عزاداری نایینی‌ها نیز برای سید و سالار شهیدان همانند بسیاری از دیگر شهرستانهای استان و کشور به پایان دهه نخست محرم ختم نمی‌شود بلکه این عرض ارادت به امام حسین (ع) و شهیدان کربلا تا پایان ماه صفر ادامه دارد.
آیین «جوش» نایینی ها با شعر محتشم کاشانی
آیین «جوش» از مهم‌ترین رسوم مردم نائین در ماه محرم است، طبق این آیین از شب ششم محرم، در زمانی خاص از عزاداری، مردم دایره‌وار به گرد یکدیگر ایستاده و به دو گروه تقسیم می شوند و با فریاد یا حسین (ع) بر سر و سینه می‌زنند.
در این آیین خواندن شعر معروف محتشم کاشانی با بند معروف « باز این چه شورش است که در خلق آدم است، جلوه خاصی دارد، بدین ترتیب پس از پایان گرفتن نوحه سرایی اولیه، دو نفراز مداحان هم صدا با یکدیگر به خواندن دوازده بند محتشم کاشانی می‌پردازند در حالی که همگام با یکدیگر از میان خیل عزاداران عبور می کنند.
عزاداری سنتی هفت هیئت قدیمی نائین در شب و روزهای پایانی دهه نخست محرم نیز بسیار معروف است از شهرت خاصی برخوردار است؛ این مراسم در شب تاسوعا بدین ترتیب است که از اوایل شب هیئت های مذهبی قدیمی نائین که از هفت محله شهر هستند به ترتیب خاصی از راه بازار قدیم نائین به طرف سقاخانه چهل دختران می روند و در این مکان به احترام حضرت ابوالفضل (ع) به عزاداری می‌پردازند و سپس همگی وارد امامزاده سلطان سید علی(ع) شده و به عزاداری در این مکان ادامه می‌دهند.
عزاداری هفت هیئت قدیمی در دهه نخست محرم
در روز تاسوعا این هیئت‌ها شامل هیئت حسینیه باب المسجد، حسینیه چلوان، سرای نو، نوآباد، پنجاهه، چهل دختران و در نهایت کوی سنگ در هرکدام از این حسینیه‌ها به همان ترتیب بیان شده حاضر شده و به عزاداری برای حضرت ابوالفضل (ع) می‌پردازند و پس از رسیدن به هیئت چهل‌دختران همگی به امامزاده نائین رفته و آنجا به عزاداری ادامه می‌دهند.
در روز عاشورا نیز دو هیئت مذهبی از این هفت هیئت قدیمی از مسیر بافت قدیم به امامزاده سلطان موصلیه می روند وپنج هیئت دیگر نیز برای عزاداری به طرف امامزاده سلطان علی می آیند.
در طول دهه اول محرم تا شب بنی اسد تمامی این هفت هیئت برای عزاداری به حسینیه چهل دختران می روند مطابق با 12 و 13 ماه که در هیئت ای چلوان و چهل دختران مراسم تعزیه خوانی برگزار می شود.
عزاداری شب «بنی‌اسد» در هیئت چهل دختران و کلوان
در شب سیزدهم ماه محرم که به شب «بنی اسد» معروف است هیئت محله چهل دختران در امامزاده سلطان سید علی(ع) و هیئت محله کلوان در امامزاده سلطان موصلیه(س) به برگزاری عزاداری و سینه‌زنی می پردازند و تمام مردم نیز در این دو هیئت برای سوگواری شب سوم شهادت امام حسین (ع) و غریبی کاروان امام حسین (ع) و شهادت امام سجاد (ع) حضور پیدا می‌کنند.
در این میان عزاداری خاص و سنتی هفت هیئت قدیمی نائین در ایام محرم شهرت بسیار دارد و این عزاداری‌ها پس از اجرا به شیوه خاص در حسینیه‌های این هفت هیئت در امامزاده سلطان سید علی(ع) ادامه پیدا می‌کند.
شبیه خوانی و تعزیه خوانی در روستای بافران نائین
مراسم شبیه خوانی و تعزیه خوانی در روستای بافران نائین در نوع خود بی نظیر و دیدنی است، این مراسم که در روز عاشورا برگزار می شود بسیار حزن انگیز است و مردمی که وسیله نقلیه دارند در روز عاشورا از شهرها و روستاهای اطراف برای مشاهده این مراسم باشکوه خود را به بافران می رسانند.
مراسم «چق چقی زنی» یکی از آیین های قدیمی جذاب، و منحصر به فرد نایینی‌ها است که در طول ماه های عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) توسط هیئت کوی سنگ و محمدیه در امامزاده سلطان سیدعلی این شهرستان برگزار می شود.
