چرا بعضی از مردم نمیخواهند حقیقت را درک کنند و هدایت شوند؟

از دیدگاه اسلام عوامل مختلفی مانع شناخت و درک حقیقت اند که مهمترین آنها عبارتند از:
1 - هواپرستی:
به نظر قرآن، هواپرستی مانع درک حقیقت است، زیرا هوا پرستی چشم دل را کور میکند. این نظریه با صراحت در این آیه شریفه بیان شده است: آیا دیدی کسی که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر این که شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و دلش مهرزده و بدچشمش پرده افکنده است؟! با این حال چه کسی میتواند غیر از خدا او را هدایت کند؟. کسی که دل و جان را درجاثیه (45) آیه 23.
عشق مقام و مال و شهوت بافته و تمام سرمایههای وجود خویش را برای نیل به آن بسیج کرده، چیزی جز آن را نمیتواند ببیند و این عشق هوس آلود، پرده ضخیمی بر عقل و فکر او میافکند. چه زیبا فرموده امیرمؤمنان علیهالسلام که من عشق شیئاً أعشی بصره؛ کسی که به چیزی عشق ورزد، چشمش را کم نور ساخته و دلش را بیمار گرداند حضرت در ادامه میفرماید: در اینصورت او به چشمی که مفاسد را نمیبیند، مینگرد و به گوشی که نمیشنود، میشنود. خواهشهای بیهوده عقل او را دریده و دنیا دلش را میرانده و شیفته خود نموده است. پس او بنده دنیا است و بنده هر چیزی که از دنیا در دستش میباشد. به هر طرف که دنیا گردید، به سوی آن میگردد و به هر جا که رو آورد، به آن متوجه میشود. از منع کننده و پند دهنده که از جانب خداوند است، متنبه و آگاه نمیشود.
نهج البلاغه، فیض الاسلام، خطبه 108.
بر این اساس ابو جهل با اذعان به حقانیت و راستگویی رسول اکرم (ص) از ایمان به حضرت امتناع میورزد و دلیل آن چیزی جز هوی پرستی نبوده است. او در پاسخ به ولید که سؤال کرد: چرا او را تصدیق نمیکنی؟ گفت: میخواهی دختران قریش بنشینند و بگویند: از ترس شکست، تسلیم برادرزاده ابوطالب شدم؟! سوگند به بت لات و عزای! هرگز از او پیروی نخواهم کرد.
مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 1، ص 321.
2 - محبت به دنیا: دنیا پرستی، به انسان اجازه تفکر سالم و قضاوت صحیح را نمیدهد. امام علی علیهالسلام در نامه خود به یکی از یارانش میفرماید: دنیا را رها کن که حب دنیا چشم را کور و گوش را کر و زبان را لال و گردنها را به زیر میآورد. بحارالانوار، ج 70، ص 75.
3 - کبر و غرور: خود محوری و خود بینی باعث میشود که انسان فقط خود را ببیند و به چیزی دیگری اهمیت قائل نشود و معیار زیبایی و حقیقت را خود بداند و این حجات بزرگی است که مانع شناخت صحیح میشود. امام علی علیهالسلام میفرماید: میان شما و موعظه، حجابی از عذور است. نهج البلاغه، فیض الاسلام قصار 274.
4 - تعصب و لجاجت: افرادی هستند که اگر با هزار و یکبار دلیل مطلبی را ثابت کنیم، نمیپذیرند و هرگز از حرف خود دست بر نمیدارند، چون میپندارند اگر دست از عقیده خود بردارند و تسلیم حقیقت شوند، شخصیت خود را میشکنند. نمونه کامل لجاجت در قرآن مجید ذکر شده که آنها اعتراف میکنند قلبشان در پوشش هایی قرار گرفته و گوششان سنگین است و میان آنها و پیامبر حجابی وجود دارد. از این رو میگفتند: ما تسلیم سخنان تو نخواهیم شد. توبه دنبال عمل خود باش و ما هم به دنبال عمل خویش هستیم.
فصلت (41) آیه 5.
5 - گناه: قرآن مجید دلیل انکار قیامت از طرف بعضی از افراد را اعمال زشت آنها میداند: فصلت (41) آیه 5.
سرانجام کار آنان که به اعمال زشت و کارهای بد پرداختند، آن است که آیات الهی را تکذیب کرده و آنها را به باد تمسخر گرفتهاند. روم (30) آیه.
 روایات زیادی نیز در این باره دارد شده است. امام صادق علیهالسلام میفرماید: هر گاه انسان گناه کند، نقطه سیاهی در قلبش پیدا میشود. اگر توبه کند، محو گردد و اگر گناهش فزونی یابد، آن نقطه زیادتر میشود تا تمام قلبش را فرا میگیرد و دیگر رستگار نخواهد شد.