سکه دوزی یا اشرفی دوزی یکی از صنایع دستی تزیینی مشهور در ایران محسوب می شود. این هنر به خصوص در مناطقی نظیر بلوچستان، کردستان و عشایر چهار محال بختیاری رواج بیشتری دارد. اصطلاحا سکه دوزی به دوختن انواع آیینه، پولک، قطعات ریز یا درشت، صدف، دکمه ها، سکه ها و خرمهره روی لباس یا پارچه اشاره دارد. این هنر معمولا به صورت دستی انجام می گیرد و مهارت دستی هنرمندان محلی را نشان می دهد. در این مقاله شما را با هنر اشرفی دوزی یا سکه دوزی آشنا خواهیم کرد.
اشرفی دوزی چیست؟
اشرفی دوزی به عنوان یک تزیین خاص در لباس های محلی و ملل گوناگون به کار می رفت. سکه ها و سایر مسکوکات فلزی از طریق لحیم کاری دستی به لباس یا پارچه دوخته می شدند. این تزیینات جلوه زیبایی به لباس ها می بخشد و به طور معمول در مراسم و جشن های خاص از آن استفاده می شود. از زمان قدیم تا کنون، سکه دوزی تغییر کرده و به عنوان یک هنر تزئیینی محبوب در تزیین دیوار اتاق ها، تهیه روتختی، قسمت هایی از کیف، لباس و سایر محصوت دستی کاربرد دارد. این روزها علاوه بر سکه ها، از سنگ های نیمه قیمتی و دیگر تزیینات نیز برای سکه دوزی یا اشرفی دوزی استفاده می شود.
انواع نخ اشرفی دوزی
اشرفی دوزی یک هنر دستی بسیار زیبا است و به طور معمول با استفاده از نخ و دیگر مواد انجام می شود. در سکه دوزی، نخ های گوناگون برای تزیین لباس ها و پارچه ها به کار می روند. انواع نخ هایی که برای این کار استفاده می شوند، به شرح زیر هستند:
- نخ عمامه: نخ عمامه یک نخ پنبه ای است که برای سکه دوزی از آن استفاده می شود. این نخ به طور معمول برای دوختن بخش های خاصی از تزیینات، مثل دیتل های نقره ای یا لبه ها، مورد استفاده قرار می گیرد.
- نخ دمسه: نخ دمسه یک نخ خیاطی پنبه ای یا بافتی سنتی است. این نخ به عنوان یکی از اصلی ترین نخ ها برای سکه دوزی استفاده می شود. دمسه به علت متانت و و قابلیت کشیدن فراوان، برای تزیینات دستی بسیار مناسب است.
- ابزارهای دستی: ابزارهای دستی مانند سوزن، خرک، قلاب، قیچی، تیغ و انگشتانه برای اشرفی دوزی لازم و ضروری هستند و می توانید به منظور دوختن و ایجاد جزئیات تزیینات از آن استفاده کنید.
- کارگاه: کارگاه به عنوان یک ابزار مهم در اشرفی دوزی کاربرد دارد. این وسیله برای جلوگیری از کیس آمدن و چروک شدن پارچه در زمان سکه دوزی مورد استفاده قرار می گیرد.
- الگوها و طرح ها: برای سکه دوزی، از طرح ها و الگوهای مختلف استفاده می شود. این الگوها شامل گل بوته، ترنج، گل ها، بته جقه، ستاره، شمسه و دیگر اشکال هندسی می شود. الگوها به هنرمندان اشرفی دوز کمک می کند تا تزیینات دستی منحصر به فرد و زیبایی ایجاد کنند.
به طور معمول سکه دوزی با سایر هنرها نظیر گره فرانسوی، دندان موشی، ستاره دوزی، زنجیره دوزی، تور دوزی، ساتن دوزی و شبکه دوزی و … تلفیق می شود. تلفیق سکه دوزی با این هنرها و تکنیک های دستی می تواند به تنوع و جذابیت زیادی در تزیینات دستی منجر شود و آثار هنری خاص و چشم نوازی را ایجاد کند.
پارچه مخصوص اشرفی دوزی چیست؟
پارچه ای که برای اشرفی دوزی مورد استفاده قرار می گیرد بسیار مهم است و باید جنس مناسبی داشته باشد. به طور معمول، پارچه های مناسب برای سکه دوزی باید دارای این ویژگی ها باشند:
- بافت الیاف پارچه حتما ساده باشد و تار و پود آن باید عمود بر هم باشند. این ویژگی ها موجب می شوند که سطح پارچه برای اشرفی دوزی مناسب باشد و سکه ها و سایر تزیینات به خوبی روی آن وصل شوند.
- پارچه های مناسب برای سکه دوزی باید از جنس کتان باشند. این نوع پارچه به علت متانت دراز مدت و سادگی بافت، برای اشرفی دوزی مناسب هستند.
- پارچه هایی با بافت کج راه یا خیلی ناهموار برای اشرفی دوزی اصلا مناسب نیستند. پارچه هایی که بافتی ساده و صاف دارند برای این نوع هنر دستی گزینه مناسب تری محسوب می شوند.
- ضخامت تار و پودهای استفاده شده در پارچه باید با هم برابر باشند. این از تقارن پارچه اطمینان حاصل می کند و در آخر کار به تزیینات جلوه و تنوع مناسبی می بخشد.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنید این است که در انتخاب پارچه برای سکه دوزی، این موارد را به یاد داشته باشید تا از ایجاد تزیینات دستی با کیفیت و همیشگی روی پارچه اطمینان حاصل کنید.
کاربرد اشرفی دوزی چیست؟
سکه دوزی در قدیم و در جامعه روستایی کاربرد زیادی داشت. بانوان بسیاری از این هنر بر روی روبندهای خود استفاده می کردند و این هنر جذاب و خاص روی روبندهای آن ها اعمال می شد. علاوه بر این، آن ها روپوش ها و جلیقه های خود را با اشرفی دوزی زینت می دادند و به آن جذابیت می بخشیدند.
مردمی که ساکن روستاها بودند از پوشاک سکه دوزی خود معمولا در مهمانی ها و مراسم استفاده می کردند و مثل جواهراتی در جمع ها به چشم می آمدند. این روزها، این هنر در طراحی انواع روسری ها و شال ها به کار می رود. گیوه های محلی، که نسخه های مدرن تر آن ها روانه بازار شده است، همچنان با اشرفی دوزی تزیین می شوند و طرفداران زیادی دارند. این هنر جذاب و زیبا را در برخی از لباس های امروزی نیز می توانید مشاهده کنید.
نحوه نگهداری از اشرفی دوزی به چه صورت است؟
درباره نگهداری از اشرفی دوزی لازم بدانید که باید آن را از حرارت و آتش، رطوبت مداوم، سفید کننده های شیمیایی، اشیای نوک تیز و برنده و نور مستقیم خورشید دور نگهدارید. بهترین شیوه نگهداری از این تزیینات استفاده از خشکشویی است تا جلوه دستی هنری آن ها را بهتر حفظ کرد.
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات پته دوزی، هنر قلاب بافی و آموزش روبان دوزی را نیز مطالعه فرمایید.