امیرمسعود عابدین_ در پی وقوع فاجعه هواپیمایی که چند روز پیش در برزیل رخ داد، قصد داریم به جزئیات این حادثه عجیب و خاص بپردازیم. طبق اطلاعاتی که به‌دست‌آمده، به نظر می‌رسد که این حادثه ممکن است قابل‌پیشگیری بوده باشد. شواهد در حال ظهور از تحقیقات اولیه، که شامل گزارش‌های SIGMET (اطلاعات مهم هواشناسی) و تجزیه‌وتحلیل داده‌های پرواز است، به شرایط یخ‌زدگی شدید به‌عنوان یک عامل مؤثر اشاره می‌کنند.
این یخ‌زدگی شدید احتمالاً ابزارهای حیاتی هواپیما را به خطر انداخته و منجر به ارائه اطلاعات اشتباه شده و در نهایت باعث شده تا خلبانان بر اساس اطلاعات نادرست تصمیم بگیرند.
در روز سقوط، شرایط آب و هوایی چیزی غیرمعمول بود؛ یک هشدار مهم آب و هوایی (SIGMET) صادر شد که باید پرچم قرمز را برای همه اپراتورها در منطقه برافراشته می‌کرد. این گزارش که ابزاری حیاتی برای پیش‌بینی و کاهش خطرات مربوط به آب و هوا است، به‌طور خاص با هدف هشدار دادن به خدمه در مورد وجود شرایط یخ‌زدگی شدید انجام می‌شود.
گزارش مهم آب و هوایی که توسط SBGL (فرودگاه بین‌المللی گالائو در ریودوژانیرو) صادر شده است، در هشدارهای خود به شکل واضحی وجود باران و یخبندان را توضیح می‌دهد. این پدیده‌های آب و هوایی در هوانوردی، به دلیل استعداد آن‌ها در تجمع سریع روی سطوح هواپیما خطرناک هستند.
در حالی که هواپیمای این حادثه یعنی ATR 72، مجهز به سیستم‌های یخ‌زدایی است که برای محافظت آمادگی دارند، اما باز هم محدودیت‌هایی وجود دارد. شرایط یخ‌زدگی شدید می‌تواند این سیستم‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده و منجر به تشکیل یخ در سطوح بحرانی یا بدتر از آن، روی حسگرهای هواپیما شود. هنگامی که این سیستم‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرند، هواپیما می‌تواند سرعت و ارتفاع نادرست را ارائه دهد و موقعیت خطرناکی را ایجاد کند که در آن خلبانان مجبور به تصمیم‌گیری بر اساس داده‌های معیوب می‌شوند.
در چنین سناریوهایی، حتی خلبانان آموزش‌دیده و باتجربه نیز می‌توانند غافلگیر شوند، زیرا عملکرد هواپیما می‌تواند به‌طور غیرقابل‌پیش‌بینی تغییر کند.
اطلاعات پرواز و منتهی به سقوط
با بررسی داده‌های پرواز از لحظات حساس منتهی به سقوط، چندین پارامتر کلیدی ظاهر می‌شود که بلافاصله نگرانی‌هایی را در مورد وضعیت هواپیما و تصمیمات اتخاذ شده در کابین خلبان ایجاد می‌کند. داده‌ها نشان می‌دهد که هواپیما در ارتفاع کم و خطرناکی پرواز می‌کرده است، وضعیتی که ذاتاً حاشیه خطا را کاهش می‌دهد. در این ارتفاع کم، سرعت ثبت شده 20 گره هوایی بوده است. چنین سرعت پایینی بسیار کمتر از آستانه عملیاتی ایمن برای یک ATR 72 است و به‌شدت نشان‌دهنده نزدیک شدن هواپیما به وضعیت توقف است. در هوانوردی، زمانی که جریان هوا بر روی بال‌ها برای ایجاد نیروی بالابر کافی نباشد، توقف ایجاد و باعث می‌شود هواپیما به‌سرعت ارتفاع را از دست بدهد.
ثبات در جهت‌گیری هواپیما در لحظات پایانی حاکی از آن است که خلبانان همچنان در تلاش برای حفظ کنترل بودند، اما کاهش سرعت آن نشان‌دهنده از دست دادن نیروی حیاتی بالابر است. در این لحظه هواپیما بدون داشتن نیروی بالابر کافی، شروع به فرود غیرقابل‌کنترل می‌کند.
شواهد ویدیویی ضبط‌شده در لحظه سقوط، وخامت اوضاع را تشدید می‌کند. این فیلم به‌وضوح نشان می‌دهد که موتورهای هواپیما به‌طور عادی کار می‌کردند، بدون هیچ نشانه‌ای از خرابی موتور یا آتش‌سوزی. این واقعیت که موتورها به‌طور عادی کار می‌کردند و با این حال هواپیما به‌طور غیرقابل‌کنترلی فرود آمده است، بر این احتمال تأکید می‌کند که علت سقوط این هواپیما ترکیبی از توقف آئرودینامیکی و داده‌های اشتباهی است که به خلبانان داده شده است.
