چرا جایگاه اپل در چین متزلزل شده است؟

از زمانی که اپل در سال 2009 فروش آیفون را به صورت رسمی در چین آغاز کرد، مورد حسادت دیگر رقبای ساکن دره سیلیکونی قرار گرفت؛ در جایی که گوگل و فیسبوک از این کشور اخراج شدند و اوبر نیز پس از نبردی طولانی و پر هزینه، رقابت را به حریف چینی خود باخت، اپل به شکوفایی رسید، به گونه ای که آیفون به عنوان مشهودترین نماد جایگاه اجتماعی در بزرگ ترین بازار موبایل جهان مطرح شد.

با این حال، روزگار خوش ارزشمندترین شرکت دنیا نیز به سر آمد. گزارشی که چند هفته قبل منتشر شده، نشان می دهد در سال 2016 برای نخستین بار، آیفون جایگاهش را به عنوان پرفروش ترین موبایل در چین به رقبایش باخته، سهم بازار اپل از 15 درصد به 11 درصد رسیده، و با وجود افزایش کلی خرید موبایل در این کشور، فروش آیفون روندی نزولی را طی می کند.

با متزلزل شدن جایگاه آیفون، اپل و تحلیلگران وابسته به این شرکت از کسب و کار در حوزه «خدمات» به عنوان منبع درآمدی فوق العاده و رو به رشد سخن گفتند، اما فعالیت این حوزه نیز برای اهالی کوپرتینو خوب از آب در نیامد؛ آنها پس از مذاکرات طولانی با مقامات چینی، مجبور شدند دو مورد از خدماتشان یعنی بخش فیلم های آیتونز (iTunes Movies) و کتاب های الکترونیکی (iBooks) را تنها پس از گذشت شش ماه از ارائه، متوقف سازند. البته توقف این خدمات در یک سال قبل، با آغاز روند نزولی فروش آیفون در این کشور همراه شد.

در این میان، ذهن کارشناسان و علاقه مندان به این موضوع مشغول شد که آیا دولت چین، در بخت برگشتگی اخیر اپل نقش داشته، یا اینکه کمپانی آمریکایی روندی قابل پیش بینی را طی کرده است؟ «جان ژانگ» استاد مارکتینگ دانشکده وارتون دانشگاه پنسیلوانیا و مدیر مرکز پن-وارتون در چین می گوید:

به راحتی می توان دید که اپل به سقف رشدش در چین نزدیک شده، اما عوامل زمینه ساز آن جای بحث دارد؛ آیا اقدامات خود کمپانی دلیل این وضعیت است؟ آیا مقامات رگولاتوری چین در آن نقش دارند؟ یا محیط کسب و کار کلی چین عامل اصلی به شمار می رود؟

اکثر شرکت های تکنولوژی آمریکایی می گویند حضور در چین به مثابه ورود به صحنه رقابتی نابرابر است. شاید بعضی قسمت های این داستان صحت داشته باشد، اما قطعاً همه ماجرا این نیست. مثلاً در مورد اپل، هنوز برخی از خدمات آنها از جمله بخش موسیقی (Apple Music) یا پرداخت موبایلی (Apple Pay) به صورت قانونی در چین فعال هستند، اما محبوبیت چندانی کسب نکرده اند. در واقع رقبای بومی اپل با ارائه خدمات مناسب و سازگار تر با فرهنگ چین، توانسته اند این کمپانی را کنار زده و کاربران بیشتری را جذب نمایند.

به هر تقدیر، اگرچه نمی توان روی تعهدات دولت چین در درازمدت حساب باز کرد، اما چالش پیش روی کسب و کار اپل در سرزمین اژدهای سرخ ربطی به این موضوع ندارد؛ کمپانی کوپرتینویی قربانی قوانین دست و پا گیر رگولاتوری چین نشده، بلکه باید عامل شکست را در رویکردهای خودش جستجو کند.

سفر در زمان به یک سال قبل

با اوج گیری رقابت در عرصه تلفن همراه و افزایش تعداد بازیگران مطرح، اپل در سپتامبر 2015 تصمیم گرفت اکوسیستم خدماتش را با معرفی اپل موزیک، آیتونز موویز و آی بوک در چین توسعه دهد. همان طور که می دانید خدمات یکی از بخش های محوری استراتژی کسب و کار اپل به شمار می روند.

