دکتر علی‌اصغر پیوندی جراح و متخصص گوش و حلق و بینی
خرخر کردن و وقفه تنفسی در خواب دو انتهای یک اختلال وسیع و پیچیده هستند؛ به طوری که تقریبا 10 درصد افرادی که دچار خرخر عادتی می‌باشند پس از مدتی به سندرم وقفه تنفسی در خواب مبتلا می‌شوند و از طرفی تقریبا تمامی مبتلایان به سندرم وقفه تنفسی در خواب دچار درجاتی از خرخر کردن هستند.
به طور طبیعی هنگام خواب تون عضلات ناحیه حلق کاهش یافته، بافت آن ناحیه کمی به هم نزدیک می‌شود و نوعی انسداد نسبی به وجود می‌آید. در افراد مبتلا به خرخر عادتی به دلیل وجود یک اختلال آناتومیک یا غیرآناتومیک مجرای هوایی در بینی یا فضای حلق باریک و تنگ است. این مساله موجب افزایش فشار منفی وارده به ناحیه حلق و در نتیجه به ارتعاش درآمدن زبان کوچک، کام نرم و دیگر قسمت‌های حلق و بالاخره تولید صدا در هنگام دم می‌شود. در سندرم وقفه تنفسی در خواب، اختلال زمینه‌ای شدیدتر است و هنگام دم، ناحیه حلق روی هم افتاده و دچار کلاپس و انسداد کامل مجرای هوایی می‌شود. کمبود اکسیژن خون (هیپوکسی) حاصله از این حالت باعث تحریک مرکز خواب و بیداری شده و در نتیجه تون عضلات حلق افزایش می‌یابد و بالاخره انسداد برطرف شده و این تناوب در طول مدت خواب به دفعات تکرار می‌شود.
خرخر عادتی اختلال نسبتا شایع خواب بوده و با افزایش سن، شیوع آن نیز افزایش می‌یابد. به طوری که 5 تا 10 درصد کودکان و 25 درصد بالغین و 40 تا 50 درصد افراد بالای 60 سال دچار درجاتی از خرخر هستند.
یکسری عامل جهت خرخر وجود دارد که در بعضی موارد می‌تواند در کنترل و کاهش خرخر موثر باشد. در بعضی موارد دیگر با درمان دارویی یا جراحی بایستی علایم را کاهش داد تا از عوارض بعدی جلوگیری شود.
علل خرخر
1- حلق و دهان: شامل بزرگی لوزتین یا لوزه سوم، بزرگی زبان کوچک یا هر عملی که مشکل انسدادی در مسیر هوا در این قسمت ایجاد کند.
2- بینی: شامل انحراف تیغه بینی، هیپرتروفی شاخک تحتانی، پولیپ بینی، سینوزیت مزمن و تومورها در این ناحیه می‌تواند از دیگر دسته باشند. قابل ذکر است که در 75 درصد بالغین مبتلا به خرخر، گرفتگی بینی وجود دارد و انحراف تیغه میانی (سپتوم) بینی شایع‌ترین علت است.
3- مصرف الکل و سیگار: باعث کاهش تون عضلات در ناحیه حلق شده و باعث خرخر می‌شود.
4- چاقی و وزن بالا: وزن بالا نیز می‌تواند در ایجاد خرخر نقش مهمی داشته باشد.
5- مصرف داروهای خواب‌آور و آرامبخش نیز در ایجاد خرخر نقش دارند.
6- نحوه خوابیدن: خوابیدن به صورت طاق‌باز باعث کاهش تون عضلات حلق و در نتیجه انسداد نسبی و در نهایت ایجاد خرخر می‌شود.
7- افزایش سن به علت اینکه باعث تنگ شدن حلق شده و تون عضلات کاهش می‌یابد، در ایجاد خرخر نقش دارد. البته گفته می‌شود خرخر در آقایان به علت وضعیت خارجی حلق شایع‌تر از خانم‌ها است.