دیگر رسوم عزاداری نایینی‌ها در محرم و صفر
روزهای دیگر محرم و صفر از قبیل شب اول ماه صفر، اربعین و 28 صفر هم مراسم های عزاداری خاصی برگزار می‌شود؛ به طور مثال در شب 28 صفر در محله کلوان در مقابل امامزاده حیدر(ع) دیگ‌های آش برپاشده و در این شب هیئت عزاداری از حسینیه باب المسجد به حسینیه کلوان آمده و سپس در مقابل دیگ‌های آش به عزاداری می پردازند.
رسوم خاص عزاداری در نظنز؛ از طلوع‌خوانی در ابیانه تا نخل گردانی 900 ساله
جغجغه‌زنی، نخل‌گردانی و طلوع‌خوانی از جمله رسومات قدیمی است که عزاداران حسینی در روستای تاریخی ابیانه سالی‌های سال است این رسوم را در ماه عزای سیدالشهدا اجرا می‌کنند.
در رسم سنتی جغجغه‌زنی ابیانه عزاداران به جای سینه زدن در زمان مداحی، دو چوب خراطی شده را به یکدیگر می‌کوبند و نکته بسیار مهم اینکه نوحه‌های عزاداری اصیل و خاص هستند.
جغجغه‌زنی به طور معمول در روز تاسوعا و طلوع‌خوانی در عاشورا انجام می‌شود؛ در روز عاشورا مراسم عزاداری از ابتدای صبح تا انتهای شب ادامه دارد و بر این اساس رسمی به نام طلوع خوانی شکل گرفته است.
مراسم آیینی مرکب گردانی روستای کمجان
آیین مرکب گردانی یکی از آیین های ویژه این روستا است که به شماره2271 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، این مراسم با قدمتی در حدود 200 سال، هرساله در روز عاشورا پس از طلوع آفتاب و با گردهمایی برگزارکنندگان در منزل یکی از اهالی روستا با خواندن مرثیه و عزاداری بر سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) آغاز می شود.
افراد برگزارکننده این مراسم از پدران و نسل های قبل نحوه اجرای آن را به ارث برده اند و به قول معروف و محلی این مراسم به صورت طایفه ای بوده یعنی کسانی اجازه برگزاری این مراسم را دارند که پدران و جد پدرانشان در سال های پیشین این برنامه را اجرا کرده باشند.
قبل از شروع مراسم مرثیه سرایی و سوگواری، دست افراد برگزار کننده مراسم که لباس های عربی سیاهی به تن کرده توسط فردی که وی هم این کار را از پدر به ارث برده به رنگ قرمز (رنگ خون شهدا) در می آید. بعد از پوشیدن لباس ها دسته مرکب گردان به میانه ده (مرکز روستا) آمده و منتظر رسیدن دسته عزاداری می ماند و وقتی دسته عزاداری دو بار به دور میدان میان ده چرخید برای بار سوم دسته مرکب گردان با آنها همراه شده و این حرکت نمادین به همراه دسته های زنجیر زنی و عزاداری به سمت محله بالا و پائین روستا ادامه ادامه دارد.
آیینی بدون تحریف با قدمت 9 قرن در نطنز
آیین نخل گردانی با قدمت 900 ساله که در تمام شهرهای این شهرستان و در روزهای تاسوعا و عاشورا انجام می‌شود، این آیین با گذشت 9 قرن هنوز نیز به همان شیوه قدیمی انجام می‌شود و عزاداران هنوز از همان کوچه پس کوچه‌های قدیمی و مسیرهای سخت عبور می‌کنند.
نمایش آیینی تعزیه با قدمت 500 ساله در حسینیه مرکزی نطنز
قدمت برگزاری نمایش آیینی تعزیه در حسینیه مرکز شهر نطنز نزدیک به 500 سال است و در چهار حسینیه مرکز شهر، ارشاد علیا، افوشه و سرشک برگزار می‌شود.
مراسم جاروکشی پیرغلامان حسینی را از دیگر رسوم قدیمی ایام ماه محرم در نطنز برشمرد که در حسینیه ارشاد علیا برگزار می‌شود، بازسازی ورود کاروان امام حسین (ع) به کربلا با حرکت کاروان‌های حسینی از جمله بادرود و خالدآباد، همراهی مداحان با نوحه‌های حزن انگیز با این کاروان و سپس به نمایش گذاشتن حرکت قافله اسرا از رسوم ویژه نطنز در این ایام است.