رسیدگى به نیازمندان و تهیدستان

بارزترین امتیازهاى ائمه (ع ) بر سایر انسانها، این است که انسانها معمولا با گرایش به بعدى از ابعاد معنوى یا مادى ، از سایر جنبه ها غافل مى شوند، ولى امامان (ع ) در بعدى از ابعاد معنوى یا مادى ، از سایر جنبه ها غافل مى شوند، ولى امامان (ع ) در پرتو هدایت ویژه حق ، از افراط و تفریط ایمنند و در رفتار فردى و اجتماعى و اعمال عبادى و معنوى و نیز زندگى آنان ، تعادلى منطقى و معقول مشهود است . و این ویژگى است که ایشان را سزاوار جایگاه و شایسته الگو بودن براى خلق ، ساخته است .
در ملاکهاى بشرى و انسانهاى معمولى ، کسى که داراى آن حالات فوق العاده در نماز و وضو و دعا و مناجات و حج و... باشد و در سجده هایش ‍ صدها و هزارها مرتبه ، ذکر خدا را تکرار کند، انسانى است که منزوى که تمام وقت و عمر خود را صرف عبادت فردى کرده و به هیچ نیازهاى زندگى مادى و حیات اجتماعى توجه ندارد!در حالى که زندگى امام سجاد (ع ) برداشت را به اثبات مى رساند.
وى با وجود آن همه دعاها و مناجاتها طولانى و کم نظیر، از جامعه خود و نیازها واقعیتهاى زمانش غافل نیست بلکه در میدان وظایف اجتماعى و اخلاقى نیز پیشوایى الگو و نمونه است .
براستى جاى تاءمل و پند آموزى و همچنین شگفتى دارد که زینت عبادتگران ، سرور سجده گزاران مقتداى زاهدان و متقیان ، با آن همه سجده هاى طولانى و شب زنده داریهاى مداوم ، مخارج زندگى صد خانواده محروم مدینه را متکفل بوده و نیازهاى آنان را بر آورده مى ساخته است . ⁽¹³⁵⁾
چقدر فاصله است میان زندگى اثر آفرین امام سجاد (ع ) با آنان که به خیال زهد و عبادت ، چشم از همه واقعیتهاى زمانشان فرو بسته و نه تنها قادر به اداره چند نیازمند و مستمند دیگر بلکه قادر به اداره زندگى فردى خویش ‍ نمى باشند و به ادعاى زهد و درویشى کشکول نیاز نزد دیگران دراز کرده و یا زندگى خود را بر در آمدهاى عمومى و کمکهاى بلاعوض و بیت المال تحمیل کرده و مى کنند!
تشریح و توضیح حالات معنوى و عبادتهاى طولانى ائمه و همچنین امام سجاد (ع ) همیشه این نگرانى را در خود نهفته دارد که مبادا، انزوا گرفتگان و عزلت جویان بى خاصیتى که نه به کار خویش مى آیند و نه به کار خلق تاءثیرى در پیشبرد دین و نه دنیا، آن همه عبادت را دلیل حضور نداشتن ائمه در مسایل جارى زمانشان تصور کنند و روش نادرست خویش را با این تصور و روش نادرست خویش را با این تصور بیجا توجیه نمایند!
کمک به محرومان ، در نهان
محمد اسحاق مى گوید: بسیارى از خانواده هاى محروم و نیازمند مدینه ، شبانگاه از لطف و بخشش مردى ناشناس بهره مند مى شدند و هرگز او را نشناختند مگر زمانى که على بن الحسین (ع ) در گذشت و آن مرد ناشناس ‍ دیگر به سراغ آنان نیامد. آنگاه بود که دانستند آن امدادگر ناشناس ، زین العابدین (ع ) بوده است . ⁽¹³⁶⁾
ابوحمره ثمالى میلادى 150 هجرى قمرى مى گوید:
امام زین العابدین (ع ) در تاریکى شب ، نان ونواى مستمندان را بر دوش ‍ مى کشید و به طور ناشناس آن را انفاق مى کرد و مى فرمود:
ان صدقة السر تطفى غضب الرب
یعنى : صدقه پنهانى ، خشم الهى را فرو مى نشاند.⁽¹³⁷⁾
چنین بود که پس از شهادت آن گرامى وقتى بدنش را غسل مى دادند، آثارى بر پشت و شانه هاى وى مشاهده گردید و چون علتش را پرسیدند، دانستند که آنها آثارى است از نانها و کوله بارهایى که امام (ع ) براى تهیدستان بر دوش مى کشیده است . ⁽¹³⁸⁾
ابن سعد متوفاى حدود 200 هجرى قمرى مى نویسد:
چه بسا نیازمندانى که به حضور امام سجاد مى رسیدند و قبل از اظهار نیاز، خواسته خود را از امام دریافت مى کردند و امام فرمود:
صدقه قبل از این که به دست نیازمند برسد، نخست به دست خداوند مى رسد. ⁽¹³⁹⁾
یکى از پسرها عموهاى آن حضرت ، مستمند و نیازمند بود. و امام همیشه در نهان و به طور ناشناس وى را کمک مى کرد. اما از آنجا که امام را نمى شناخت ، همواره از آن حضرت گله مند و شاکى بود که چرا به وى رسیدگى نمى کنند!