خرخر به جز مسائل اجتماعی و خانوادگی می‌تواند زندگی روزمره فرد را دچار مشکل کند و از طرفی عوارضی همچون افزایش فشارخون، مشکلات قلبی و عروقی، سکته مغزی در بزرگسالان و اختلال در رشد و تکامل در اطفال به همراه داشته باشد. یکی دیگر از مشکلات افراد مبتلا به خرخر عادتی، کسالت و خواب‌آلودگی روزانه است که این مساله در کار روزمره باعث افت بازده فرد می‌شود و بنابراین لازم است جهت حفظ سلامتی و جلوگیری از بروز عوارض، خرخر را مساله‌ای عادی تلقی نکنیم و در جهت حل این معضل تلاش نماییم.
درمان خرخر
اصل کلی در درمان خرخر، برطرف و اصلاح کردن اختلال زمینه‌ای به وجود آورنده و تشدیدکننده آن است. همچنین رعایت نکاتی چند می‌تواند به کاهش مشکل منجر گردد. کاهش وزن، خوابیدن در جهت صحیح، بالا بردن سر در موقع خوابیدن، حداقل میزان 4 اینچ، عدم مصرف الکل و سیگار یا داروهای شل‌کننده عضلات، تمیز کردن و شستشوی حفرات بینی و حلق قبل از خواب و پرهیز از پرخوری در شب، راهکارهایی ساده اما بسیار موثر در کاهش خرخر می‌باشند.
کاهش وزن در خرخر خفیف تا متوسط بسیار موثر است؛ همچنین هنگام خوابیدن بهتر است به طرف راست و یا چپ بخوابیم؛ زیرا خوابیدن به پشت باعث خرخر می‌شود.
غیر از رعایت مسائل ذکر شده توسط بیمار، لازم است جهت بررسی بیشتر به پزشک متخصص گوش و حلق و بینی برای ارزیابی کامل‌تر مراجعه شود تا در نهایت مشکل به طور کامل برطرف گردد. پزشک در مواردی که فرد دچار مشکلات انسدادی باشد می‌تواند با رفع مشکل انسدادی، عمل اصلاح تیغه بینی، برداشتن پولیپ، عمل جراحی لوزتین مخصوصا در بچه‌ها و دیگر اعمال جراحی لازم شرایطی ایجاد نماید. هنگام خواب عمل دم و بازدم به راحتی صورت گیرد. البته در تمام موارد جراحی به تنهایی مشکل را رفع نمی‌کند، بلکه با رعایت اصول ذکر شده و داروهای تجویزی توسط پزشک متخصص باید این معضل به ظاهر ساده ولی در اصل خطرناک را به نحو ممکن اصلاح نمود. در بررسی خرخر خود فرد شاید نتواند به تمامی سوالات جواب صحیح و کاملی بدهد؛ و دیگر اعضای خانواده باید در این مورد کمک کنند. خرخر در درجه اول اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی خواب و آسایش را از آنان سلب نموده و مشکلاتی ایجاد می‌کند. رعایت نکات ذکر شده قبل و هنگام خواب می‌تواند به کاهش خرخر یا قطع آن منجر گردد: شستشوی دهان و حلق، خوابیدن در جهت صحیح و بالا بردن سر؛ همچنین کاهش وزن، عدم مصرف الکل و سیگار یا داروهای خواب‌آور بسیار موثر و کارساز هستند.
بنابراین، خرخر کردن ممکن است تنها یک صدای بی‌اهمیت نباشد و پیگیری آن حتی باعث جلوگیری از عوارض قلبی و عروقی و سکته مغزی گردد.
خرخر ممکن است به همراه وقفه تنفسی باشد؛ به این صورت که فرد حداقل ده ثانیه در خواب وقفه تنفسی داشته باشد که در این صورت مشکل حادتر است و درمان آن به بررسی بیشتری نیاز دارد.
مطالعه خواب، یک روش غربالگری کمک‌کننده در خرخر و نیز در بیماران مبتلا به وقفه تنفسی است. در بیشتر کودکان مبتلا به وقفه تنفسی هنگام خواب، جراحی لوزتین درمان لازم و کافی است.
بنابراین، قبل از آنکه دچار مشکلات خانوادگی و اجتماعی و همچنین دچار عوارض خرخر شویم و جهت رفع آن مجبور شویم هزینه‌های گزافی بپردازیم، بهتر است در مراحل اولیه پیگیری و درمان کاملی را انجام دهیم تا هم خود از خواب لذت ببریم و هم آسایش دیگران را بر هم نزنیم!!!