تعامل بین عوامل انسانی و وضعیت آئرودینامیکی هواپیما با در نظر گرفتن فشار و استرس شدیدی که خلبانان تحت آن قرار داشتند بسیار مهم‌تر می‌شود. با به صدا درآمدن احتمالی آلارم‌ها و رفتار هواپیما، خدمه با وضعیتی به‌سرعت در حال تحول مواجه می‌شد که نیاز به اقدام فوری و دقیق داشت.
متأسفانه، به نظر می‌رسد که ترکیبی از ارتفاع کم، داده‌های گمراه‌کننده و شروع یک توقف آئرودینامیکی، خلبانان را با گزینه‌های معدودی برای جلوگیری از فاجعه قریب‌الوقوع مواجه کرده است.
نقش لوله پیتوت: نقطه بحرانی شکست
لوله پیتوت، اگرچه جزء کوچک و به‌ظاهر ساده‌ای است، اما یکی از حیاتی‌ترین ابزار در هواپیماها به‌حساب می‌آید که وظیفه اندازه‌گیری دقیق سرعت هوا را بر عهده دارد. این اطلاعات برای عملکرد ایمن هواپیما ضروری است، چرا که تقریباً بر هر جنبه‌ای از کنترل پرواز تأثیر می‌گذارد. لوله پیتوت با اندازه‌گیری اختلاف فشار ناشی از حرکت رو به جلو هواپیما در هوا کار می‌کند.
با این حال، در شرایط یخ‌زدگی شدید، این وسیله حیاتی می‌تواند به‌طور جزئی یا کامل یخ بزند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، لوله پیتوت دیگر نمی‌تواند داده‌های دقیق سرعت هوا را ارائه دهد، در عوض اطلاعات اشتباهی را به خلبانان می‌دهد.
در سناریوی سقوط Voepass ATR 72، بسیار محتمل است که لوله پیتوت یخ‌زده و منجر به نمایش اطلاعات نادرست به خلبانان شود. بدون داده‌های قابل‌اعتماد سرعت هوا، خلبانان به‌طور مؤثری کور پرواز می‌کردند و قادر به اندازه‌گیری دقیق سرعت خود نسبت به هوا نبودند. به‌عنوان‌مثال، اگر لوله پیتوت به‌اشتباه نشان داده که هواپیما سریع‌تر از آنچه بوده پرواز می‌کرده است، خلبانان با این باور که سرعت مطمئنی دارند، احتمالاً قدرت موتور را کاهش داده یا دماغه را بالا برده‌اند؛ هر دو اقدامی که باعث کاهش سرعت هوا و افزایش خطر توقف می‌شود.
در استال (واماندگی یا استال در هواپیما حالتی است که در آن نیروی برآر کمتر از نیروی وزن باشد)، بال‌ها دیگر نمی‌توانند نیروی بالابر ایجاد کنند و باعث می‌شود هواپیما به‌سرعت ارتفاع را از دست بدهد. اگر فوراً تشخیص داده نشود و اصلاح نشود، می‌تواند منجر به وضعیت غیرقابل جبرانی شود، به خصوص در ارتفاعات پایین که جای کمی برای خطا وجود دارد.
استال و چرخش بعدی: یک مارپیچ مرگبار
در یک استال اگر فوراً اصلاح نشود، هواپیما می‌تواند وارد چرخش شود. چرخش یک وضعیت پیچیده و خطرناک در پرواز است که در آن هواپیما به شکل مارپیچی به سمت پایین می‌رود. خلبانان در تلاش برای جلوگیری از کاهش ارتفاع سریع و بازگرداندن هواپیما به وضعیت پرواز پایدار، احتمالاً کنترل‌ها را عقب کشیده‌اند تا حالت دماغه هواپیما را افزایش دهند. در نهایت علیرغم تلاش‌های دیرهنگام خلبانان، این هواپیما سقوط کرد.
این حادثه غم‌انگیز به‌عنوان یادآوری آشکار از خطرات ناشی از یخ زدن شدید و اهمیت حیاتی ابزار دقیق است. شواهد فعلی قویاً نشان می‌دهد که یخ‌زدگی، که منجر به مسدود شدن لوله پیتوت شده، همراه با بارگیری سنگین مسافران و ارائه اطلاعات غلط، در نهایت منجر به سقوط Voepass ATR 72 شد. ای‌تی‌آر 72 یک هواپیمای دو موتوره توربوپراپ و کوتاه برد است که توسط شرکت هواپیماسازی فرانسوی-ایتالیایی آ. ت. آر تولید می‌شود.
منبع: eurasiantimes
58322