امام سجاد با شنیدن گلایه هاى او، خویش را از معرفى خود باز مى داشت و هرگز به او نفرمود که آن ناشناس امدادگر منم . تا اینکه امام بدرود حیات گفت و رحلت کرد. آن روز پسر عموى گلایه گذار از واقعیت آگاه شد و در کنار قبر آن حضرت به گریه عذر خواهى نشست . ⁽¹⁴⁰⁾
سفیان بن عینیه از زهرى نقل مى کند: شبى سرد و بارانى امام على بن حسین ، زین العابدین را در کوچه هاى مدینه دیدم که مقدارى آرد و هیزم بر پشت گرفته و عزم خانه تهیدستان دارد. به آن حضرت گفتم : اى پسر رسول خدا چه بر پشت دارى ؟
امام فرمود: سفرى در پیش دارم و توشه آن را آماده کرده ام و مى خواهم در جاى امنى قرار دهم .
عرض کردم آیا اجازه مى دهید خدمتکار من شما را در امر این کار و حمل این آذوقه کمک کند؟
امام فرمود خیر.
گفتم : اجازه بدهید خودم شما را کمک کنم .
امام باز هم فرمود: خیر چیزى که در به کار من مى آید، چرا خودم آن را متحمل نشوم ، تو را به خدا سوگند! مرا تنها بگذار!
آن شب گذشت ، چندى بعد خدمت امام رسیدم و عرض کردم : آن سفر که عازم بودید چگونه صورت گرفت ؟
امام فرمود: آن سفر، از آن نوع سفرها که تو پنداشتى نبود، منظور من سفر آخرت بود، و من براى آن جهان ، خود را آماده مى کنم . با دورى از حرام ، بخشش و انجام کارهاى نیک . ⁽¹⁴¹⁾
سفیان بن عینیه نیز مى گوید: در یکى از سفرها که امام على بن حسین (ع ) عازم حج بود، خواهرش سکینه ، دختر حسین بن على (ع ) هزار درهم به عنوان کمک هزینه سفر در اختیار وى نهاد ولى هنگامى که امام به نزدیکى حره ⁽¹⁴²⁾رسید، تمامى آن مبالغ را میان مستمندان تقسیم کرد. ⁽¹⁴³⁾
امام باقر مى فرماید: چه بسیار مواردى که پدرم ، در کنار یتیمان و بینوایان مى نشست ، و با دست خویش به آنها غذا مى داد و براى آنان که علاقه مند بودند، غذا مى فرستاد. ⁽¹⁴⁴⁾
امام صادق مى فرماید:
على بن الحسین (ع ) در روزهایى که روزه داشت گاه با دست خود غذا مى پخت و هنگام افطار، آنها را به خانه نیازمندان مى فرستاد و چه بسا مواردى که از آن غذا براى خود آن حضرت باقى نمى ماند و با نان و خرما افطار مى کرد. ⁽¹⁴⁵⁾
برخورد امام با نیازمندان ، برخورد فردى توانمند و برتر با فردى زبردست و منت پذیرد نبود، بلکه آن حضرت سعى داشت تا هنگام رفع نیاز مستمندان ، در ایشان آثار تذلل و کوچکى آشکار نگردد. از این رو، قبل از اظهار نیاز، به آنان کمک مى کرد و مى فرمود:
مرحبا بمن یحمل زادى الى الاخرة
یعنى ؛ آفرین بر کسى که توشه مرا به سوى آخرتم بر؛ دوش کشد و مرا یارى دهد. ⁽¹⁴⁶⁾