روزه در آیینه روایات‏

 منابع مقالہ : کتاب عرفان اسلامى جلد 6   نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان

روایات عالى شیعه مسائل مهمى را در باب روزه مطرح مى کنند که دانستن آن براى پى بردن به ارزش این عمل الهى، براى عباد خدا لازم است.

در روایتى وارد شده که حضرت رضا علیه السلام در جواب مسائل محمد بن سنان در قسمت روزه نوشتند:

علت روزه درک رنج گرسنگى و تشنگى است، تا عبد از این طریق در پیشگاه حضرت حق ذلت و مسکنت نشان دهد و از عوارض سیرى و سیرابى که غفلت و غرق شدن در عیش و نوش است درآید و از اجر و حساب حق برخوردار گشته، به مقام صبر و استقامت برسد و از این راه مزه شدائد آخرت را درک کرده و قدرت خطرناک شهواتش را بشکند، روزه واعظ او در دنیا و دلیلش به سوى رضاى حق در آخرت باشد و براى این که شدت این مراحل را از اهل فقر و مسکنت در دنیا و آخرت دریابد «1».

هشام بن حکم فلسفه روزه را از حضرت صادق علیه السلام پرسید، حضرت فرمود:

وجوب روزه براى ایجاد مساوات بین غنى و فقیر است، به این معنا که غنى تا شدت نبیند، در گذرگاه رحمت نسبت به فقیر قرار نمى گیرد، این غنى است که هر چه بخواهد برایش فراهم است، باید مزه سختى را بچشد تا به عنایت خدا بین او و فقیر فاصله کم شود، رنج گرسنگى و تشنگى را به او مى چشاند تا بر ضعیف رقت آرد و بر گرسنه ترحم کند «2».

در روایات مهمى آمده که:

روزه دار در ماه رمضان، باید تمام حیثیت و وجود و شؤون و اعضا و جوارحش روزه باشد- به این معنى که شکمش از آب و غذا و تمام موجودیتش از گناه و معصیت- ورنه روزه اش داراى اعتبار و ارزش نخواهد بود.

قالَ أبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: إذا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَبَصَرُکَ وَشَعْرُکَ وَجِلْدُکَ وَعَدَّدَ أشْیاءَ غَیْرَ هذا قالَ وَلا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ «3».

امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه روزه گرفتى باید گوش و چشم و مو و پوستت روزه باشد، اعضا و جوارح دیگر را نیز شمرد و فرمود روز روزه داشتنت مانند روز عادى و خوردنت نباشد.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ: یا جابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَقامَ وَرْداً مِنْ لَیلِهِ وَعَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ وَکَفَّ لِسانُهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقالَ جابِرُ یا رَسُولَ اللّهِ ما أحْسَنَ هذا الْحَدیثِ فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ: یا جابِرُ ما أشَدَّ هذِهِ الشُّرُوطُ.

امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر صلى الله علیه و آله به جابر بن عبداللّه گفتند: اى جابر! این است ماه رمضان، هر کس روزش را روزه بگیرد و شبش را به عبادت برخیزد و شکم و شهوتش داراى عفت باشد و زبانش را از تمام گناهان زبان حفظ کند، مانند بیرون آمدن از ماه از گناهانش بیرون مى رود، جابر عرضه داشت: چه حدیث خوبى است، پیامبر فرمود: چه شرایط شدید و سنگینى است «4».

امام صادق علیه السلام فرمود:

روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن تنها نیست، سپس فرمود، مریم گفت:

[إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً] «5».

من براى [خداى ] رحمان روزه [سکوت ] نذر کرده ام.