تیم کوک مدیرعامل اپل در گزارش مالی سه ماهه نخست سال 2016 اعلام کرد می خواهد درآمد اپل از بخش خدمات را تا سال 2020 به دو برابر افزایش دهد. ارائه سرویس های مختلف علاوه بر درآمدزایی مستقل، می تواند کاربران را درگیر ساخته و وفاداری آنها را نیز افزایش دهد؛ اما این بار بخت با اپل یار نبود. شش ماه پس از عرضه، مقامات رگولاتوری چین وابسته به سازمان دولتی مطبوعات، انتشارات، رادیو، فیلم و تلویزیون، به این حوزه ورود کرد و اپل مجبور شد خدمات فیلم و کتاب الکترونیکی خود را متوقف سازد.

در آن زمان بیشتر خبرگزاری ها از اعمال فشار دولت چین برای کاهش روند رو به رشد اپل سخن گفتند و نیویورک تایمز به این نکته اشاره کرد که دو سرویس مورد بحث به خاطر رقابت با سامانه های بومی نظیر Tencent Video و Youku Tudou در بخش ویدیو و China Reading در حوزه کتاب الکترونیکی متوقف شده اند. به همین دلیل کارشناسان معتقد بودند کار سرویس های اپل تمام است و به زودی اپل موزیک و Apple Pay نیز از کار خواهند افتاد.

یک سال بعد

برخلاف انتظار، اپل موزیک همچنان به کار خود ادامه داد و اپل پِی که در فوریه 2016 به عنوان خدمات پرداخت موبایلی و کیف پول الکترونیکی در چین معرفی شد نیز مانعی سر راه خود ندید، اما هیچکدام از این دو به موفقیت قابل توجهی دست نیافتند و به همین دلیل در مرکز توجه مقامات دولتی چین و رقبای بومی قرار نگرفتند. البته این صحبت بدین معنی نیست که iTunes Movies یا iBooks خدمات موفقی بودند.

«الکس تاگارت» مدیر عامل شرکت Outdustry مستقر در پکن که خدمات موسیقی ارائه می دهد، می گوید در حال حاضر شرکت Tencent بیش از 70 درصد بازار موسیقی را با اپلیکیشن هایی نظیر QQ Music و Kugou و Kuwo در اختیار دارد. 30 درصد باقی مانده هم در اختیار رقبای بومی همچون NetEase، علی بابا و بایدو است و بنابراین چیزی از این بازار به اپل نمی رسد.

البته کارشناسان می گویند بیش از نیم میلیارد کاربر چینی، بیش از یک اپلیکیشن پخش موسیقی روی موبایلشان دارند و بنابراین شاید اپل با تغییر رویکرد بتواند گوشه ای از این حجم عظیم را به خود اختصاص دهد، اما «تاگارت» معتقد است اپل در این زمینه دو نقص عمده دارد:

اول از همه، حذف یا بقای خدمات پخش موسیقی در چین به اندازه آرشیو محلی آنها بستگی دارد و با توجه به اینکه اکثر ناشران پرطرفدار در این کشور به عقد قراردادهای انحصاری و ارزشمند با پخش کننده های محلی روی می آورند، بنابراین مجموعه موزیک های اپل توجه چندانی را به خود جلب نمی کنند.

از سوی دیگر، مسئله هزینه مطرح است. بیشتر مصرف کنندگان در چین به استفاده رایگان از این خدمات عادت کرده اند، چون شرکت های ارائه دهنده از جمله Tencent سرویس های رایگان خود را در قالب اکوسیستم گسترده تجاری به دست مصرف کننده می رسانند. در مقابل، اپل موزیک با وجود آرشیو بسیار محدودی از موسیقی چینی، هزینه اشتراک ماهیانه هم طلب می کند.

«رابرت لیونز» استاد دانشگاه نورث ایسترن بوستون معتقد است اپل نه تنها دیر به صحنه آمده، بلکه می خواهد محصولی با کیفیت کمتر را به قیمتی بالاتر عرضه کند. رقبای اپل طرح های متنوعی با قیمت های مناسب و پلن های مختلف رایگان و پولی ارائه می کنند، بنابراین طبیعیست که جایی برای اپل در این بازار باقی نخواهد ماند.

سیستم پرداخت موبایلی Apple Pay هم با مسائل کم و بیش مشابهی در چین روبروست. علی بالا و Tencent بیش از 90 درصد بازار پرداخت های همراه را با سرویس هایی نظیر Alipay و WeChat Pay و Tenpay در اختیار دارند که به خاطر سازگاری گسترده با پلتفرم های رسانه ای و اجتماعی فوق العاده محبوب خودشان، قابلیت های بی نقصی را به کاربران ارائه می کنند.

