به قلم : دکتر سمیه اصغری ، متخصص تغذیه و رژیم درمانی ، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : مهم‌ترین زمان برای شکل‌گیری عادت‌های غذایی
دوران شیرخوارگی و شروع تغذیه تکمیلی، مهم‌ترین و حساس‌ترین زمان برای شکل‌گیری عادت‌های غذایی و ذائقه افراد است. مطالعات نشان داده‌اند بچههایی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، نسبت به بچههایی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، تمایل بیشتری به پذیرش غذاهای مختلف در دوران تغذیه تکمیلی و هم در سال‌های بعدی زندگی دارند، که اعتقاد بر این است که علت آن می‌تواند تغییرات مداوم طعم و ترکیبات شیر مادر در مقایسه با طعم ثابت و یکنواخت شیر خشک‌ها باشد، هر چند مطالعات نشان داده‌اند که علاقه به طعم شیرین و شور و بیزاری از طعم تلخ و ترش به طور ذاتی و ژنتیکی در تمام انسان‌ها وجود دارد، ولی به هر حال قابل اصلاح است که راهکار آن هم قرار گرفتن مکرر در معرض یک طعم یا یک غذا می‌باشد.
این موضوع به خصوص در طول یک سال اول تولد و شروع تغذیه تکمیلی اهمیت دارد و مادران عزیز باید سعی کنند که کودک‌شان را با انواع مختلف طعم‌ها و غذاها مواجه کنند تا اینکه میزان پذیرش غذاهای جدید و طعم‌های مختلف از طرف کودک‌شان افزایش پیدا کند، البته در خصوص مواجهه مکرر با یک غذا باید گفت مطالعات نشان داده‌اند که حداقل 8 بار لازم است که یک کودک یا فرد بزرگسال، یک غذای جدید را امتحان کند تا بپذیرد. متاسفانه والدین به محض اینکه یک یا نهایتاً دو تا سه بار امتناع کودک‌شان از خوردن یک غذا را می‌بینند، آن غذا را برای همیشه از رژیم غذایی کودک خود حذف می‌کنند و این باعث می‌شود کودک برای همیشه از خوردن غذاهای جدید هراس داشته باشد.
نکته دیگر اینکه کودکان عادت‌های غذایی والدین خودشان را هم می‌توانند تقلید کنند. مثلاً والدینی که عادت به خوردن زیاد غذاهای فست‌فود دارند، کودکانشان هم به این غذاها علاقه‌مند می‌شوند.
بیشتربخوانید:
چرا بعضی از افراد در کودکی مواد غذایی خاصی را دوست ندارند و در زمان بزرگسالی به آن علاقه‌مند می‌شوند؟
در این مورد هم عوامل مختلفی می‌تواند دخیل باشد. یکی از آنها، مواجهه نداشتن کودک با آن غذای خاص در کودکی است که یک دلیل آن می‌تواند امتناع غذایی کودک و حذف آن ماده غذایی از طرف مادر باشد و یا اینکه آن ماده غذایی در سبد غذایی خانواده وجود نداشته باشد، مثلاً زیتون، روغن زیتون یا ماهی چون ممکن است در سبد غذایی اکثر افراد جامعه نباشد، بنابراین کودک هم مواجهه و مصرف آن ماده غذایی را تجربه نمی‌کند و در بزرگسالی با تکرار مصرف که حداقل 8 بار باید باشد، ممکن است علاقه‌مندی ایجاد شود.
معمولاً کودکان در سنین 2 تا 4 سال از خوردن بعضی غذاها خودداری می‌کنند و برعکس به برخی غذاها تمایل نشان می‌دهند که این موضوع را ارتباط داده‌اند به بخشی از روند تکاملی رشد کودکان و تمرین خودمختاری آنها که در این سنین ایجاد می‌شود، بنابراین صرفاً این خودداری از خوردن غذای خاص نباید باعث شود که مادر برای همیشه آن غذا را از رژیم غذایی کودک حذف کند.
در دوران کودکی، مشکلی که وجود دارد، اصرار والدین و به خصوص مادر برای خوردن غذا یا دادن رشوه برای خوردن است، خصوصاً که این مشاجره‌ها در دوران 2 تا 4 سال شدت بیشتری دارند و گفته شده که این رفتار خیلی خطرناک است، چون می‌تواند باعث بی‌ارزش شدن غذاهای خاص در چشم کودک گردد و بیزاری نسبت به آن غذا به وجود بیاید.
برای همین توصیه می‌شود مادر از اصرار به غذا خوردن خودداری کند و هیچ وقت جایزه‌ای را برای خوردن کودک در نظر نگیرد. به جای آن می‌تواند غذای خاصی را به عنوان جایزه یا پاداش برای کار دیگری که از کودک خواسته است به او بدهد که به این ترتیب آن غذا با ارزش می‌شود.
نکته مهم این است که آسیب تغذیه‌ای که مشاجره بر سر خوردن می‌تواند به کودک وارد کند، خیلی بیشتر از آسیب نخوردن یا امتناع از خوردن هست که حتماً باید به آن توجه شود.