زمانى که روزه گرفتید زبان را حفظ کنید و چشم از نامحرمان بپوشید و از نزاع و حسد نسبت به یکدیگر بپرهیزید.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله شنیدند زن روزه دارى خدمتکار خود را ناسزا گفت. حضرت طعام خواستند و به آن زن فرمودند: بخور، گفت: من روزه ام، فرمود: چگونه روزه اى در حالى که به خدمتکارت ناسزا گفتى؟! روزه فقط خوددارى از طعام و آشامیدنى نیست. سپس حضرت صادق علیه السلام فرمود: وقتى روزه گرفتى گوش و چشمت نیز از حرام روزه بگیرد، جدال را رها کن و خادم خود را آزار مده، وقار روزه با تو باشد و سعى کن روزه ات مانند ایام غیر روزه نباشد «6».

امام صادق علیه السلام فرمود:

روزه، فقط روزه از خوردن و آشامیدن نیست، براى روزه شرط هست که باید آن را حفظ کنى تا روزه ات روزه تمام و کاملى شود و آن شرط سکوت وجود توست، نشنیدى مریم بنت عمران گفت: نذر کردم روزه باشم و با انسانى امروز سخن نگویم. یعنى در حال سکوتم، پس چون روزه گرفتید، زبان از دروغ حفظ کنید و چشم از نامحرمان ببندید، با هم دعوا نکنید، به هم حسد نبرید، از هم غیبت نکنید، با یکدیگر دشمنى ننمائید، به هم دروغ نگوئید، مباشرت خلاف نداشته باشید، با هم مخالفت نکنید، از غضب و ناسزا و شماتت و مسخره کردن و جدال و دشمنى و ظلم و سبک سرى و زجر دادن به یکدیگر بپرهیزید.

از یاد خداو نماز غفلت نکنید، صمت و سکوت از هر گناه مربوط به زبان را رعایت نمایید، بردبارى و استقامت و صدق را مراعات کنید و دورى از شر و اجتناب از قول زور و کذب و افترا و خصومت و ظن سوء و غیبت و سخن چینى را نصب العین خود قرار دهید.

خود را مشرف به آخرت ببینید و منتظر آن ایام باشید، چشم داشت به وعده خدا داشته و در راه رسیدن به لقاى او قرار گیرید، آرامش و وقار و خشوع و خضوع به خرج دهید و ذلت عبد خائف از مولا را در خود تحقق دهید، در مقام خوف و رجا و رغبت و رهبت باشید، به نحوى که دل هاى خود را از عیوب پاک کرده و درون را از حقه بازى پیراسته و جسم را از آلودگى ها شسته باشید، تا از ما سوى اللّه آزاد شده و با این روزه که داراى چنین سکوتى از همه گناهان است به ولایت خدا پیوسته باشید، گناهانى که خداوند شما را در ظاهر و باطن از آن نهى کرده است.

حق خشیت او را در نهان و آشکار به جاى آر و در ایام روزه وجودت را به حق ببخش، به نحوى که قلب را براى او فارغ کنى و دل را براى اجراى امر او منصوب نمایى، چون چنین کردى به حقیقت روزه دار شدى و امر مولایت را اطاعت کردى و هر چه از این برنامه کم بگذارى به مقدار آن از ارزش روزه ات کم مى شود، تا این که حضرت صادق علیه السلام فرمود: روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، خداوند روزه را حجاب بین عبد و تمام گناهان فعلى و قولى قرار داد، آن کس که این شرایط را عمل کند روزه را افطار کرده که روزه داران چقدر اندک اند و گرسنگان چه زیادند «7».

امام باقر علیه السلام فرمود:

خداوند تعالى را ملائکه اى است که موکل بر روزه داران اند، از روز اول ماه تا آخر آن براى روزه داران طلب مغفرت کنند و هر شب به وقت افطار فریاد مى زنند، اى بندگان خدا! شما را بشارت باد که گرسنگى کمى کشیدید و به دنبال آن سیرى شما زیاد است، مبارک شدید و مبارک شد در شما، چون شب آخر شود فریاد کنند، اى عباد خدا! بر شما بشارت باد که خداوند شما را آمرزید و توبه شما را قبول کرد، بنگرید که پس از این ماه زندگى را چگونه از سر مى گیرید «8».

