بیماری جذام یا خوره نوعی بیماری عفونی پیش رونده می باشد که شدیدا اعصاب دست و پا، پوست و نقاط دیگری از بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. برای آشنایی با علائم بیماری جذام با ادامه مطلب همراه ما باشید.
آشنایی با علائم بیماری جذام
بیماری جذام یا لپرسی که در قدیم به آن بیماری خوره گفته می شود نوعی بیماری عفونی پیش رونده می باشد که زخم های پوستی بدشکل و شدیدی ایجاد می کند. این بیماری با اسم هانسن هم شناخته می شود. این اسم از نام دانشمندی که جذام را کشف کرد برگرفته شده است.
بیماری هانسن به شدت اعصاب دست و پا، پوست، جداره بینی و مجاری فوقانی تنفسی را تحت تاثیر قرار می دهد. با این وجود می توان گفت جذام مانند قبل بیماری شایعی نیست ولی همچنان در برخی نقاط دنیا از جمله ایران وجود دارد. در ادامه مطلب به علائم این بیماری، روش های تشخیص و درمان آن می پردازیم.
بیماری هانسن
همانطور که اشاره شد هانسن یک بیماری عفونی و پیش رونده بوده که بر اثر عامل باکتری مایکوباکتریوم لپره ایجاد می شود. این عفونت می تواند با تشکیل زخم های پوستی به اعصاب آسیب زده و سبب تضعیف ماهیچه ها گردد. از این رو اگر به موقع جذام درمان نشود بدشکلی و معلولیت را به همراه دارد.
در حال حاضر بیماری هانسن همانند قبل واگیردار نیست. اگر با فرد مبتلا به این بیماری تماس مداوم و مکرر داشته به طوری که در معرض قطرات بینی یا دهان فرد مبتلا باشید، احتمال انتقال بیماری هانسن تشدید می یابد.
منشا جذام از نظر زمانی با پیدایش انسان های اولیه یکی می باشد. چینی ها حدود پانصد سال پیش از میلاد این بیماری را شناسایی کردند و می توان گفت قدیمی ترین توصیف از جذام به 1350 سال پیش از میلاد باز می گردد.
جنگ های صلیبی طی قرون وسطی عامل اصلی تشدید جذام بودند. این عارضه در قرن 16 کنترل شد و از لیست بیماری های مزمن اروپای مرکزی حذف شد. در حال حاضر گزارشات سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که حدود 208 هزار نفر در دنیا به ویژه در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری همانند هند، اندونزی و برزیل مبتلا به جذام هستند.
متاسفانه طبق آمار دفتر مدیریت بیماری های واگیردار وزارت بهداشت، جذام در ایران نیز وجود دارد و تا پایان سال 1401 حدود 12 هزار فرد مبتلا به ثبت رسیده است.
روش انتقال جذام
همانطور که اشاره شد عامل این بیماری باکتری مایکوباکتریوم لپره می باشد که رشد کندی دارد. این باکتری با سرعت کندی در بدن پخش شده و سلول های ماکروفاژ که نقش اساسی در حمایت از سیستم عصبی بدن را بر عهده دارند تحت تاثیر می گذارد.
به دوره نهفتگی یعنی مدت زمان ابتلا به بیماری تا ظاهر شدن علائم آن کومن اطلاق می شود. دوره دراز مدت کمون جذام ممکن است به طور میانگین بین 5 تا 20 سال به طول انجامد. از این رو این تایم اجازه نمی دهد دلیل اصلی انتقال بیماری به بدن مشخص گردد.