مشکلات فنی را هم نباید دست کم گرفت. Apple Pay به فناوری NFC برای تبادل اطلاعات رمزنگاری شده متکیست، اما بیشتر مصرف کنندگان چینی ترجیح می دهند از روش ساده تر یعنی کدهای QR استفاده کنند که به راحتی توسط کسب و کارهای کوچک نیز قابل پیاده سازی و اجرا هستند. بنابراین مراکزی که بخواهند با Apple Pay سازگار شوند، مجبور به سرمایه گذاری بیشتر و تهیه دستگاه های مجهز به NFC خواهند بود.

«کیتی فوک» مدیر بخش چین شرکت تحلیل بازار IDC معتقد است اپل باید توجه بیشتری به رویدادهای محلی و منطقه ای در چین معطوف می کرد. مثلاً Apple Pay در زمان جشن «هونگ بائو» که در آن پاکت های سرخ پر از پول بین چینی ها رد و بدل می شود، هیچ فعالیتی ندارد، اما این فرصت طلایی به خوبی توسط رقبای محلی شناخته شده و استفاده می گردد. «فوک» می گوید اپل واقعاً فرهنگ بومی چین را درک نکرده و به همین دلیل نتوانسته در آن نفوذ کند.

البته هنوز نقطه درخشانی در طالع اپل در سرزمین اژدهای سرخ به چشم می خورد: اپ استور که دانلود اپلیکیشن ها و پرداخت های درون برنامه ای را در اختیار کاربران قرار می دهد. بخش اعظم درآمد اپل در حوزه خدمات، از اپ استور به دست می آید و بخشی از تمام تراکنش های مالی در اپلیکیشن ها به این کمپانی می رسد، بدون اینکه هزینه ای برای آنها در پی داشته باشد.

جالب است بدانید که سال گذشته، چین با کنار زدن آمریکا به عنوان بزرگ ترین بازار اپ استور در جهان معرفی شد. مؤسسه تحقیقاتی مکواری (Macquarie) پیش بینی می کند که اگر اپل سهم کنونی خود در بازار موبایل چین را حفظ کند، تا سال 2020 فروش اپ استور در این کشور به دو برابر افزایش خواهد یافت. با این حال نمی توان به پیش بینی ها اکتفا کرد.

همان طور که می دانید یکی از دلایل اصلی درآمد بالای اپ استور در چین، عدم حضور گوگل با پلی استور در این کشور است، ضمن اینکه سهم اپل در بزرگ ترین بازار موبایل جهان نیز روز به روز کاهش می یابد. از سوی دیگر، توسعه دهندگان چینی اپلیکیشن های iOS نیز نسبت به رویکرد انحصارطلبانه اپل در این حوزه شکایت کرده اند.

«لیونز» در این رابطه می گوید:

به نظر نمی رسد حضور اپل در چین، با رشد قابل توجه اپ استور در آیندi همراه باشد، چون بخشی از موفقیت های کنونی آنها به خاطر کنار زدن رقبا توسط دولت چین بوده. در واقع اپ استور فقط یک پلتفرم محبوب است و محتوای داخل آن، سنخیتی با فرهنگ چین ندارد.

ظاهراً اپل قصد دارد از میزبانان چینی اش درس بیاموزد. آنها به تازگی اعلام کردند دو مرکز تحقیق و توسعه جدید در شانگهای و سوژو می سازند، ضمن اینکه برنامه قبلی آنها برای ساخت چنین مراکزی در پکن و شنژن نیز به قوت خود باقیست. اهالی کوپرتینو قول داده اند بیش از نیم میلیون دلار در مراکز تحقیقاتی چین سرمایه گذاری کنند.

با این حال هنوز هم موفقیت این کمپانی با میزان توجه آنها به فرهنگ مصرف کنندگان چینی گره خورده است. اپل در این کشور باید به راهکارهای بومی فکر کند، وگرنه به جایی نخواهد رسید، هرچند حتی در این صورت هم نمی تواند از آینده اش مطمئن باشد، زیرا هر لحظه امکان دارد مقامات رگولاتوری چینی خواب تازه ای برای آنها ببینند.

در مجموع تا به امروز، آنچه بر سر اپل آمده به اقدامات دولت محلی ارتباطی نداشته و تصمیمات خود اهالی کوپرتینو، زمینه ساز آنها بوده اند. حال باید دید آیا این کمپانی از شکست هایش درس می گیرد و رویکرد خود را در آینده تغییر می دهد یا خیر.