عَنْ یُونُسِ بْنِ حَمْدانِ الرّازى قالَ: سَمِعْتُ أبا عَبْدِاللّه علیه السلام یَقُولُ: مَنْ أفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمضانَ خَرَجَ رُوحُ الْإیمانِ مِنْهُ «9».

یونس بن حمدان رازى از حضرت صادق روایت مى کند که: هر کس یک روز ماه رمضان روزه بخورد روح ایمان از وجود او جدا مى شود.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرٌ فَرَضَ اللّهُ عَلَیکُمْ صِیامَهُ فَمَنْ صامَهُ ایماناً وَاحْتِساباً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ امُّهُ «10».

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: این است ماه رمضان، ماهى که روزه آن بر شما واجب است، هر کس از روى ایمان و حساب روزه بگیرد، همانند روز ولادت از مادر از گناهان خارج مى گردد.

و نیز آن حضرت فرمود:

ماه رمضان آمد، ماه مبارک، ماهى که روزه آن بر شما واجب است، درهاى بهشت به روى شما باز است و شیطان ها در این ماه در زنجیرند، شبى که از هزار ماه بهتر است در این ماه است، هر کس به این ماه ارج بگذارد به ارج گذاشته مى شود «11».

قالَ أمیرُالمؤمِنینَ علیه السلام: عَلَیکُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِکَثْرَةِ الْإسْتِغْفارِ وَالدُّعاءِ فَأمَّا الدُّعاءُ فَیَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْکُمْ وَأمَّا الْإسْتِغْفارُ فَتُحْمى بِهِ ذُنُوبُکُمْ «12».

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زیاد، اما دعاى شما دافع بلا از شماست، اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.

خطبه پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در شناخت ماه رمضان

حضرت رضا علیه السلام از پدرانش از امام على علیه السلام نقل مى کند که یک روز پیامبر صلى الله علیه و آله اسلام براى ما سخنرانى کرد، فرمود:

اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت فرا رسید، ماهى که نزد حضرت حق بهترین ماه است، روزهایش برترین روزها و شب هایش از بهترین شب هاست، ساعاتش در تمام ساعات همانند ندارد، ماهى است که همه شما به مهمانى خدا دعوت شده اید و در این ماه به همه شما کرامت و بزرگوارى ارزانى شده.

در این ماه نفس هایتان تسبیح، خوابتان عبادت، عملتان قبول و دعایتان مستجاب است.

خدا را با نیت صادقانه و قلب هاى پاک بخوانید تا شما را به روزه این ماه و تلاوت قرآنش موفق کند.

بدبخت و بیچاره آن انسانى است که در این ماه بزرگ از غفران حق محروم شود، با گرسنگى و تشنگى در ماه رمضان به یاد گرسنگى و تشنگى قیامت باشید.

به فقرا و مساکین صدقه دهید و به بزرگان احترام کنید و به کوچک ترها ترحم آرید. صله رحم نموده و زبان از گناهان مربوط به آن حفظ کنید و چشم از حرام حق ببندید و گوش از استماع حرام نگه دارید.

به یتیمان مردم رحم آرید تا به یتیمانتان رحم آرند، از گناهان خود به درگاه حضرت او توبه کنید و به وقت هر نماز دست ها را به دعا در پیشگاه او بردارید که بهترین ساعت، وقت نماز است، وقتى است که خداوند با دیده رحمت به عبادش نظر مى کند و دعاى آنان را پاسخ داده و نداى ایشان را جواب مى دهد و عطایش را از سائل در این وقت دریغ نمى نماید و دعوت دعاکننده را اجابت مى کند.

اى مردم! شما در گرو اعمال بد خود هستید، با توبه واقعى خود را آزاد کنید، با طولانى کردن سجده، پشت سنگین خود را از بار گناه سبک نمایید و بدانید که خداوند مهربان قسم یاد کرده مصلین و ساجدین را عذاب نکند و روز بیرون آمدن مردم از قبر، نمازگزار و ساجد را به آتش نترساند.

