی و تمرکز اهل اندیشه بر جامعه مدنی
محدثی در ادامه برای «احیای امید اجتماعی جوانان سه مولفه» قائل شد و گفت: « این سوال مطرح می شود که جوانان ما چگونه می توانند امید اجتماعی داشته باشند؟ در جواب باید گفت 1- سرمایه شخصی داشته باشند، 2- سرمایه خانوادگی داشته باشند، به این معنا که خانواده دارای امکانات و روابطی باشد که آن را در اختیار فرزندانش قرار بدهد. و 3- جامعه بتواند فرصت هایی را در اختیار جوانان قرار بدهد تا بتوانند فردای خودشان را بسازند. طرح خودشان را برای آینده خودشان به منصه عمل گذاشته، آن را محقق اش بکنند. این سه محور هیچکدام وجود ندارد یا اگر وجود دارد بسیار پایین است.»
او افزود: «در این شرایط فکر می کنم اهل اندیشه، تنها کاری که می تواند انجام بدهد، تمرکز بر روی جامعه مدنی است. یعنی زمانی که از بالا مایوس می شویم و مشاهده می کنیم که او گوش شنوایی ندارد و به راه حل های ما توجهی نداشته و نصیحت الملوک هم جواب نمی دهد، بنابراین بهتر است روش های ممکن دیگری را دنبال کنیم تا بتواند راه تحقق امید اجتماعی را باز کند. در این جا تنها گزینه این خواهد بود بر روی یک ضعف تاریخی جامعه، تمرکز کنیم. این موضوع بسیار جدی است، به این معنا که مردم به تشکل های مدنی گرایشی ندارند. در این جا مایلم با استفاده از فرصت حاضر، این بخش از فرهنگ مردم را نقد بکنم، به این معنا که ما در فرهنگمان تشکل مدنی نداریم. به همین دلیل به تشکل های مدنی روی نمی آوریم.»
دلیل اصلی عدم توجه مردم به نهادهای مدنی
محدثی در ادامه با اشاره به این که «مردم ما قهرمان طلب و فاقد توانمندی مسئولیت پذیری هستند. نمی خواهم بگویم همه این گونه هستند، ولی عمدتا این گونه هستند گفتَ: « مردم مایل هستند عده ای جلو بیفتند، و نقش قهرمانی ایفا بکنند، و شهید بشوند. به همین دلیل تاریخ ما پر از شهداء است. ولی مایل نیستند خودشان هزینه بدهند. از این رو به تشکل های مدنی ورود پیدا نمی کنند، تا از ذرات منفعل و جدا از هم بیرون بیایند. ما مردمی داریم که ذرات منفعل و جدا از هم هستند، نق می زنند، و در واقع منتظرند قهرمانی به میدان بیاید، و جهان را دگرگون بکند. یک منجی از آسمان بیاید، و به همین دلیل مشاهده می کنیم که تاریخ ایرانزمین سراسر پر است از منجی ها.»
این استاد دانشگاه با یادآوری این نکته که «رساله دکترای بنده در باره منجی گرایی بود» گفت: «دست کم 5 هزار منجی در این تاریخ ایران ثبت شده است. ثبت نشده ها بماند. این تاریخ و مردمش منجی طلب هستند از این رو خودشان به میدان نمی آیند تایک مسئولیت کوچک ایفا بکنند. این جاست که می گویم وظیفه مهم و اصلی نخبگان این است ابتدا خودشان به میدان آمده اهل تشکل و دارای شده و نقش ایفا بکنند. و سپس با تدوین رویکردهای مردمی، مردم برای حل مسایل خود به تدریج وارد تشکل ها شده، هر کدام آستینی بالا زده و در حد خود جمعی نسبتا کارآمد و امیدآفرین بسازند؛ در آن جمع ها بتوانند مشکلات همان جمع را کاهش داده و نوعی امید را ولو در یک سطح کوچک، متحقق بکنند.»
محدثی سپس به کارکرد تشکل ها و نهادهای مدنی در امید آفرینی بر اساس رفع مشکلات و تامین مایحتاج به ویژه طبقه ضعیف اشاره کرد و گفت: «اگر یک معلم و یا یک کارگر ایرانی، به خاطر 10 میلیون تومان خودکشی کند. اگر چنین تشکل هایی داشته باشیم، می توانیم در وضعیتی که دارای یک سیستم غیرپاسخگو و غیر مسئول هستیم، بخشی از بار موجود را برداریم. از این منظر فکر می کنم که دست کشیدن از نصیحت الملوک، و تمرکز بر این که ما باید وارد تشکل های مدنی بشویم، وظیفه امروز ما ایرانی ها است.»
بیشتر بخوانید:
216216