با این وجود دانشمندان سیستم تنفسی را شایع ترین روش انتقال جذام اعلام کرده اند. به طور کلی اگر فردی در تماس نزدیک، مکرر و طولانی مدت با بیمار جذامی باشد ممکن است از راه های زیر به هانسن مبتلا گردد:
- تماس پوستی مستقیم با زخم های باز
- تنفس
- عطسه و خارج شدن ترشحات از بینی و دهان
- سیستم گوارشی
- تماس با خاک، حشرات و محیط آلوده
- سرفه و خروج ترشحات از دهان
بیماری هانسن چه علائمی دارد؟
به طور میانگین سه تا پنج سال بعد از تماس با عامل بیماری هانسن زمان می برد علائم نمایان شود. این مدت در برخی افراد به بیست سال هم می رسد. از این رو تشخیص زمان و محل انتقال جذام برای پزشکان دشوار است. نشانه های این بیماری را به چهار دسته تقسیم بندی کرده اند:
- نشانه های پوستی که شامل پوست خشک، ضخیم و سفت/ بی حس شدن پوست و تغییر رنگ در قسمت هایی از آن/ریزش نواحی پوستی دارای مو مثل مژه و ابرو/ رشد ضایعات پوستی/ ایجاد زخم‌های بدون درد در کف پا/ تورم یا بروز توده هایی در ناحیه لاله گوش می باشند.
- نشانه های غشای مخاطی از جمله خونریزی بینی و گرفتگی و کیپ شدن بینی است.
- نشانه های عصبی که شامل بی خس شدن مناطق آسیب دیده پوست/ ضعف و فلج عضلانی در دست و پا/ تورم اعصاب نواحی نزدیک به گردن، آرنج و زانو/اختلال در اعصاب مرتبط با چشم و احتمال خطر کوری هستند.
- نشانه های پیشرفته که شامل تغییر فرم غضروف بینی/ ریزش ابرو/ مشکلات چشمی/ فلج نواحی دست و پا/ زخم های غیر قابل درمان مزمن در کف پا/ عفونت انگشتان دست و از بین رفتن نوک انگشت ها می باشند.
واگیردار بودن بیماری هانسن
در گذشته عقیده بر این بود که بیماری هانسن شیوع تقریبا بالایی داشته و شدیدا واگیردار است. ولی در حال حاضر می توان گفت این بیماری چندان مسری نیست. با این که هانسن در بعضی نواحی به ویژه مناطق با آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری شیوع دارد ولی دانشمندان عقیده دارند 95 درصد افراد مستعد ابتلا به بیماری هانسن نیستند.
سیستم ایمنی این افراد به طور طبیعی به شکلی است که اگر مستقیما در تماس نزدیک با فرد لپرسی نباشند به این بیماری مبتلا نمی شوند. در این میان، محققان حدود 5 درصد افراد را به علت سیستم ایمنی خاص بدنشان مستعد ابتلا به جذام معرفی می کنند.
جذام چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر زخم مشکوک به جذام وجود داشته باشد، پزشک به منظور بررسی بیشتر از طریق بیوپسی نمونه ای از ضایع پوستی را جهت آزمایش بر می دارد. از آزمایشات دیگر لازم که به تشخیص نهایی بیماری هانسن کمک می کند تست اسمیر پوستی و پوستی لپرومین می باشند.
در ضمن پزشک به منظور تشخیص میزان اثرگذاری جذام بر اندام های مختلف بدن آزمایش عملکرد کبد، بیوپسی عصبی، تست CBC و تست کراتینین را تجویز می کند.
درمان بیماری هانسن
خوشبختانه در حال حاضر این بیماری قابل درمان بوده و مطابق توصیه سازمان بهداشت جهانی بایستی درمان لپرسی به طور رایگان صورت گیرد. برای درمان این بیماری، آنتی بیوتیک هایی مانند داروی داپسون، ریفامپیسین و قرص کلوفازیمین تجویز می شوند که به مدت 6 ماه تا یک سال باید استفاده شوند.
در صورتی که جذام شدید باشد دوره درمان با آنتی بیوتیک طولانی تر خواهد بود. با این وجود می توان گفت آنتی بیوتیک ها تنها عفونت ناشی از لپرسی را درمان کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری می کنند ولی بهبود دهنده آسیب عصبی و عوارض ناشی از آن نخواهند بود.