اى مردم! اگر یکى از شما مؤمنى را در این ماه افطار دهد، ثوابش مانند بنده آزاد کردن در راه خداست و گناهان گذشته اش به خاطر این عمل بخشیده مى شود.

عرضه داشتند: همه ما قدرت بر افطار دادن نداریم. حضرت فرمود: خود را از عذاب فردا برهانید گرچه به نصف خرما یا شربتى از آب باشد.

اى مردم! هر کس در این ماه خود را به حسنات اخلاقى بیاراید، روز لغزش قدم ها به راحتى از صراط مى گذرد و هر کس کار خدمتکارش را در این ماه سبک کند، حسابش را در قیامت سبک کنند و هر کس شر خود را از مردم حفظ کند، روز جزا از غضب حق محفوظ خواهد ماند.

هر کس در ماه رمضان یتیمى را اکرام کند، در روز لقا از جانب حق اکرام مى شود و هر کس صله رحم به جاى آرد، در قیامت به رحمت حق متصل گردد و هر کس قطع رحم کند، از رحمت حق در قیامت قطع گردد.

نماز مستحب در این ماه برائت از عذاب فرداست و اداى واجب ثوابش هفتاد برابر بیش از معادل آن در ماه دیگر است.

صلوات بر من در این ماه سنگینى شماست، روزى که میزان ها سبک است و هر کس در این ماه آیه اى از قرآن تلاوت کند، مانند ختم یک قرآن در غیر این ماه است.

اى مردم! درهاى بهشت در این ماه باز است، از خدا بخواهید بر شما نبندد و درهاى جهنم به روى شما بسته است، از او بخواهید بر شما باز نکند، شیاطین در این ماه گرفتارند، از حق بخواهید بر شما سلطه پیدا نکنند.

امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید: من از جا برخاستم و عرضه داشتم: یا رسول اللّه! بهترین عمل در این ماه چیست؟ فرمود: یا اباالحسن! بهترین عمل در این ماه اجتناب از محارم الهى است «13».

دعاى حضرت زین العابدین علیه السلام در ماه رمضان

امام سجاد حضرت زین العابدین علیه السلام در هر روز ماه رمضان دعایى داشتند که نشانگر عظمت ماه رمضان و موقعیت آن ماه در پیشگاه خداست و از طرفى داراى بهترین تعالیم و درس ها براى تربیت انسان و مؤدب شدن او به آداب الهى است و به عبارت دیگر این دعا مى خواهد مردم را به این حقیقت راهنمایى کند که بر شما واجب است در ماه رمضان داراى یک حرکت کامل روحى و عقلى و نفسى و عملى شوید ورنه از ماه رمضان هیچ بهره اى جز گرسنگى و تشنگى نصیب شما نخواهد شد، ترجمه دعا بدین قرار است:

بارپروردگارا! این است ماه رمضان، ماه روزه، ماه انابه، ماه توبه، ماه مغفرت و رحمت، ماه آزادى از عذاب و رسیدن به بهشت.

خداوندا! مرا براى آن سلامت بدار و آن را از من سالم قرار داده، به برترین کمکت مرا در این ماه کمک ده، بر طاعتم موفق کن، براى عبادت و دعا و تلاوت قرآن فراغتم بخش.

برکتم را در این ماه عظیم قرار بده و عافیتم را در این ماه نیکو فرما و بدنم را از هر خطرى به سلامت بدار، روزیم را در این ماه گشایشى ده و مرا در امورم کفایت فرما.

دعایم را مستجاب کن و به آرزویم که رسیدن به لقاى توست برسان.

پروردگارا! در این ماه چرت و کسالت و دلگیرى و دلتنگى و سستى و سخت دلى و غفلت و غرور را از من بردار که تمام این امور مانع از رشد و تکامل و سد راه بندگى و اطاعت است.