نقش تولید محصولات سلامت محور بر روی بهبود ذائقه افراد جامعه
این خیلی موضوع مهمی است که مواد غذایی که در دسترس افراد جامعه قرار می‌گیرند، سلامت محور و در فروشگاه‌ها در دسترس عموم باشند. قضیه «از دل برود هر آنکه از دیده رود» هست. وقتی مواد غذایی غیر سالم یا با ارزش تغذیه‌ای کم و با رنگ و لعاب وسوسه‌انگیز در دید عموم قرار می‌گیرند، ناخودآگاه تمایلات و گرایشات هم به سمت خرید این محصولات غذایی افزایش می‌یابد. اگر افراد می‌خواهند شیرینی‌جات و شکلات را مصرف نکنند، اصلاً نباید این مواد غذایی را خریداری و در منزل نگهداری کنند، چون در این صورت ضمیر ناخودآگاهِ افراد باعث می‌شود به سمت آن ماده غذایی گرایش پیدا کنند و واقعاً در این شرایط کنترل کردن خیلی سخت خواهد بود.
توصیه‌هایی به پدر و مادرهای محترم
یک اصل مهم این است که هر چه یک فرد عادت به مصرف یک غذای خاص یا مثلاً نمک یا شکر داشته باشد، بیشتر آن غذا یا طعم شور و شیرین را دوست خواهد داشت و برعکس. مطالعات نشان داده‌اند اگر چند ماه افراد از رژیم کم نمک پیروی کنند، بعد از این مدت خوردن غذاهای شور برایشان مطلوب نخواهد بود. شاید برای خیلی از افراد این سؤال پیش بیاید که افراد دچار فشار خون بالا، چطور می‌توانند غذای بی‌نمک را بخورند، ولی واقعاً اگر یک مدت نمک غذا یا شیرینی را کم کنند، به راحتی این طعم و مزه بعد از مدتی برایشان مطلوب خواهد بود.
مطالعه دیگری نشان داده است نوزادانی که با نوشیدنی‌های شیرین تغذیه می‌شوند، در سال‌های بعدی زندگی هم ترجیح بیشتری به مصرف غذاهای شیرین دارند. پس خیلی مهم است که مخصوصاً در سال اول زندگی و شروع تغذیه تکمیلی، غذاها بدون قند و نمک اضافه به کودک داده شوند که این علاوه بر تضمین سلامت کودک در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت، باعث می‌شود آستانه طعم شیرینی و شوری هم تنظیم شود.
توصیه می‌شود در این خصوص، تا حد امکان خوراکی‌های ناسالم در دسترس کودک و در منزل قرار داده نشود. به عنوان مثال گاهی اوقات دیده می‌شود پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها از روی محبت خوراکی‌هایی را برای کودک خریداری می‌کنند که باید آنها را هم از این موضوع آگاه کرد و خوراکی‌های سالم را جایگزین خوراکی‌های ناسالم و به آنها معرفی نمود که از این طریق بتوانیم ذائقه کودکان‌مان را به سمت مواد غذایی سالم سوق بدهیم.
آیا این درست است که در کودکی و نوجوانی هر ماده غذایی دلخواه را مصرف کنیم و در میانسالی و سالمندی پرهیز غذایی داشته باشیم؟
این تفکر اساساً اشتباه است، چون همان‌طور که گفته شد، عادت‌های غذایی در کودکی شکل می‌گیرند و تغییر آنها در بزرگسالی مشکل خواهد بود. ضمن اینکه بین رژیم غذایی در کودکی با ریسک بیماری‌های مزمن مثل چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی در بزرگسالی ارتباط خیلی نزدیکی وجود دارد. به عنوان مثال شروع تغییرات در عروق خونی از همان دوران کودکی آغاز می‌شود یا چاقی دوران کودکی با دیابت در بزرگسالی ارتباط دارد یا حتی شروع ابتلا به کبد چرب هم از کودکی است. در حال حاضر تعداد کودکان مبتلا به کبد چرب در جامعه ما کم نیست. پس لازم است که عادت‌های غذایی سالم از دوران کودکی پایه‌ریزی شوند. این آگاهی بخشی‌ها باید هم در خانواده و هم در مدرسه انجام شود. گاها مربیان بهداشت یا کارشناسان تغذیه در خصوص تغذیه صحیح به کودکان آگاهی می‌دهند. همچنین اجرای طرح اصلاح بوفه مدارس و جایگزینی خوراکی‌های سالم هم نقش مهمی در این زمینه دارد که همین‌طور که در ابتدای مطلب گفته شد، مواجهه کودک با غذاهای سالم، می‌تواند ذهنیت کودک را با این غذاها مثبت کند و چقدر خوب است که مدرسه و خانواده با هم هماهنگ و همسو باشند.
بیشتربخوانید:
برای عادت به مصرف مواد غذایی مفید برای سلامتی که آنها را دوست نداریم، چه باید بکنیم؟
مهم‌ترین اصل، همان تکرار مصرف است که حداقل 8 بار می‌باشد. مورد دیگر، داشتن ذهنیت مثبت نسبت به آن ماده غذایی است. اگر فردی اعتقاد داشته باشد که همه خوراکی‌های سالم بدمزه و همه خوراکی‌های ناسالم خوشمزه هستند، هیچ وقت نمی‌تواند در مورد غذای سالم، ذهنیت مثبت داشته باشد. مثال واضح آن، زیتون و روغن زیتون است که اکثر افراد با طعم تلخ آن و یا بوی روغن زیتون مشکل دارند، ولی اگر باور داشته باشند که این ماده غذایی سلامت آنها را تضمین می‌کند، به تدریج می‌توانند به مصرف آن عادت کنند و حتی گاها شده که این مواد غذایی جزء غذاهای مورد علاقه آنها شده‌اند که از این دست موارد کم هم نداشته‌ایم.