خداوندا! مرا در این ماه از رنج ها، مرض ها، غصه ها، حزن ها پیش آمدها، دردها، خطاها، گناهان حفظ کن و مرا از بدى و فحشا و خستگى و بلا و تعب و عنا نگهدار که تو شنونده دعایى.

خدایا! در این ماه مرا از شیطان رانده شده و عیب جویى و هرزه زبانى او و سحر و دم خطرناکش و وسواس و کید و مکرش و حیله و آرزویش و خدعه و غرور و فتنه اش و گروه و قوم و دام و اعوانش و اتباع و اخوانش و احزاب و اشیاعش و اعوان و یارانش و شرکا و همه کیدشان محافظت کن.

خداوندا! به روزه تمام ماه رمضان مرا موفق بدار، به آرزویم که قیام در آن و اتمام برنامه هاى مورد رضایت تو در آن است همراه با صبر و ایمان و یقین حساب برسان.

با اجر عظیم و چند برابر شدن ثواب برنامه ها اعمالم را قبول کن، در این ماه جدیت و کوشش و قوت و نشاط و انابه و توبه و امید و ترس و جزع و رقت و راستى در زبان و ترس از خود و تکیه و امید بر رحمتت و اطمینان به وجودت و ورع از محرماتت همراه با قول صالح و سعى مقبول و عمل مرفوع و دعاى مستجاب به من عطا فرما.

بین من و بین این همه امور مثبت الهیه با حادثه و مرض و غم و غصه جدایى مینداز به رحمتت اى بهترین رحم کنندگان «14».

دعاهایى از این قبیل که تمام آن تعلیم و تربیت و راهنمایى به سوى سعادت و آخرت است زیاد است که نقل آن ها کتابى مفصل و شرح و توضیح آن ها مجلدات بسیار مى خواهد، به «زاد المعاد» مجلسى رحمه الله، «بلدالامین»، بخش ادعیه «بحار الأنوار» و «مفاتیح الجنان» محدث قمى مراجعه کنید، بخوانید و بفهمید و عمل کنید که خواندن تنها هیچ دردى را دوا نمى کند، خواندن را مقدمه فهم و فهم را مقدمه عمل و عمل را مقدمه رسیدن به رضایت و لقاى حق قرار دهید که اگر در ماه رمضان و بقیه ایام در برخورد به قرآن و دعاها غیر از این راهى بپمایید و اللّه به جایى نمى رسید و این همه را از حضرت یار درخواست کنید که اگر با تمام وجود رسیدن به فیوضات الهیه را بخواهید، از عطاى آن نسبت به شما دریغ نخواهد کرد.

ثواب روزه

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:

خداوند فرموده هر برنامه نیکى به ده برابر تا هفتصد برابر مزد دارد، مگر روزه ماه رمضان که براى من است و جزایش بر عهده من است «16».

و نیز آن حضرت فرمود:

به آن کسى که جانم در قبضه قدرت اوست، بوى دهان روزه دار در پیشگاه خدا پاکیزه تر از بوى مشک است، خداوند مى فرماید: براى خاطر من از شهوت و طعام و نوشیدنى دست برداشت، پس روزه براى من است و جزایش بر عهده من است «17».

و نیز آن حضرت فرمود:

براى بهشت درى است به نام سیرآب نهایى از آن در جز روزه داران وارد نمى شوند، لقاى خدا در جزاى روزه به روزه دار وعده داده شده «18».

و نیز آن حضرت فرمود:

براى روزه دار دو خوشحالى هست: یکى وقت افطار و دیگر وقت لقاى با حق «19».

و آن جناب فرمود:

براى هر چیزى درى است و در عبادت روزه است «20».

قالَ أبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: بُنِىَ الْإسْلامُ عَلى خَمْسَةِ أشْیاءِ: عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّکاةِ وَالْحَجِّ وَالصَّوْمِ وَالْوَلایَةِ «21».

امام باقر علیه السلام فرمود: بناى اسلام بر پنج چیز است: نماز، زکات، حج، روزه، رهبرى امام معصوم.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه دار در حال عبادت است گرچه خواب باشد تا وقتى که در حال غیبت کردن مسلمان نباشد «22».

نبىّ اکرم صلى الله علیه و آله به اصحاب فرمودند:

شما را به چیزى خبر دهم که اگر عمل کردید شیطان از شما دور شود به مانند دورى مشرق از مغرب؟ عرضه داشتند: آرى، فرمودند: روزه رویش را سیاه مى کند، صدقه پشتش را مى شکند، حب فى اللّه و کمک به عمل صالح او را مستأصل و بیچاره مى کند، استغفار رگ قلبش را مى گیرد و براى هر چیزى زکات است زکات بدن ها روزه است «23».

یک بار دیگر با این همه مقدمه به جمله اول روایت «مصباح الشریعة» توجه کنید تا مفهومش آن چنان که هست براى شما روشن گردد، امام صادق علیه السلام در جمله اول مى فرمایند، رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه سپر است، یعنى حایل بین شما و آفات دنیا و حجاب بین شما و عذاب آخرت است، آرى، روزه با شرایطى که در روایات و دعاهاى گذشته بیان شد اگر تحقق پیدا کند ستر از آفات دنیا و حجاب از عذاب آخرت است.

 [فَإذا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِکَ کَفَّ النَّفْسِ عَنِ الشَّهَواتِ وَقَطْعَ الْهِمَّةِ عَنْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ ]

پی نوشت ھا:

______________________________
(1)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 73، باب علة فرض الصیام، حدیث 1767؛ وسائل الشیعة: 10/ 8، باب 1، حدیث 12699.

 (2)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 73، باب علة فرض الصیام، حدیث 1766؛ وسائل الشیعة: 10/ 7، باب 1، حدیث 12697.

(3)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 1.

(4)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 10/ 162، باب 11، حدیث 13121.

(5)- مریم (19): 26.

(6)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 10/ 162، باب 11، حدیث 13122.

(7)- وسائل الشیعة: 10/ 166، باب 11، حدیث 13132؛ بحار الأنوار: 93/ 292، باب 36، حدیث 16.

(8)- المحاسن: 33.

(9)- ثواب الأعمال: 236؛ وسائل الشیعة: 10/ 245، باب 1، حدیث 13325.

(10)- التهذیب: 4/ 152، باب فرض الصیام، حدیث 4؛ وسائل الشیعة: 10/ 246، باب 1، حدیث 13327.

(11)- التهذیب: 4/ 152، باب فرض الصیام، حدیث 5؛ وسائل الشیعة: 10/ 246، باب 1، حدیث 13328.

(12)- وسائل الشیعة: 10/ 304، باب 18، حدیث 13478.

(13)- الأمالى، صدوق: 93، المجلس العشرون، حدیث 4؛ عیون اخبار الرضا علیه السلام: 1/ 295، باب 28، حدیث 53؛ وسائل الشیعة: 10/ 313، باب 18، حدیث 13494.

(14)- الکافى: 4/ 75، باب ما یقال فى مستقبل شهر رمضان، حدیث 7؛ وسائل الشیعة: 10/ 326، باب 21، حدیث 13520.

(15)- الهى قمشه اى.

(16)- محجة البیضاء: 2/ 121، کتاب اسرار الصیام.

(17)- محجة البیضاء: 2/ 122، کتاب اسرار الصیام.

(18)- محجة البیضاء: 2/ 122، کتاب اسرار الصیام.

(19)- محجة البیضاء: 2/ 122، کتاب اسرار الصیام.

(20)- محجة البیضاء: 2/ 122، کتاب اسرار الصیام.

(21)- محجة البیضاء: 2/ 122، کتاب اسرار الصیام.

(22)- محجة البیضاء: 2/ 123، کتاب اسرار الصیام.

(23)- محجة البیضاء: 2/ 123، کتاب اسرار الصیام